ნაბიჯი

გოგია კიზირია მოწაფეობისას ძალიან ერიდებოდა თეატრში სიარულს. არადა, უყვარდა.
თეატრში აბონემენტით დაიარებოდა მთელი კლასი, გოგია მაშინ ჩვიდმეტი წლისა
იქნებოდა. იმხნად ბიჭებში რატომღაც დიდ ვაჟკაცობად ითვლებოდა, არაფერი არ
გაკვირდებოდათ, არაფრით არ აღტაცებულიყვნენ და ასე. გოგია კი, სულელი,
წარმოდგენას რომ მიჩერებოდა, რომელიმე რომელიმე ისეთი სცენის ყურებისას,
სერიოზული ხალხი ,,მძიმეს“ რომ ეძახდა, უნებურად აცრემლდებოდა ხოლმე. ძალიან
ბრაზდებოდა საკუთარ თავზე, იცოდა, ქალაჩუნად რომ ჩათვლიდნენ ბიჭები, მასხარად
რომ აიგდებდნენ, მაგრამ რა ექნა, ცრემლს ვერ იკავებდა და… მალულად შეიმშრალებდა
თვალს და ცდილობდა სხვა რაღაცეებზე ეფიქრა, მაგრამ მუშტებშეკრული, საგანგებოდ
განათებული კაცი სცენაზე ხალხის გასაგონად ყვიროდა: „ის უნდა სასტიკად დაისაჯოს!“
და გოგიას ისევ აუჩუყდებოდა ხოლმე გული. თეატრიდან რომ გამოვიდოდა, სულ სხვა
გოგია იყო – მიდიოდა თავისთვის ქუჩაში, საკუთარ თავზე განაწყენებული და მაინც
ერთგვარად თანამგრძნობი, მიდიოდა და ვინ იცის, მერამდენედ იმეორებდა, რომ ის
ნამდვილი ამბავი კი არ იყო, არამედ პიესა, რომ მართლა კი არ მოჰკლავდნენ ვინმეს,
უბრალოდ მსახიობები იყვნენ. გოგია უფრო რომ დაშორებოდა მოქმედ პირს, პროგრამას
ამოიღებდა ჯიბიდან, დახედავდა და წაიკითხავდა: გრაფი – კ. ზუმპიაშვილი. სიმართლე
რომ ითქვას, ეს ზედმეტიც იყო, თეატრიდან გამოსულ გოგიას აღარაფერი სჯეროდა იმ
პიესისა: სამაგიეროდ, ამით მომავალი სპექტაკლისათვის იმხნევებდა თავს. მაგრამ შემდეგ
წარმოდგენაზე რაც უნდა გულგრილი განწყობით წასულიყო, თეატრს მაინც რაღაცა
უხილავი ძალა ჰქონდა-შესასვლელთან რაღაცნაირი უცხო სინათლე ციაგებდა, მრავლად
გაკრულ აფიშებზე რამდენიმე პიესის სათაური მსხვილად დაებეჭდათ, თავისი ავტორითა
და დაწყების დროით, მერე კონტროლიორი აბონემენტს მოხევდა, გოგია კიბეს ნელა
ჩაივლიდა, პალტოს გაიხდიდა, კაშნეს სახელოში ჩაკუჭავდა და მეგარდერობეს
ფრთხილად ართმევდა გრილ, ბრტყელ ნომერს. მერე დარბაზში შედიოდა, სანახევროდ
გავსებულ პარტერში; სანამ თავის ადგილს იპოვიდა, ძალაუნებურად შეაწუხებდა ვინმეს –
თუ შეიძლება, გამატარეთო… მერე კიდევ შემოდიოდნენ მაყურებლები, სავარძლის ზურგს
გადააწვებოდნენ, დახედავდნენ ნომერს და სხდებოდნენ… ჭაღები თანდათან, ზომიერად
ქრებოდა, ხმადაბლა ალაპარაკებული მაყურებლები ჩუმდებოდნენ, ერთი-ორგან თუ
მოისმოდა დაგუდული ჩოჩქოლი, მერე დაუკრავდა ორკესტრი და ხავერდის მძიმედ
დანაოჭებული ფარდა იხსნებოდა, დეკორაციების სუნი გადმოდიოდა პარტერში და გოგია
აშკარად გრძნობდა, რომ აღარ იყო გულგრილი… მერე კი, მესამე მოქმედებისას, როცა
ცნობილი მსახიობი ქალი მისთვის ჩვეული ათრთოლებული ხმით იკითხავდა: „ცოცხლივ?
როგორ, ნუთუ მშვენიერი ანტუანა ცოცხლად უნდა დასწვან?“ გოგიას ბურთი გაეჩრებოდა
ყელში და თუმცა თავს მაღლა სწევდა და თვალებს ნაძალადევად ახამხამებდა მაინც ვეღარ
იკავებდა ცრემლს.
ეს ყველაფერი გოგიას ჩვიდმეტი წლისას მოსდიოდა, მერე, რომ დაკაცდა, თანდათან
გადაუარა. კლასის ამხანაგები ჩამოშორდნენ, ზოგი სად მოეწყო, ზოგი სად; გოგია კი
თანამშრომლებთან რაღაც უხერხულად იყო – ბავშვობის ამხანაგი მაინც სულ სხვაა.
ხანდახან თუ შემოხვდებოდა რომელიმე, გაჯგიმული, ცხვირაწეული, ამაყი, შეხვდებოდა
და ეუბნებოდა:
– რავა ხარ, გოგია?

– გმადლობთ,
– შენი მადლობა რად მინდა, რავა ხარ ისე?
– კარგად.
– ბიჭებს თუ ხვდები?
– ხანდახან, ათასში ერთხელ.
– ბიჭები თუ შეგხვდნენ, გადაეცი, რომ კარგად ვარ, ჯანზე ვარ, კარგად არის თქო.
– კარგი.
– წადი ახლა შენ, გოგია, და ვინმემ რამე თუ გითხრა, მე აქედან გიყურებ და
– თუ გაგიჭირდა, ხელად გამოვქანდები. სხვა რა გიყო?
– არაფერი,- ამბობდა გოგია.
ისე, სიმართლე რომ ითქვას, გოგიას ბავშვობიდან უნდა დაგვეწყო ამბავი,
თანამიმდევრულად. მისი მშობლები წესიერი ხალხი იყო, ოღონდ ცოტათი ფოციანი დედა
ჰყავდა – გოგიას სკოლიდან ხუთი წუთი რომ დაგვიანდებოდა, გამოვიდოდა გარეთ,
დადგებოდა ხესთან, გაჰყურებდა ქუჩას. გამოჩნდებოდა გოგია, გაემართებოდა დედამისი,
გაბრაზებული, მაგრამ რომ მიუახლოვდებოდა, გაუვლიდა ბრაზი, გადახვევდა ხელს,
შეიყვანდა ეზოში… გოგია პატარა უხერხულად გრძნობდა თავს, მეზობლების თვალწინ ასე
ბავშვივით რომ ჩაატარებდა დედა, მაგრამ თან უხაროდა კიდეც.
– ა, ხო მოვიდა, არ გამიგია მასე გადარევა,- ამბობდა მამა.
– რა ვიცი, რეები არ ხდება.
– სად იყავი, სკოლაში, ხომ? აჭამე ახლა ბავშვს და მანამდე გაიქე, გოგია, პური მოარბენინე.
წვალებით გახსნიდა დედა კვანძს, გახსნიდა ცხვირსახოცში გამოხვეულ ფულს და
მიდიოდა პურზე გოგია. აღმართს აივლიდა, იყიდდა პურს, ჩამოდიოდა დაღმართში.
თითებს სწვავდა, იყიდდა პურს, ჩამოდიოდა დაღმართში. თითებს სწვავდა ახლად
გამომცხვარი, თხელი ქართული ლავაში, ცხელი იყო ძალიან. თუ მაგრად შიოდა, თუმცა
ხანდახან არც შიოდა, ჩამოაგლეჯდა გოგია პატარა, უფორმო ნაჭერს, მადიანად
ილუკმებოდა ქუჩაში. მერე პურს ნაკლულ ადგილას ჩასჭიდებდა თითებს და ეზოში ისე
შედიოდა. გაემზადებინა დედას სალათა, ერბო – კვერცხი, წყალში გავლებული მწვანილი,
ისაუზმებდა გოგია და ჯდებოდა ხის ტოტზე. ხელებს მუხლებზე დაიწყობდა, იჯდა ასე,
ოდნავ მოხრილი. მამას ძალიან უყვარდა გაზეთები, გადაშლიდა მთელ სიგრძე – სიგანეზე,
კითხულობდა. სამზარეულოში დედას ხანდახან წყნარად აუხმიანდებოდა ჭურჭელი,
კერძის სუნი დგებოდა ოთახში, იჯდა გოგია ტახტზე.
ზამთრობით ციოდა ოთახში, დილა-საღამოს მამა ღუმელს ანთებდა. შეაწყობდა კოხტად
შეშას, შეუკეთებდა ძველ გაზეთს, გაჰკრავდა ასანთს, აანთებდა. აციაგდებოდა ღუმელის
წინ, იატაკზე, სინათლე; მიუშვერდა მამა დამზრალ თითებს, იფშვნეტდა ხელებს,
სიამოვნებდა, მოდი, გოგიაო, აქ, გასძახებდა. მიდიოდა გოგია ღუმელთან, თბებოდა ისიც…
ხანდახან წვიმდა. ატყდებოდა ეზოში პატარა ალიაქოთი, ჩამოხსნიდნენ სარეცხს,
ფანჯრებს ხურავდნენ, სველდებოდა გარეთ ყველაფერი, მავთულზე ოდნავ
ჩამოიბურცებოდნენ წვეთები, გადაიღებდა წვიმა,- კლებულობდა ხმაური; გამოვიდოდა
მზე, ორთქლი ტივტივებდა დაბლა, ასფალტზე, გააღებდნენ ფანჯრებს, მშვენიერი კარგი
ჰაერი იყო…
დედა და მამა ხანდახან კინოში დაიარებოდნენ, ქართულ ფილმს მაინც ხომ არ
გამოტოვებდნენ არაფრით. რჩებოდა გოგია შინ, ჩართავდა რადიოს, მუსიკა უყვარდა.
„ჰააი-ი, მუხრანბატონის ყმობითა-ა, ფქვილი ვერ დავდგი გოდრითა-ა“, წამოიწყებდა
პირველი და წარმოუდგებოდა გოგიას ღარიბი კაცი, ჩამოკონკილი, მშიერი, მწყურვალი,
აუჩუყდებოდა გული. ხანდახან უცხოურ სიმღერებსაც ისმენდა, დიდი უცნაური

სიტყვებით: „ტუ-უ, სალა ტუუ…“ მაინც მოსწონდა, მუსიკას ააყოლებდა ხოლმე თავს,
კარგი იყო კარგი სიმღერის მოსმენა. იმღერეს ერთხელ რადიოში რაღაც უცხოური,
ყველაზე ხშირად ორი სიტყვა ისმოდა და ის სიტყვები დაამახსოვრდა მხოლოდ: „ სანტა
ლუჩია“. ისიც კარგი სიმღერა იყო, ტალღა-ტალღად ადიოდა და ჩამოდიოდა. ჯერ
ლოგინში იწვა გოგია და ისე უსმენდა, შეფუთვნილი; იმოქმედა მერე რაღაცამ, ძალიან
იმოქმედა, აღელდა გოგია, წამოდგა ზეზე, სიმღერას აყოლილმა გაიარ-გამოიარა საწოლზე,
კიდევ მოუნდა რაღაც, რაღაც უფრო მეტი, დაიხედა ძირს… აიღო ზეწარი, შემოიხვია
ტანზე, ცალ ხელში ვითომ კალათი ეჭირა, მეორე ხელს კალათაში ჰყოფდა, მიმოდიოდა
ლოგინზე და, სიმღერას აყოლილი, კალათიდან ნელ-ნელა ურიგებდა ზღვა ხალხს რაღაც
საჩუქარს, ყვავილები იყო ეს თუ კარალიოკი, რაღაც ამდაგვარი, ზუსტად არ იცოდა…
გათავდა მერე სიმღერა, გაიხედ-გამოიხედა გოგიამ, შერცხვა, გაიფინა ისევ ზეწარი, დაწვა,
უფრო შერცხვა, წაიხურა თავზე საბანი…
მერე ის იყო, აბონემენტები რომ დაურიგეს კლასში და თეატრში დაიარებოდა, მაგრამ
აუჩვილდებოდა ხოლმე გული და ვერ იკავებდა თავს. დაბრუნდებოდა შინ,
გადაიკითხავდა დავალებებს, წერდა რვეულში სუფთად.სწავლობდა გოგია ოთხებზე,
სამებზე, ორიანი თავის დღეში არ მიუღია. ძალიან უყვარდათ მასწავლებლებს, ეჰ, ნეტაი
ამასაც ჰქონოდა ნიჭიო, ამბობდნენ. ვინ აწყენინებდა, ან როგორ დაილაპარაკებდა
გაკვეთილზე; იჯდა თავისთვის, წყნარად. ზოგმა ბოლო კლასში აურია ძალიან, ასეა,
გენაცვალეო, ამშვიდებდნენ მშობლები ერთმანეთს, ბიჭი რისი ბიჭია, ცხოვრებაში
ერთხელ თუ არ აურიაო. გოგია კი ისევ ისეთი იყო, ნამეტანი ჩუმი, წყნარი… გადიოდა
კლასიდან კლასში, დაამთავრა სკოლა, უმაღლესში ჩაბარებით კი ჩააბარა გამოცდები,
მაგრამ პირველ წელს სამი ქულა დააკლდა, მეორე წელს – ხუთი, არ გამოუვიდა არაფერი,
ვოეწყო გოგია სამუშაოდ – ერთ-ერთ კვლევით ინსტიტუტში, ლაბორანტად. ხალათები
ეცეათ ყველას, გოგიასაც შეუკერა დედამ ხალათი, ფართო ჯიბეები ჰქონდა. მეცნიერ-
მუშაკები კი იყვნენ, მაგრამ ზოგიერთი სამი-ოთხი წლით უფროსი თუ იქნებოდა გოგიაზე,
იყურებოდნენ მიკროსკოპში.გოგიასაც ავალებდნენ წვრილმან სამუშაოებს, როგორ
დაიზარებდა რამეს. ნაშუადღევს საათიანი შესვენება ჰქონდათ, დადებნენ პატარა ფულს
და გოგია ხალისით მიდიოდა იმის მაგივრად, როგორ დაალაპარაკებდა ვინმეს.
გახარებულს მოჰქონდა საჭმელი, სიამოვნებდა, კარგ საქმეს რომ აკეთებდა. შინ რომ
დაბრუნდებოდა,რადიოს უსმენდა, კარგი გადაცემა თუ იყო, წიგნსაც კითხულობდა
ხანდახან. დედა ავად გახდა ერთხელ,ლოგინად ჩავარდა ქალი. იმის ნაცვლად გოგია
დაიარებოდა ბაზარში, ერთი-ორჯერ არ ეყო ფული—რასაც ეუბნეოდნენ, იმას იხდიდა.
დაარიგა მერე დედამ და ბაზარში შშევიდა, ამოუდგა ვიღაც ქალს უკან, იმას ექვს შაურად
დაუფასეს კარტოფილი, მაგრამ ქალი შეევაჭრა და ოთხ შაურზე დააყვანინა. სანამ ქალი
ჩანთაში ჰყრიდა კარტოფილს, გაუწოდა გოგიამ გამყიდველს ოთხი შაური… აუწონა ამ
კაცმა ერთი კილო, გადაზოგა ასე გოგიამ ორი შაური, ამოუდგა მერე უკან ვიღაც წუნია
კაცს, სდია აქეთ-იქით,მერე,როგორც იქნა,ააწონინა იმ კაცმა ერთგან ხახვი და იყიდა
გოგიამაც იმ ფასად ხახვი…ერთ კვირაში უკვე თვითონ ევაჯრებოდა გამყიდველებს, გაიგო
გოგიამ ფულის ფასი, მოიზოგავდა ხოლმე ცოტას, გაზეთებს ყიდულობდა. მიუჯდებოდა
მაგიდას, გადაშლიდა, მიაჩერდებოდა ხოლმე დედა, ატირდებოდა-მამაშენსაც უყვარდა
მაგ…
გადადებდა გოგია გაზეთს გვერდზე, მიაჩერდებოდა კედელს… რა ყოფილა მაინც
სიკვდილი-დიდი უცნაური, გამოუცნობი, აუხსნელი, საიდუმლო-იმ დღეს სკოლიდან რომ
დაბრუნდა, დედა მეზობელთან იყო გასული სალაპარაკოდ, ტახტზე კი მამა გულაღმა იწვა

და ისე იწვა, თითქოს ეძინა,მაგრამ გახეხილი,დაბინდული,ჩამორეცხილი ფრესკისფერი
თვალები ჰქონდა…გაშრა გოგია, ფეხისწვერებზე შედგა და ისე დაჩერდა…
დედა რომ მომჯობინდა,მერეც კი დაიარებოოოდა ბაზარში, სამსახურში ხომ დადიოდა და
დადიოდა. ტრამვაი ერჩია ყველაფერს – იაფი ღირდა. დაზოგა გოგიამ ბაზარში სიარულით
თოთხმეტი მანეთი ფული, ჩაიდო ჯიბეში. ცოტათი გამოიცვალა, სულ ცოტათი – აქამდე
თუ ყველაფერი სჯეროდა, ახლა რაც დასაჯერებელი იყო, იჯერებდა და რაც არა…მაგრამ
ერთხელ ერთმა ნათესავმა ქალმა ისეთი ამბავი მოჰყვა, მტრისას – ორი რუსის ქალი
ცხოვრობდა თურმე იტალიაში, დები ყოფილან, მილიონერის შვილები; რომ
გარდაცვლიათ დედ-მამა, დარჩენიათ ზღვა ფული და ამტყდარა პირველი მსოფლიო ომი
და მაინცდამაინც მაშინ მონატრებიათ სამშობლო, წამოსულან, ნამეტანი უცნაური ქალები
ყოფილან… თვალ-მარგალიტი წამოუღიათ მარტო და ისე წამოსულან, მაგრამ გზაში
ვიღაცას აუფეთქებია რაღაცნაირად რელსები და გაჩერებულა კაიხანს მატარებელი ერთ
პატარა სოფელთან, ერთ თვეს მდგარა თურმე – ომი იყო… იქ მქგარი შიმშილობა ყოფილა
თურმე, რა ექნათ იმ ქალებს, ცხოვრებქში გამოუცდელები ყოფილან ძალიან – თითო
პურში თითო მარგალიტს აძლევდნენ თურმე და რომ მოუღწევიათ საქართველომდე, ორი
თუ სამი საგვარეულო ბეჭედი შერჩენიათ ხელზე… ამ დროს, მოგეხსენებათ, რა ამბავიც
იყო საქართველოში, მენშევიკები, აქეთ შოტლანდიელი ჯარისკაცები, ძაღლი პატრონს ვერ
ცნობდა… დაუქირავებიათ იმ ქალებს ერთი პატარა სარდაფი, ბნელი, ნესტიანი, მაგრამ
სულაც არ წუხდნენ, ადრეც არ ყოფილან ნამეტანი ფუფუნების მოყვარულნი… ჰოდა, იმ
სარდაფში ვირთხა იყო ერთი თურმე…ჯერ კი დააფრთხო ქალები, მაგრამ მერე ისე ძალიან
აღარ ეშინოდათ. თავი რომ ერჩინათ, მოწაფეები დადიოდნენ იმ ქალებთან, სამეცადინოდ
– ერთს ექვსი ენა სცოდნია კარგად, მეორეს – ათი, უცნაურები ყოფილანო… ამდენ ენას რომ
დაიმახსოვრებ კაცი, დაბნეული იქნები, აბა რა იქნებიძ?! ჰოდა მოსულა ვიღაც ბავშვის
მშობელი და გადარეულა, რაა ეს, არ გრცხვენიათ, ვირთხა რომ გყავთ ოჯახშიო? მაგია
ავადმყოფობის გადამტანი, ყელში კბენა უყვარსო დაასე… აგერ, მოგიტანთ დარიშხანს და
აჭამეთო… გაჩუმებულან ის ქალები, სირცხვილით ვეღარ თქვეს, იყოს, რა გვიშლისო და
რომ მოუტანია იმ მშობელს საწამლავი, გადაუგდიათ ვირთხისთვის დაიმას უჭამია.
ისხდნენ თურმე და ვერ იძინებდნენ – ნეტაი რა მოხდებაო… რომ მოუტანებია ღამეს,
გამხდარა ვირთხა ცუდად, დაწრიალებს თურმე ოთახში, რას დაწრიალებს, წყალი უნდება
თურმე მაგ დროს, სხედან ეს ქალები, ხმას ვეღარ იღებენ… მერე, რომ შექმნილა ძალიან
გლახად ვირთხა, ააცოცდა თურმე ერთ ქალს მუხლებზე, დაუბჯენია თათები, ძლივს
აუწევია თავი და უყურებს, უყურებს თვალებში… ეს ქალები ერთდროულად წამომდგარან,
არაფრის შნო და მარიფათი არ ჰქონიათ მანამდე, მაგრამ იმ დღეს გადაუდიათ თავი –
უკაცრავბი პასუხია, მაგრამ სხვადასხვა ხერხით გადაურჩენიათ ვირთხა, მოწამლულ
ადამიანს რომ უვლიან, ისე. არაა გადასარევი?
კი იყო გოგია გამოუცდელი, მაგრამ ასეთ სისულელეს დაიჯერებდა ვითომ? რომ
ყოფილიყო ის ცხოველი ან ძაღლი (ადამიანის მეგობარი), ან ცხენი (ტრანსპორტის
საშუალებაა), ან ძროხა (რძეს და ხორცს გვაძლევს), ან ბულბული (სტვენს კარგად), კიდევ
შეიძლებოდა დაჯერება, მაგრამ… დედამ კი თქვა, მაინც რა არის ცხოველიო, მაგრამ ალბათ
ისე თქვა, ზრდილობისთვის. ჩართო გოგიამ რადიო, გადაშალა გაზეთიც, ის ქალი კი
ლაპარაკობდა, – არა, მე იმას კი არ ვამბობ, ვირთხა რა გადასარჩენი ცხოველიაო, მაგრამ
ისაა მთავარი, რანაირი უცნაური ქალები ყოფილან ის ქალებიო… გოგია აღარ უგფებდა
ყურს, მაგრამ სტუმარი რომ წავიდა, ძალიან დაინტერესდა, ეს ამბავი ნამდვილად მოხდა
თუ არაო, მაგრამ საბოლოოდ ვერაფერი დაადგინა – ერთი მხრივ ვირთხის გადარჩენა
როგორ შეიძლებოდა, მაგრამ მეორეს მხრივ, ძალიან უცნაური ქალები ყოფილან და ვერ

დაასკვნა გოგიამ მაინც ვერაფერი… მიუბრუნდა ისევ გაზეთს – გადატრიალება ჩილეში.
პარიზი, 22 ნოემბერი. როგორც ფრანს პრესის სააგენტო იუწყება…
დაიარებოდა გოგია სამსახურში, მიდიოდა, მოდიოდა, კვლევით ინსტიტუტში ბუფეტი
გახსნეს, შესვენებაზე იქ ჩავიდნენ თანამშრომლები – ორ-ორი, თითო-თითოდ… გადაზოგა
იმ დღეს გოგიამ კიდევ ათი შაური, არ უსაუზმია, მოშივდა ძალიან, ეჩქარებოდა შინ და
ხალხით გატენილ ტრამვაის შეახტა. საფეხური არც ჩანდა, ისე იყო დახუნძლული; სხვები
გულგრილად იდგნენ. იქ, ეტყობა, შეჩვეულნი იყვნენ ასე მგზავრობას, გოგიას კი
რცხვენოდა, თანამშრომლებმა ანდა ვინმემ არ დამინახოსო. ტრამვაი ზრიალით მიდიოდა,
კარგიაო, ფიქრობდა გოგია, ჩქარა მივალ სახლშიო. იდგა ასე თავჩაქინდრული, მერე
გახედა გზას, ტრამვაის რელსებს, ქარი სიოდა ყურებში, გამოცოცხლდა გოგია, გვერდით
მდგარ ბიჭს გახედა. ეცნაურა ცოტათი და უცებ გაუკვირდა – ბიჭს თვალები
გაუფართოვდა და ტრამვაის მიეხუტა, გაოცებული გოგია ორიოდე წამს ვერაფერს მიხვდა,
მერე კი, ტრანვაიმ მკვეთრად რომ შეანელა სვლა და რელსებზე აღრჭიალდა, რაღაცა
ძლიერი, მოურიდებელი ტკივილი ეტაკა ბეჭებში. სანამ გამოერკვეოდა, ფეხზე წამოდგა
და უზარმაზარი თეთრი შვიდიანი ეცა თვალში. დაიბნა, თითქოს პირველად ხედავდა
საბარგო მანქანას. გაფითრებულმა კაცმა ხელი წაავლო, კაბინაში გვერდით მოისვა. გოგიას
ეგონა, გაუბრაზდებოდა, მაგრამ მძღოლმა უთხრა, არ დამღუპოო, კინაღამ ბავშვი გავიტანე
და იმიტომ შევაჩერე ისე უცებ მანქანაო, კიდევ კარგი, ტრანვაიმაც დროზე დაამუხრუჭა,
თორემ არ დაგყვებოდა მიწაზე სულიო, ძალიან ხომ არ გტკივა… არაო, გოგიამ. მძღოლმა
შინ მიიყვანა, ნაძალადევად გაუღიმა და თავის გზაზე წავიდა. გოგიამ შარვალი
დაიფერთხა, ეზოში შევიდა, ჩვეულებრივად აიარა კიბე, პირი არ დაუკარებია
საჭმლისათვის,წამოწვა. რა იყო, ბიჭო, რატომ არ სადილობო, ჰკითხა დედამ… რა მინდაო…
ბევრს ხომ არ გამუშავებენ, შვილო, სამსახურშიო… არაო, ბუფეტი გაგვსვენებ, და…
მართლაო? რეები აქვთ მაინცო. დედა, დავისვენებ, რა, ცოტასო…დაწვა გოგია ტახტზე,
თვალები დახუჭა, ახლაღა შეეშინდა… რა, როგორ, ეს ორი სიტყვა ამოიჩემა- რა, როგორ…
მერე გაახსენდა, რიმ უნდა ესადილა, რომ ასე იუო საჭირო. ძალისძალათი წაიხემსა,
პატარა სანს მობუზული იჯდა და დაწვა. ღამით ორჯერ გაეღვიძა, ზურგი სტკიოდა…
დილით სამსახურში წავიდა, ავტობუსით, მოტორის გუგუნმა გული გაუწვრილა,
გააღიზიანა… სამსახურში რომ მივიდა, გაუთავებლად გრძელი მოეჩვენა კიბე;
თანამშრომელებმა ვერაფერი შეამჩნიეს, მიკროსკოპში იყურებოდნენ, ჩამოჯდა სკამზე,
იჯდა, იჯდა… არაფერი გაუკეთებია, ძალიან დაღლილი დაბრუნდა შინ… ითმინა, ითმინა,
მესამე დღეს საავადმყოფოში დააწვინეს.
რატომ არ მითხარი დროზეო, ლოყებს იხოკავდა დედა, რატომ არ მითხარი დროზეო…
გოგია იწვა და სუსტად იღიმებოდა… დიდი სიცხე ჰქონდა, ოცდაცხრამეტი ექვსი ხაზი.
ექიმები რომ მოვიდნენ, დედამ ტუჩებზე მაგრად მიიკრა მომუჭული თითები, თვალებად
გადაიქცა… წამოჯექი აბაო, უთხრეს… წამოჯდა საწოლზე, ააწევინეს პერანგი, შერცხვა
გოგიას, ძალიან გამხდარი იყო… ზურგზე რაღაცა მიადეს თუ არა, მაშინვე მიხვდნენ
ყველაფერს. ჰიდროტორაქსი, უთხრა ერთმა ექიმმა მეორეს, პუნქცია უნდა გავუკეთოთ
ხვალვე… მითხარით, რაა ჩემს თავსო, გამოედევნა ექიმებს დედა. ნუ ღელავთო, თქვეს
ექიმებმა , ტრამვის შედეგად პატარა სითხე წარმოქმნილაო და ხვალვე გამოვუღებთო…
როგორო… ნემსითო… უიმე, ჩემს თავსო, შეიცხადა დედამ… დაწყნარდით, დაწყნარდით,
ნამდვილად არაათ საშიში… თქვენი ჭირიმე, არ მომატყუოთო, ეგ ერთი მყავსო, ეგ ერთი.
ღამით ცუდად ეძინა გოგიას, ას ოცდაათი ჰქონდა პულსი. ჰაერი არ ჰყოფნიდაა,
წამდაუწუმ ეღვიძებოდა, ოფლი სდიოდა, ხშირ-ხშირად და ღრმად სუნთქავდა; ნემსები
დაუნიშნეს, დილამდე ძლივს მიატანა, გული უხურდა… ექიმები მოვიდნენ თუ არა,

სანიტრებმა ურიკაზე დააწვინეს გოგია და გაქათქათებულ, ბრჭყვიალა ოთახში შეიყვანეს.
ექიმი რეზინის მოყვითალო, გამჭვირვალე ხელთათმანებს იცვამდა, მხიარულად უთხრა,
ხომ ხარ ვაჟკაციო… გოგიამ უზერხულად გაიღიმა-ძალიან გამხდარი იყო. აბა, დაჯექიო;
ექთანმა იღლიებში მკლავები შეუყო, დაამგრა გოგია… ჯერ გამაყუჩებელ ნემსს
გაგიკეთებთო, თქვა ექიმმა და გოგიამ პატარა ჩხვლეტაიგრძნო, არც ეტკინა
მაინცდამაინც… დაიცა აბა ცოტა ხანსო, დრო უნდა გავიდესო, უთხრა ექიმმა, ფანჯარასთან
მივიდა და ეზოში იყურებოდა. მერე პირი და ცხვირი თეთრი ნიღაბით აიკრა, თეთრი
ქუდიც წარბებბამდე ჰქონდა ჩამოფხატული, მხოლოდ ნაცრისფერი თვალები უჩანდა.
რაღაც ცუდის მოლოდინში გოგია სულ მოიმჩვარა, ასე იყო ერთხანს და მოღონიერდა
თითქოს… გონს მოეგო და შეკრთა – ექთანის მკერდს გრძნობდა გამხდარ, დალეულ
მკერდზე, ასე ახლოს არასოდეს ყოფილა ქალთან… უკან დაიხია, ძლივს ასწია თავი,
შიშნარევი ვედრებით მიაჩერდა მზერაარეული, ტუჩებგამშრალი… ექთანმა მშვიდად
გაუღიმა, რაღაც საოცრად თბილად, კარგად გაუღიმა ექთანმა და გოგია ისე დამშვიდდა,
რომ ბურანი ჩამოაწვა და მკლავში ისევ უჩხვლიტეს. გამოფხიზლდა თუ არა, აბა,
გამაგრდიო, დაუყვავა ექიმმა და უეცრად ზურგში მძლეთამძლე, ძლევამოსილი ტკივილი
ეძგერა. თვალთ დაუბნელდა გოგიას, არა, კი არ დაუბნელდა, რაღაცა მონაცრისფრო, მზის
გულზე შემთბარ ბამბის ზვინში იძირებოდა თითქოს, ეფლობოდა, ყოველი კუნთი
სასიამოვნოდ დაშორდა ერთმანეთს, ეს ნამდვილი ნეტარება იყო, არაფრით არ უნდოდა
გონზე მოსვლა, არადა, მკლავში ისევ უჩხვლიტეს, ცხვირში მჭახე სუნი ეტაკა, ლოყაზე
ურტყამდნენ თითებს, საფეთქლებს უსრესდნენ, ის საშინელი სუნი აღარ აძლევდა
საშვსლს, თავი გადასწია გოგიამ, შეკრთა, თვალი გაახილა, არა, შეიხვეწა გოგია, არა, არა…
ნუ გეშინია, ცოტაღა დარჩა, ნუ გეშინია, ეუბნებოდა ექიმი. გოგიას ყბა ჩამოუვარდა, პირი
დააღაო, ქუთუთოები დაუმძიმდა, მთელი სხეულით მინდობოდა ექთანს, ნიკაპი ჩამოადო
მხარზე, ლოყით მიეხუტა. იჯდა ასე, ვერაფერზე ფიქრობდა, უმწეოდ იცდიდა, მერე
მიხვდა, ნემსი რომ გამოუღეს ნეკნებიდან, ღრმად შეისუნთქა, უკეთ გახდა მაშინვე,
შერცხვა – ექთანს სხაე მოაცილა და ხელებით მაგიდას დაეყრდნო… შენ რა გითხარი,
უთხრა ექიმმა და თეთრი ნიღაბი შეიხსნა, როგორ შეგვაშინე… მაინცდამაინც არ
ეტყობოდა, თუ შეშინდა, ნაღდად ეხუმრებოდა, ძალიან კარგი კაცი ჩანდა… გოგიას
მადლიერებისაგან გული აუჩუყდა, არადა, ლაპარაკი უჭირდა, ისე იყო ღონემიხდილი,
მაინც მოახერხა ხმის ამოღება: – მადლობა, დიდი მადლობა, ბოდიში… რის ბოდიში? –
სუსტად გაიკვირვა ექიმმა… შეგაწუხეთდა… ექიმმა მხარზე მოუთათუნა ხელი და უთხრა:
ეგ არაფერი… რა გქვია? გიორგი… ეგ არაფერი გიორგი, უთხრა ექიმმა.
სანიტრებმა ისევ ურიკაზე დააწვინეს, გოგიამ თვალი მოავლო ოთახს და ის ნემსი რომ
იპოვა, გააჟრჟოლა, – წვრილი ფანქრის სიმსხო იყო. დერეფანში გამოიყვანეს თუ არა, დედა
მივიდა, ლოყაზე მოუფათურა ხელი, მერე მხარზე, ნიკაპზე, შუბლზე… რორგორა ხარ,
რატომ არ ყვიროდი, როგორა ხარ, რორგორ? გოგიამ გაუღიმა – კარგად… მართლა უკეთ
იყო – თავისუფლად სუნთქავდა, ისეთ მხურვალებასაც აღარ გრძნობდა, გულიც საგულეს
ჩაუდგა. სანიტრებმა ლოგინში ჩააწვინეს, დედამ კოხტად ამოუკეცა საბანი, ატირდა და
გავიდა გარეთ… გოგია მშვიდად იწვა, ხელები მუცელზე ელაგა, ფანჯარას მისჩერებოდა…
კარგა ხანს იყო ასე, სუსტად იღიმებოდა.
სამიოდე დღეს უკეთ გრძნობდა თავს, დილით ოცდაჩვიდმეტამდე ჰქონდა სიცხე, საღამოს
ოცდათვრამეტამდე აცოცდებოდა ვერცხლისწყლის სვეტი, მაგრამ რა უჭირდა ამას, იმ
ამბების შემდეგ… პალატაში ერთი ავადმყოფი იწვა, გოგიას კბილა ბიჭი იქნებოდა. ბრმა
ნაწლავის ოპერაცია გაეკეთებინა და აშკარად ეამაყებოდა, იმისმა ოპერაციამ
ჩვეულებრივზე დიდხანს რომ გასტანა. „რო ამოჭრეს და მაჩვენეს არა? გავგიჟდი“…

ყვებოდა ბიჭი, „რვა სანტიმეტრი ყოფილა სიგრძით, პრიციპში“… იმ ბიჭთან ძალიან ბევრი
მნახველი მოდიოდადა ავადმყოფს ყველასთან სხვადასხვანაირად ეჭირა თავი – ზოგთან
ამპარტავნულად, უინტერესოდ, მნახველი სხაპასხუპით უყვებოდა რაღაცას, ავადმყოფი
კი ჭერს შესცქეროდა, დროდადრო უილაჯოდ გაიკვირვებდა და იკითხავდა: „ჰო?“ მერე კი
სხვა მოვია და იმის დანახვაზე სულ გამოიცვალა, დაიძაბა, აშკარად დაეტყო, ძალიან რომ
მოუნდა რაღაცა ჭკვიანურის თქმა. მნახველი საშუალო ტანის ბიჭი იყო, წითელი პერანგი
ეცვა. ავადმყოფისაკენ დაიხარა და აკოცა, საერთოდ, ვინც კი მოდიოდა
უბრმანაწლავოსთან, ყველა კოცნიდა. „მაშ, მაგრად იჩხუბეს?“ – ენერგიულად იკითხა
ავადმყოფმა. „ისე რა… – თქვა წითელპერანგამ, – არა უშავს“. „როგორ მოერია მაინც , ა?“
„ყველაფერი ხდება – ჩხუბია… ბალეტი ხომ არ არი“. „თანაც, იმან გაარტყა არა, პირველად?“
„კი, მაგრამ კარგად ვერ მოაჯდა“… „ალბათ, მაგას კარგი დარტყმა აქვს პრინციპში…“ „არა
უშავს, – დაეთანხმა წითელპერანგა, მაგრამ იქვე გადაიფიქრა, – კარგი დარტყმა თუ აქვს,
უნდა მოესვა“. „აბა რა“, – თქვა ავადმყოფმა. ერთხანს ჩუმად ისხდნენ, წითელპერანგამ
მხარზე რატომღაც ამაყად დაიხედა, მერე ოთახს მოავლო თვალი: „რადიო არა გაქვთ?“
„არა… აი, ამას ხელს რომ დააჭერ, გარეთ სინათლე ინთება და ექთანი მოდის“. „ვა…“ ისევ
ჩუმად ისხდნენ, რაღაცნაირად ვერ ააწყვეს საუბარი და ავადმყოფი ძალიან განიცდიდა
ამას. უცებ გოგიას შეავლო თვალი და ძალიან ხმამაღლა თქვა: „აი, ეს გუშინწინმოიყვანეს,
წყალი გამოუღეს ფილტვებიდან“. „მართლა“? – გოგიას შეხედა წითელპერანგამ, – ეს
როგორ“… „ნემსი ყოფილა, გაგიჟდები, – თქვა უბრმანაწლავომ, – კოკტეილის ჩხირივით“.
„ვა, – გაიკვირვა წითელპერანგამ და გოგიას მიუბრუნდა: – ეს რატომ?“ „მანქანა დაეჯახა“.
„ვოლგა?“ „არა, საბარგო, – თქვა გოგიამ, – საბარგო დამეჯახა“. „ხომ არ დააჭერინე, ჰა,
ბიჭო?“ „არა“, – დაიმორცხვა გოგიამ. „ყოჩაღ, რამდენი შეაწერე?“ – გოგიას ეუხერხულა,
სიტყვა რომ გაამეორებინა, არადა, ვერ მიუხვდადა დაბნეულმა თვალი მოარიდა. „მალავს,
– ეწყინა წითელპერანგას, – შენ იცი შენი საქმე, ყველამ თავისი საქმე იცის“. მნახველი
შეურაცხყოფილი გამოიყურებოდა და უბრმანაწლავომ თქვა: „ალბათ, ნომერი ვერ
დაიმახსოვრა, პრინციპში, წაქცეულა“… „მართლა? – წყენამ გაუარ წითელპერანგას. –
გაიქცა?“… „არა, იმან მიმიყვანა სახლში“… „მერე, ისე გაუშვი?“ „არა, მე თვითონ ვიყავი
დამნაშავე“… „ეს როგორ?!“ – წარბები აზიდა მნახველმა. „ტრამვაიზე ვიყავი
ჩამოკიდებული“… „მერე რა?!“ – გაუკვირდა წითელპერანგას, შეაცქერდა. აგდებული
ღიმილი მოერია სახეზე და ისევ შეათვალიერა გოგია: – „შენ რომელ უბანში ცხოვრობ?“
„ვერაზე“. „შუშტას იცნობ?“ „არა“ – შეწუხდა გოგია. „არც გაგიგია არა?“ „არა“. „ეე,“ გაიღიმა
წითელპერანგამ ა ზურგი შეაქცია – ახლა მისთვის ნათელი იყო, რას წარმოადგენდა გოგია.
ისევ სიჩუმე ჩამოვარდა, მნახველს რაღაცა გაახსენდა და იკითხა: „რომელი საათია?“ „არ
ვიცი, – შეწუხდა უბრმანაწლავო და მაჯაზე ხელი დაირტყა, – არ მიყვარს საათის ტარება“.
„ამას ხომ არა აქვს, – მხარუკუღმა გაიშვირა ცერი წითელპერანგამ, – ეგ ისეთი ტიპია,
ნაღდად ექნება“… „საათი ხომ არა გაქვს, ბიჭო?“ „არა“. „ვა, რა ვქნათ?“ – დაინტერსდა
მნახველი. „ვახ… ჰო! – გამოცოცხლდა ავადმყოფი და ღილაკსთითი დააჭირა, – ახლავე
იქნება ყველაფერი“, ეს რორგორ?“ „აი, ნახავ…“
პალატაში ახალგაზრდა ქალი შემოვიდა,მორიგე ექთანი -“რომელი მეძახდით?“ „მე, –
გაუღიმა ავადმყოფმა, – ვენერა, გენაცვალე, ჯერ გაიცანი, ეს ჩემი ამხანაგია“. „აა“ – თქვა
ვენერამ და შეწითლდა, წითელპერანგაც სანახევროდ წამოდგა, ერთხანს მოხრილი იდგა
და თავს კარგა ხანს აკანტურებდა, გაცნობის ნიშნად, ბოლოს მაინც ჩამოართვეს
ერთმანეთს ხელი. „ვენერა, საყვარელო ხომ არ იცი, საათის რომელია? არა, მე დიდი
ბოდიში, საქმეები გაქვს, რამე, შეგაწუხეთ, მაგრამ აქ არავის არა აქვს საათი და თუ და ხარ,
ძმურად, გამიგე რა?“ „ეგ ადვილი სამსახურია“, – თქვა ვენერამ და გავიდა. „რა ქაჯია არა,

პრინციპში?“ – იკითხა ავადმყოფმა. „ჰო, რა… გუშინ, ღამე, ლევანას სუფრიდან გაუგდია“.
„არ გამაგიჟო, – აღელდა ავადმყოფი, – ლევანას ბორია?“ „ჰო, რა…“ „როგორ იყო? ვაჰ,
მითხარი რა…“ „შვიდის ოცი წუთია“, თავი შემოჰყო ვენერამ. „გმადლობთ, გენაცვალე,
დიდი მადლობა… როგორ იყო?“ „ვა, რა დრო გასულა, მე წავალ, – წამოდგა მნახველი, –
ძალიან მეჩქარება, ხვალ მოვალ, მოგიყვები“… „ნაღდად გააგდო?“ „იქ ვიჯექი – როგორ“…
„ხვალ მოდი რა“… „მოვალ, აბა რა, – თქვა წითელპერანგამ, დაიხარა და ერთმანეთს აკოცეს,
– კარგად“… წითელპერანგა რომ წავიდა, კმაყოფილმა ავადმყოფმა გოგიას შეხედა და
უთხრა: „ იცი, ეგ რა სამართლიანი ბიჭია, ყველანი პატივს სცემენ…“
იწვა გოგია თავისთვის, ხელები გულზე ჰქონდა დაკრეფილი, ჩამოჯდა იქვე, თავთით,
დედა. იყვნენ ასე – დედა გოგიაზე ფიქრობდა, გოგია… იმ წითელპერანგა ბიჭზე:
„სამართლიანია… როგორია მაინც? რაშია სამართლიანი?“
საჭმელი ხომ არ მოგენატრა რამეო, ჰკითხა დედამ. დაფიქრდა გოგია – პირი უშრებოდა,
ლაღიძის წყალი გაახსენდა – ტკბილი, ცივი, შუშხუნა… იმას მაინც ძალიან კარგი გემო
ჰქონდა, პიტნას… სწრაფად დაბრუნდა დედა, ვაშლები ამოალაგა ჩანთიდან, ბულიონი,
ხაჭაპური, თერმოსი – დალია გოგიამ ლაღიძის წყალი.
ღამღამობით უფრო ცუდად იყო, ყოველ ნახევარ საათში ეღვიძებოდა, ჰაერი არ ჰყოფნიდა,
მოკეცავდა ფეხებს, ეგება ასე უფრო კარგიაო. ოდნავ შეიცვლიდა გვერდს, აუძგერდებოდა
გული, გაშლიდა ისევ მუხლს, იწვა ასე, ჩაეძინებოდა, ეღვიძებოდა ისევ, შუბლი
დაცვაროდა…
მეექვსე დღეს ისევ გამოუღეს სითხე. ბრჭყვიალა ოთახში რომ შეაგორეს, იმ ნემსს მოჰკრა
თვალი და გააჟრჟოლა. ამჯერადაც წაუვიდა გული, მაგრამ სულ სხვანაირად – ორიოდე
წამით ჰკარგავდა გონებას, მაშინვე ფხიზლდებოდა, ისევ დაუვარდებოდა თავი, ისევ
ფხიზლდებოდა და ასე, ნემსი უჩხვლიტეს მკლავში. ურიკაზე რომ გადააწვინეს, რაღაცის
გახსენება დააპირა ერთხანს, მაგრამ ტკივილმა გადაავიწყდა და რა დავაშავე ასე, რა
დავაშავეო, გუნებაში ჩურჩულებდა. დედა მჯიღს ირტყამდა გულზე, როდემდის,
როდემდის უნდა იყოს ასეო…დაამშვიდეს,დააწყნარეს, ამჯერად ნაკლები იყო სითხეო,
ვითომ? ცოტათი მოეშვა დედას.
საღამომდე წყნარად იწვა გოგია, აღარაფერი აწუხებდა და ნეტარებდა. სიამოვნებით
ახამხამებდა თვალებს, ერთი – ორჯერ თითებიც აითამაშა მკერდზე, მერე იყო და იმ
ბიჭთან მნახველები მოვიდნენ – ორი გოგო. ერთი შეუხედავი იყო, მაგრამ ძალიან ბევრს
ლაპარაკობდა, მეორე კი, ლამაზი, ჩუმად იჯდა, გულმოდგინედ ცოხნიდა საღეჭ რეზინას
და დროდადრო თავისთვის იღიმებოდა. გოგიას საბანი ეფარა ტანზე და ახლა უფრო
თამამად გრძნობდა თავს, სიგამხდრის აღარ რცხვენოდა, თანაც გოგოები ზედაც არ
უყურებდნენ და ძალიან თავისუფლად იწვა. მაგრამ უეცრად მდგომარეობა დაიძაბა:
– დღეს, რომ გამოვდიოდით სკოლიდან, ბაღის წინ ორი ბიჭი იდგა და… – სული მოითქვა
მოლაპარაკე გოგომ, – ერთმა შეხედა ინგას და ხმამაღლა თქვა, რა გოგოა, ბიჭოო?
ლამაზმა უფრო გაიღიმა.
– რა-ა? – უბრმანაწლავომ, – როგორა თქვა?
– რა გოგოა, ბიჭოო?! – ჰმ! – მუხლზე ხელი დაირტყა მწოლიარემ და მოლაპარაკე გოგო
დაფაცურდა, -კარგი რა, ანზორ, იმიტომ კი არ გითხარი, რომ ინერვიულო, კარგი რა, შენ
თუ არ გაუფრთხილდი შენს ნერვებს სხვა კი ვერ მოუვლის, ჯერ ერთი, გულიდან
წამოსცდა ეს, მეორეც, რა არის აქ ცუდი და მესამეც, ეგება ამხანაგურად თქვა და…
– ამხანაგი, ბიძაშვილი და ყვავი – ჩხიკვის მამიდა არ ვიცი მე! – უბრმანაწლავო
განრისხებული ჩანდა. – რა ჰქვია?!

– რა ვიცი, ანზორ, მე რა ვიცი, ვიღაცა ოხერია, პირველად დავინახე და, საერთოდ, არაფერი
არ უნდა მეთქვა, რა ვიცი მე იმისი სახელი!
– არ იცი, რა? – თვალები მოჭუტა ავადმყოფმა.
– არა, მამას გეფიცები!
– რა ეცვა?
ლამაზი გოგო ისევ იღიმებოდა, ოღონდ ახლა იატაკს დასჩერდებოდა.
– რაღაცა მომწვანო ჯემპრი ეცვა.
– ნაღდად?
– ჩემს მამას გეფიცები, მწვანე ჯემპრი ეცვა.
– მართლა?-მიუბრუნდა ანზორი ლამაზ გოგოს.
– მმ?-იკითხა იმან. ახლა კბილებით ღეჭავდა რეზინას.
– მწვანე ჯემპრი ეცვა?
– მე არ ვიცი არ შემიხედავს.
– ჰმ, – თავი გააქნია ავადმყოფმა,
– მაგათ ჰგონიათ,ოპერაციას გადავყვებოდი, არა? დაიცადოს…ვნახოთ, აბა ვნახოთ, რა
ბიჭია, ჰაა-ჰა!..- სული შეეხუთა. – ვნახოთ, რა ბიჭია, ხვალ ნაკერებს მომხსნიან და ვნახოთ!..
– აი, შენ ისევ ანერვიულდი, ანზორ, ისევ ანერვიულდი.
– ავნერვიულდი კი არა, დაიცა… ახლა ტყუილი ლაპარაკი რა საჭიროა, მე მაგაზე მეტს არ
ვილაპარაკებ, მაგრამ რომ გამოვალ, მე იმას ვნახავ… როგორმე გავარჩევთ მწვანე ფერს
ლურჯისაგან და არც ის ბაღი წავა სადმე… ჰაი-ი, არაფერია, არაფერი… ჰმ!
ორიოდე დღეს არა უშავდა გოიას, პატარა მადაც გაეხსნა, შემწვარი ხორცი ინატრა, მჟავე
კომბოსტო, ლიმონიანი ჩაი. ღამღამობით ერთი-ორჯერ მაინც გაიფაჩუნებდა ზურგში
ტკივილიდა მხარს აცვლევინებდა. გათენებისას, როცა საავადმყოფო ჭრაჭუნითა და
ხველებით იღვიძებდა და ექთნები ჭერში დამიზნებული ნემ-სებით შემოდიოდნენ
პალატაში, მაინც უხაროდა, და, ოდნავ სახეალეწილი, პირქვე წვებოდა – დილანდელი
ჩხვლეტა სრულებითაც არ იყო მტკივნეული. სამ სკამზე მოკალა- თებული დედაც
იღვიძებდა, ხელისგულით ისწორებდა დაჭმუჭნულ ტანსაცმელს. „წადი დაიძინე,“ –
ეუბნებოდა გოგია. „აგერ არ მეძინა?!“ – უკვირდა დედას. „კარგად ვარ ახლა, წადი
დაიძინე“. „აგერ არ მეძინა?!“ – უფრო უკვირდა დედას.
ანზორი რომ გაეწერა, მეორე დღეს ისევ წაიყვანეს ურიკით.მაღალი სიცხე ჰქონდა, მაჯა
ახლა ძალიან სუსტად, მაგრამ სწრაფად უცემდა – ას ორმოცი წუთში. იმ ოთახში რომ
შეაგორეს, რეჩხი უყო გულმა – ახალგაზრდები დაინახა, სულ გოგოები იყვნენ, ექთანთა
მოსამზადებელი კურსებიდან, პრაქტიკაზე. ექიმიც სხვა დახვდა, დაბალი, ამაყად
მოლაპარაკე კაცი. „თქვენს წინაშეა, – თქვა ექიმმა და ხელთათმანები მოირგო,- ავადმყოფი,
მკვეთრად გამოვლენილი ჰიდროტორაქსით, ჰიდრო – წყალი, ტორაქსი – გულ-მკერდი. აბა
პერანგი აიწიე, გენაცვალე…“ გოგიას ხელები დაუმძიმდა, ჯერ ერთ გოგოს შეხედა, მერე –
მეორეს, სხვებს ვეღარ გაუსწორა თვალი, შერცხვა – ძალიან გამხდარი იყო. კიდევ კარგი, ის
ძველი ექთანი მაინც რომ იყო და იმას მიენდო, ნიკაპი ჩამოადო მხარზე, თვალები დახუჭა.
„ჩხვლეტა კეთდება მეექვსე და მეშვიდე ნეკნებს შუა, აი აქ, სადაც ახლა გამაყუჩებელ
საშუალებას, ნოვოკაინს ვაკეთებთ“, – თქვა ექიმმა და გოგიამ ის უწყინარი ჩხვლეტა
იგრძნო, პირველი ჩხვლეტა. „ნემსი გაივლის მთელ კუნთის ქსოვილს, პლევრასაც,
შეჩერდება პლევრასა და ფილტვს შორის და იქიდან გამოვიღებთ სითხეს“. – თქვა ექიმმა
და გოგია დაძაბული დაელოდა მთავარ, ძლევამოსილ ტკივილს.

იმდღევანდელი გულისწასვლა ყველაზე ღრმა, თბილი და რბილი იყო, მანამდე არასოდეს
წოლილა შემთბარ ღრუბელზე, საოცრად დამძიმებული სხეული მაინც მსუბუქად
ტივტივებდა ჰაერში და მთელ ტანზე რაღაც უჩვეულო, მათრობელა ნეტარება
ელამუნებოდა. აღარსად იყო უმწეობის მტანჯველი გრძნობა, სულერთი იყო ახლა ეს
ყველაფერი მისთვის, მაგრამ როცა ვიღაცა სხვას უჩხვლიტეს მკლავში ნემსი და გოგია
იძულებული გახდა, მისი ხათრით ბრჭყვიალა ოთახში დაბრუნებულიყო, ამ მერყევ,
გარდამავალ შუალედში თვალი მოჰკრა ვიღაცის შიშველ, ძალიან გამხდარ სხეულს,
რომელიც… უყვარდათ! ვის, როდის, ამას არ ჰქონდა მნიშვნელობა, მთავარი ის იყო, რომ
უყვარდათ. ვისი იყო ეს სხეული, თავისი, სხვისი, ვერ გაარჩია, მხოლოდ ის იყო მთავარი
რომ სიყვარულს გააჩნია… რომ მართლა უყვარდათ!
და როცა გოგია გონზე მოვიდა, ვისაც კი შესწვდა თვალით, ყველას მშვიდად შეაცქერდა
და იმ სიყვარულის რაღაც ერთი უმნიშვნელო, პაწაწინა წვეთი ყველას თვალებში დაინახა;
იქამდე შესცქეროდა თითოეულს, სანამ ამ სიყვარულს არ შეამჩნევდა და მერე სხვაზე
გადაჰქონდა დაღლილი, მომლოდინზე მზერა. იქაც, პალატაში რომ დაბრუნდა, დედას
უყურა და ცდილობდა წამით განეშორებინა ის უზარმაზარი, განსხვავებული სიყვარული,
რომელიც ყოველ მოყვარულ დედას აქვს და სამაგიეროდ უფრო კარგი, უფრო საერთო
სიყვარული შეემჩნია, მაგრამ ეს ძალიან ძნელი იყო, ყველაზე ძნელი დედის თვალებში
იყო ამის დანახვა და კედელზე გადაიტანა მზერა, რაღაც ოკრობოკრო ლაქას უყურა,
უყურა და გაბრუვდა.
სანამ საავადმყოფოდან გამოეწერებოდა, კიდევ სამჯერ გამოუღეს სითხე.
II
მომჯობინდა გოგია როგორც იქნა, ძლივს წამოდგა, გაიარ-გამოიარა. დადიოდა
დერეფანში, უყურებდა, როგორ თამაშობდნენ ავადმყოფები დომინოს, ხანდახან, ყველა
რომ გაიცინებდა, იცინოდა ისიც. სულ დერეფანში იყო, ძალიან თუ დაიღლებოდა,
ჩამოჯდებოდა სკამზე, ზამთრის მიკნავებულ, გემრიელ მზეს შეუშვერდა ზურგს და იჯდა
ასე. გაძლიერებული კვება დაუნიშნეს ექიმებმა და დედა სოფელში წავიდა, დასთან.სანამ
ჩამოვიდოდა, ის ორი დღე მეზობელი დაიარებოდა გოგიასთან. ჩამოიტანა დედამ იქიდან
სულგუნი, ჭყინტი ყველი, წმინდად გაცრილი ფქვილი, ქათმები, ბურვაკი, კაი ადესა
ღვინო, შებოლილი კუპატი და კიდევ რაღაც-რაღაცეები, მიიტანა შინ და იქიდან მაშინვე
საავადმყოფოში გაიქცა. გამოწერეს გოგია, ტაქსი დაიჭირა დედამ, დასხდნენ უკანა
სავარძელზე, გაჩერდა მერე ჭიშკართან მანქანა, გადმოვიდნენ, დედამ ფართოდ გააღო
კარი, მოდი, მოდი, გოგიაო, უთხრა. შევიდა გოგია ოთახში, გაიხედ-გამოიხედა,გაუხარდა
შეჩვეული,მონატრებული ნივთების დანახვა, ახლავე დაწექი, უთხრა დედამ,
დაიღლებოდი გზაშიო. შემოვიდნენ მეზობლები, მოიკითხეს, დაანთო დედამ ღუმელი,
დათბა, დაღალა გოგია იმ დღეს მანქანით მგზავრობამ, ტანსაცმლის ჩაცმა-გახდამ, ნაცნობი
ნივთების თვალიერებამ, ლაპარაკმა, დაეძინა მოღლილს; დილით ადრე გაეღვიძა,
დედისაკენ გაიხედა, იმას ისევ ეძინა. კარგა ხანს იწვა გოგია თავისთვის, ახედა მერე
კარადაზე წამოსკუპებულ, გაფარჩხულ ფეხებზე შემდგარ მაღვიძარას; ცოტათი შეცვლილი
მოეჩვენა, რანაირად – ვერ მიხვდა. უყურა, უყურა, გაუკვირდა-ხან სწორედ ისეთი იყო

მაღვიძარა, უკანასკნელად რომ დაინახა, ხან-ბავშვობისდროინდელი საათივით კრიალა,
ხელში ჩასაგდები, ხან – სულ სხვანაირი, გაერთო გოგია მაღვიძარას თვალიერებით,
გაუკვირდა ცოტათი – ხანდახან გარკვევით ესმოდა წიკწიკი, მერე არაფერი ესმოდა,
თავისას ფიქრობდა – თოთხმეტი მანეთი გაახსენდა, დედას ხომ არ მივცეო, ა? ასე იყო
ყოველთვის – საათი სულ თანაბრად მუშაობდა, რაც გოგიას ახსოვდა, მაგრამ ხანდახან
ესმოდა ეს წიკწიკი, ხან – არა, შეხედა მერე-გოგიამ ღუმელს, ერთმანეთში ჩამჯდარ
მილებს, კუთხეში მიწყობილ, კოხტად დალაგებულ შეშას, იწვა ასე, ერთობოდა.
სანამ ქუჩაში გავიდოდა, ერთი კვირა შინ ტრიალებდა: დადიოდა ფანჯარასთან,
იყურებოდა გარეთ, გამვლელებს, გამომვლელებს, ბავშვებს, კაცებს, ქალებს, ვისაც კი
დაინახავდა, ყველას აკვირდებოდა, გააყოლებდა ხოლმე თვალს… აი, ვუყურებო,
ფიქრობდა, ნაბიჯებს ვუთვლიო, იმათ კი არაფერი იციან, მიდიან თავისთვისო…
დაიღლებოდა ფანჯარასთან დგომით, მიდიოდა მაგიდასთან, სკამს გამოსწევდა,
მოხერხებულად ჯდებოდა, აქამდე არც იცოდა გოგიამ რა მშვენივრად შეიძლებოდა სკამის
გამოყენება – საზურგეს მიეყრდნობოდა, გაშლიდა ფეხებს, თავს გადასწევდა, ხელებს
ჩამოყრიდა. მიდიოდა ისე ფანჯარასთან, შეიფუთნებოდა, გამოაღებდა, სიამოვნებით
შეისუნთქავდა ოთახში შემოჭრილ ჰაერს, წამოწვებოდა ტახტზე, ორ მუთაქას კედელთან
მიაწყოგდა ერთმანეთზე, მიეყრდნობოდა და გაზეთებს კითხულობდა: „გადატრიალება
ჩილეში. პარიზი, 18 დეკემბერი. როგორც ფრანს პრესის სააგენტო იუწყება…“.
საღამოხანს, დაძინებამდე, ასე ნახევარ-ერთ საათს ფიქრობდა.ხან რა გაახსენდებოდა, ხან
რა, თითქოს ამოწმებდა, რაზე ღირდა შეჩერება. ამდაგვარი ამბები კი მაინცდამაინც ბევრი
არ ეგულებოდა. მაინც იყო თითო-ოროლა: „რომ უყვარდათ!.. რომ მართლა უყვარდათ!..“
აფორიაქდებოდა გოგია, მერე მშვიდდებოდა, ახსენდებოდა სკოლა, თავისი მერხი,
თანაკლასელების ოინები, ფიზმომზადების გაკვეთილები, ქიმიის ლაბორატორია,
კვლევითი ინსტიტუტი, მაგრამ ბოლოს მაინც იმ მტანჯველ, ეჭვიან კითხვებზე
შეჩერდებოდა: იმ ქალების, უცნაური ქალების ამბავი – მართალი იყო თუ არა; ა,
მართალია თუ არა? არა, არ იქნებოდა მართალი, მაგრამ იქნებ… ანდა… ვინ იცის… აჰ, არა,
არა… სამაგიეროდ, ის ქალები ჩვეულებრივი ქალები რომ არ ყოფილან? რაღაც ნამეტანი
უცნაურები იყვნენო, არა, ხომ შეიძლებოდა, ძალიან უცნაურ ქალებს რომ ჩაედინათ ასეთი
დაუჯერებელი რამ?.. ვითომ?! ეს წააგავდა იმ უსიამოვ ო, საძულველ მელოდიას,
დაუკითხავად რომ აგეკვიატება და მთელი დღე იმას ღიღინებ, ათასჯერ შესწყვეტ ღიღინს
გაბრაზებული, მაგრამ მერე ისევ წაუმღერებ გუნებაში და, განრისხებულმა, აღარ იცი, რა
იღონო. ასე ფიქრობდა გოგია იმ ქალებზე, იმ ვირთხაზე, გაუწვრილდებოდა გული,
ჩაიქნევდა ხელს, მაინც ახსენდებოდა ის ამბავი და, კიდევ კარგი, ერთ მშვენიერ დღეს,
ქუჩაში გასვლის წინ, ნაღდად გადაავიწყდა. კარგი დღე შეარჩია გოგიამ, თბილოდა;
ერთხანს გაუბედავად მიაბიჯებდა, მთავარ ქუჩაზე რომ გავიდა, უფრო გათამამდა – იქ
მეტი იყო გამვლელი. დაჯდა ტროლეიბუსში, პლეხანოვის პროსპექტზე ამოჰყო თავი.
კინოთეატრ „ამირანთან“ ჩამოვიდა, შეხედა აფიშას – „ფანტომასი“ გადიოდა. დიდძალი
ხალხი ირეოდა სალაროსთან, კი მოუნდა ამ ფილმის ნახვა, მაგრამ გაყიდული იყო
ბილეთი. რა ექნა, მერე ვნახავო, გიფიქრა. იქვე, გვერდით, ქრონიკაში პატარა ბიჭს მოჰკრა
თვალი. რაღაცა უცხოური გვარი თუ სახელი, ანდა სულაც ორივე ერთად ეწერა –
მიქელანჯელო. მივიდა მოლარესთან, გადაიხადა ფული, აბაზი ღირდა ბილეთი, მეტი
კიარა. გაუწოდა ბილეთი კონტროლიორს, როგორც წესი და რიგია, დახედა მერე ზედ –
არც რიგი ეწერა, არც სკამის ნომერი, მაინც ჩაიდო ჯიბეში. კედლის საათს ახედა და

გაუკვირდა – ძალიან ადრე შესულიყო, ჯერ წინა სეანსიც არ იყო დამთავრებული და
პატარა ნახერხმოყრილ ოთახში მოუწია ცდა. ვიღაცა მეორე კაციც იყო იქ, წამოდგებოდა,
გაივლ-გამოივლიდა, დარბაზის კართან შეჩერდებოდა, ყურს მიუგდებდა და ისევ
ჯდებოდა; დარბაზიდან მოგუდული ლაპარაკი და რაღაც უცნური მუსიკა ისმოდა,
სამიოდე კაცი შემოემატათ. წინა სეანსი რომ დამთავრდა, როგორც იქნა კარი გააღეს.
დარბაზი კი არა, ერთი ბეწო ოთახი აღმოჩნდა; გოგია სულ ბოლო რიგში დაჯდა, იცადა,
იცადა, მერე რიგები გადათვალა – სულ ათი რიგი იყო, ცხრა-ცხრა სკამიანი. ის კაცი
აშკარად ღელავდა, წრიალებდა – ერთხანს არ ჯდებოდა, კედელს ძალიან არაბუნებრივად
აეკრა და იმ ხუთიოდე კაცს, ცალ-ცალკე რომ ისხდნენ, სათითაოდ მოავლო თვალი; მერე
დაჯდა, მაგრამ მაშინვე გამოიცვალა ადგილი, სხვა სკამი ააჭრაჭუნა – ძალიან ღელავდა.
კიდევ შემოვიდნენ ვიღაცეები და გოგიამ სწრაფად დაითვალა ისინი: თერთმეტი
მაყურებელი იყო სულ, გოგიანად – თორმეტი. სინათლე ჩაქრა და რაღაცა ისედაც უცხო
წარწერები აცახცახდა ეკრანზე, ხმაც მონჯღრეულად ისმოდა, მაგრამ ჩქარა ყველაფერი
გამოკეთდა და უცხო ქალაქი დაინახა გოგიამ, კრამიტით მოფენილი სახლებით. ეს
ფლორენცია იყო, აფიშაზე გამოკრული კაცის მშობლიური ქალაქი.
ეს კაცი, თურმე, ლექსებსაც კი წერდა, მაგრამ იმაზე უკეთესი პოეტი იტალიაშიც იყო
თურმე, სხვა ქვეყნებს თავი რომ გავანებოთ; სამაგიეროდ, ხუროთმოძღვარი ყოფილა
ძალიან კარგი, მაგრამ ალბათ მასზე დიდი არქიტექტორებიც ყოფილან იტალიაში;
სამაგიეროდ, იმისთანა მხატვარი შეიძლება ვერც მოგეძებნათ მსოფლიოში და მოქანდაკე?
– როგორიც არავინ, არასოდეს, ეს ნაღდად იგრძნობოდა დიქტორის ლაპარაკში, კი იცოდა
გოგიამ იმდენი რუსული.
ჯერ, როგორც წესი და რიგია, იმისი პირველი ნამუშევრები აჩვენეს – ქვიდა
გამობურცული ქალი და კიბეზე ჩამომავალი ბავშვი, და ვიღაცეების ჩხუბი; ეს
ბარელიეფები თხუთმეტ-ჩვიდმეტი წლისას გუკეთებია, მერე შეუსწავლია ადრინდელი
ქანდაკებები კარგად, გადასულა საცხოვრებლად რომში და გამოუქანდაკებია სიმთვრალის
ღმერთი, რომელიც ისე იდგა, თითქოს ქანაობსო და კულულების ნაცვლად ყურძნის
მტევნები ეკიდა, ხელში თასი ეჭირა კოხტად; არა, მართლა გადასარევი იყო, გაუკვირდა
გოგიას – ეს ქვის მძიმე კაცი ისე მსუბუქად ტორტმანებდა თითქოს… გამხიარულდა გოგია
და გაახსენდა – მთვრალი კაცი … გაუღიმა ეკრანს შორიდან, მაგრამ მერე უზომოდ
ჩაფიქრებული, ამაყად თავჩაქინდრული ქალი აჩვენეს, მუხლებზე მკვდარი შვილით.
პირზე შეაშრა გოგიას ღიმილი, ახლაღა შეამჩნია, რაღაცა დიდი უცნაური მუსიკაც ისმოდა,
საოცარი გაწელილი ხმებით… მოაცილა გოგიამ სკამს ზურგი დაძაბული იჯდა, ეკრანისკენ
გადახრილი, მაგრამ ახლა სხვა ქანდაკება აჩვენეს…
ოსტატმა, ვის ნამუშევრებსაც ახლა ეკრანზე უჩვენებდნენ, მიუხედავად ახირებული და
ღვარძლიანი ხასიათისა, ხანდახან მოსისხლე მტრების დაფასებაც იცოდა: „დიდი,
შესანიშნავი ბრამანტე“, ასე ამბობდა იგი. სამაგიეროდ, უნიჭო მხატვრად მიაჩნდა რაფაელი
და ზომიერად სძულდა, რადგან მასში ვერ ხედავდა ტოლფასოვან მოწინააღმდეგეს,
პერუჯინოს, მაგალითად, უბრალოთ „უტვინოს“ ეძახდა, ერთი მხატვარი
კი პირდაპირ აცოფებდა- რანაირი ხალხი არ ტრიალებდა მის გარშემო: ათასი უვიცი,
გაიძვერა, მოშურნე, უნიჭო, ცილისმწამებელი, უფლებამოსილი მოძალადეები, მაგრამ მას
ყველაზე მეტად გონიერი ფერმწერი- ლეონარდო და ვინჩი სძულდა, ვისაც მისთვის

არაფერი დაუშავებია. საოცრად სულმდაბლად ექცეოდა, მაგრამ სამართლიანობა
მოითხოვს აღინიშნოს, რომ ამ სიძულვილმა იგი დიდი ოსტატი გახადა. მისი
ნამუშევრებით აფორიაქებულმა, დროებით გვერდზე გადადო საჭრეთელი და იქამდე
ჯიუტად ხატა, სანამ საკუთარ გზას, ისეთისავე დიდს მაგრამ განსხვავებულს, არ მიაგნო.
მის გარდა არავინ იცოდა ვერც ერთი მონდომებული ხელოვნებათმცოდნეც ვერ გაიგებს,
როგორი ტანჯვისა და სიხარულის ფასად გახდა ეს ოსტატი „კაშინის ბრძოლის“ ავტორი,
იმ უზარმაზარი კარტონისა, რომელიც მის სიცოცხლეშივე უცნობმა პირებმა ნაჭერ-ნაჭერ
დახერხეს და გააქრეს. მაგრამ საქმე მაონც შესრულებულიიყო და
საჭრეთელსმოწყურებულმა ოსტატმა მარმარილოს საბადოებს მიაშურა კარარაში. ეს იყო
მისი ტანჯული სიცოცხლის საუკეთესო წუთები-ეს სწრაფმავალი რვა თვე. ზღვის პირას
მარმარილოს მთებს შესცქეროდა ოსტატი და ყოველ უზარმაზარ, უფორმო ლოდში
შეეძლო ამოეცნო „დავითი“, „მოსე“ ან „მომაკვდავი ტყვე“ და, გაავებული, საჭრეთელითა
და ჩაქუჩით მიადგებოდა, მოთმინებადაკარარგული იქნევდა და ნედლი მარმარილოს
ნაკუწები შხეფებად ცვიოდა ირგვლივ. როგორც დაკვირვებულმა ხელოვნებათმცოდნეებმა
მისი დაუმთავრებელი ნაწარმოებებიდან შეამჩნიეს, ოსტატს ყველასაგან განსხვავებული
მუშაობის მეთოდი ჰქონდა, სხვებივით თანდათანობით კი არ ამუშავებდა ქვას, –
ამორჩეულ ადგილს მიადგებოდა, დამჯერი საჭრეთლით გამოღრღნიდა, უპოვიდა სხელის
რომელიმე ნაწილს, ვთქვათ, მუხლს, მერე სხვაგან გადაინაცვლებდა, გამოუჩენდა მხარს…
მისი გონებისა და მზერის წყალობით, ყოველ ლოდში მზამზარეული შედევრი იჯდა,
რომელსაც მხოლოდ ნაქურჩალის შემოცლა ესაჭიროებოდა, ეს კი მან მშვენივრად იცოდა.
მაგრამ მარმარილოსთან ჭიდილს მონატრებულ ოსტატს იმდროინდელმა უმაღლესმა
პირმა ისევ ფერწერის განგრძობა დაუჟინა და დიდი ბრძოლის შემდეგ, როგორც იქნა,
ოსტატი დათანხმდა სიქსტესპლაფონის მოხატვაზე. რადგან საჭრეთელზე დროებით ხელი
ჩაიქნია, მთელი თავისი უნარი და ოთხი წლის სიცოცხლე ამ ექვსასი კვადრატული
მეტრის მოხატვას შეალია და თავი რომ დავანებოთ ისეთ წვრილმანებს, როგორიცაა
კონტრაპოსტის, რაკურსის, პერსპექტივის, შუქ-ჩრდილის, ხაზისა და ფერის ურთულესი
ხელოვნება, აქ გაჩნდა აზრი, მანამდე არნახული, გაუგონარი, უკიდეგანო…
მაგრამ სწორედ იმხანად დიდი უცნაური ამბავი დატრიალდა; მშობლიურ,
მრავალტანჯულ იტალიას სხვა დროს იშვიათად რგებია ასეთი მძიმე ხვედრი: რომელიღაც
კარლოსი, მერამდენმეღაც ლუდოვიკო, შინური ომები; ათასი ჯურის კარიერისტი,
უფლებამოსილი ხეპრე, დაქირავებული მკვლელები, ალაპლაპებული ხანჯლები და
კამკამა საწამლავი, ზარბაზნების გრიალი, ეპიდემია, შიმშილობა, ხოცვა-ჟლეტა, ის კი,
ოსტატი, გულაღმა იწვა ხარაჩოზე და, ფუნჯმომარჯვებული, კირსა და საღებავებში
ამოთხვრილი, „თავად წააგავდა უზარმაზარ პალიტრას“. იშვიათად კი, დაბუჟებული
მკლავის დასვენებისას, წამოავლებდა ხელს ბატის ფრთას და, ნათესაური გრძნობებით
აფორიაქებული, მამა-ძმებს ასე და ამგვარად: „როცა გავიგე, მანდ რაც ხდება, გადავწყვიტე
ჩემი აზრი შეგატყობინოთ, იგი ასეთი – რადგან ქალაქი განსაცდელშია, უნდა გაიქცეთ
დაქონება და ყველაფერზე უფრო კარგია. ფული თუ არ გაქვთ, მიდით სანტა მარია ნოვას
ჰოსპიტალში და იქ აიღეთ, ჩემს სახელზე. თქვენს ადგილას ვიყო, გავიქცეოდი სადმე
შორს, ვთქვათ, სიენაში, დავიქირავებდი სახლს და მშვიდად ვიცხოვრებდი. სახელმწიფო
საქმეებში ნუ ჩაერევით. იმოქმედეთ ისე, როგორც შავი ჭირის გაჩენისას: იყავით პირველნი
გაქცევაში… უშფოთველად იცხოვრეთ და არავისთან არ გააბათ არც მეგობრობანა, არც
ნაცნობობანა, ღვთის გარდა. ნურავისზე ნუ იტყვით ნურც ცუდს, ნურც კარგს, რადგან

კაცმა არ იცის, რითი დამთავრდება ყოველივე ეს. იჯექით შინ, თქვენთვის – და მორჩა“.
„მანდ ჩემზე ჭორები დაუყრიათ, თითქოს მედიჩებზე ცუდი რამ მეთქვას. ღმერთმანი,
არაფერი დამცდენია იმის გარდა, რასაც ყველა ლაპარაკობს, ქვას რომ ენა ჩაუდგა, ისიც
ჩემსავით ილაპარაკებდა. ბევრი ყბედობა მოვისმინე და მხოლოდ ისა ვთქვი: თუ
ნამდვილად მართალია, რომ მედიჩები ნამდვილად ცუდად იქცეოდნენ, მაშინ ისინი
ცუდად მოქცეულან. ღმერთმა ქნას, ყოველივე ეს სიცრუე აღმოჩნდეს…“
ზოგიერთმა მომთხოვნმა ხელოვნებათმცოდნემ სამარცხვინო ლაქად ჩასთვალა მისი
ბიოგრაფიისათვის ეს წერილები – რატომ არ აღსდგა ხმლით ხელში მტრების
წინააღმდეგო, რა გულმა გაუძლოო, სამარცხვინოა, რომ ასეთი წერილები ეკუთვნოდეს
დიდი მხატვრის ბატის ფრთასო, აღნიშნავდნენ. მაგრამ ოსტატს, ჯერ ერთი, თავისი საქმე
ჰქონდა და მეორეც, მაშინ ვერ გაიგებდა კაცი, ვინ ვის წინააღმდეგ იბრძოდა, ვინ იყო
მართალი – ეს მხოლოდ შემდგომ გამოაკვლიეს ისტორიკოსებმა. მაგრამ, როცა მისი
მშობლიური ქალაქი, ფლორენცია, ტირანს აუჯანყდა, ხალხსაყოლილი ოსტატიც სხვების
გვერდით იდგა, საომარ საჭურველში გამოწყობილი და თაცდაცვით სამუშაოებს
ხელმძღვანელობდა, მერე კი, „თეთრი ტერორის“ დღეებში დიდხანს იმალებოდა
რომელიღაც ეკლესიის სამრეკლოზე. ბოლოს მაინც ყველაფერი აპატიეს – ოსტატი იყო,
მერე როგორი…
ბრძოლითა და დაუსრულებელი იერიშებით მოქანცული უმაღლესი პირი დროდადრო
შემოივლიდა ხოლმე კაპელაში და ჭერს მოუთმენლად ახედავდა: „როდის დაამთავრებ?“
„როდესაც შევძლებ“, იყო პასუხი. ეს ორად ორი სიტყვა პირდაპირ აცოფებდა უმაღლეს
პირს, განრისხებული აყვირდებოდა, წავიდოდა მერე, იომებდა, იომებდა, დაიღლებოდა,
ჩამოვიდოდა ისევ რომში, მაშინვე სიქსტეს კაპელას მიაშურებდა და ჯერ ალერსიანად
შეაქებდა ნაწილობრივ შესრულებულ სამუშაოს, მერე ფრთხილად შეაპარებდა: „მაინც
დაახლოებით როდის დაამთავრებ?“ „როდესაც შევძლებ“…
რამდენჯერ გვსმენია კეთილი გულით ნათქვამი: „ეეჰ, იმას პატრონი რომ ჰყოლოდა…
რამდენს მიაღწევდა?!“ ეს ზოგიერთისათვის შეიძლება მართლაც კარგი ყოფილიყო, მაგრამ
ისეთ ოსტატს, ვის ნამუშევრებსაც ახლა ეკრანზე აჩვენებდნენ, რად უნდოდა პატრონი?
პატარა ბიჭობაში, როცა გრამატიკის რვეულების ნაცვლად ამოიღლიავებული ნახატებით
ბრუნდებოდა შინ, მამა-ბიძები უმოწყალოდ სცემდნენ – იმათ სამარცხვინოდ მიჩნდათ
მხატვრის ხელობა. და განა მხოლოდ ეს უშლიდა ხელს? საერთოდ, ცხოვრებაში, დიდი
უცნაური კაცი იყო: ხან – თავდავიწყებამდე გაბედული, ხან – აცახცახებული ლაჩარი,
მოულოდნელად თავსდატეხილი პანიკური შიშით გონებაარეული; ხანდახან – ძუნწი და
უფრო ხშირად – მეფურად ხელგაშლილი; ფული ყოველთვის თავსაყრელად ჰქონდა,
მაგრამ მუშაობისას ცარიელა პურსა და წყალზე იჯდა; შრომობდა როგორც კატორღელი და
ცხოვრობდა, როგორც უკანასკნელი გლახა. მთელი ცხოვრება უძილობა სტანჯავდა,
თვეობით არ იხდიდა ჩექმებსა და სამოსს; ჩაეძინებოდა თუ არა, მაშინვე ზეზე
წამოაგდებდა მუშაობის სურვილი. დედა ადრე გარდაეცვალა, მამაზე უკვე მოგახსენეთ; არ
ჰყოლია ცოლი და შვილები, და თუმცა თაყვანისმცემლებით იყო გარშემორტყმული, არად
მიაჩნდა ყოველგვარი ქება; მტრებიც ულევი ჰყავდა და, თავგაბეზრებული, ჩიოდა –
მუშაობაში ხელს მიშლიანო; ბევრჯერ ჩავარდნილა ლოგინად, ხანდახან იმედიც კი
გადაუწყვეტიათ ახლობლებს, მაგრამ ის გასაოცარი ენერგია, ოთხმოცდაცხრა წლის
მანძილზე რომ გასწვდა, ფეხზე წამოაყენებდა ხოლმე. მარტოობა თავად სწყურია,

მტერს ნატრობდა, არც მოყვარეს – მუშაობაში ყველანი ხელს მიშლიანო. ათასი გეგმა
ჩაეფუშა, ყოველთვის სხვების გამო – თვითონ არასოდეს, არაფერში ყოფილა დამნაშავე;
გული ჰქონდა გაწვრილებული ათასი ქურდისა და მაბეზღარასაგან, მსაჯულებამდეც კი
მისულა საქმე; იმ ქალსაც, რომელიც უყვარდა, მარტოდმარტოს არასოდეს შეხვედრია.
ერთი უზარმაზარი ბრინჯაოს ქანდაკება ომიანობისას ზარბაზნად გადაადნეს, „დავითს“
ხელი მოსტეხეს; დაიკარგა პროექტი, რომელზედაც ოსტატმა ერთადერთხელ იხმარა
სიტყვა „გენიალური“; და როცა სიქსტეს საკურთხევლის დიდ კედელზე საკუთარი ნება-
სურვილით დახატა „განკითხვის დღე“, ზემდგომმა პირებმა სხვა მხატვრის ხელით
შიშველ ფიგურებს ტანსაცმელი „ჩააცვეს“… ზოგიერთი მისი ქანდაკება მოგვიანებით
სამიზნედ გამოუყენებიათ და სროლაში ვარჯიშობდნენ; საუკეთესო ნაწარმოები
დაუხეხეს, მაგრამ ოსტატი…
„ეს გასაოცრად მთლიანი ბუნების ადამიანი ყველაზე მეტად იმით გვაკვირვებს რომ მასში
გაერთიანებულია მტრული სამყაროები: მატერიალური სიტლანქე და იდეალიზმი;
წარმართული ძალითა და სილამაზით თრობა და სილამაზით თრობა და ქრისტიანული
მისტიციზმი; ფიზიკური ძალისა და ინტელექტური აბსტრაქციის შერწყმა; პლატონიკური
სული ათლეტის სხეულში. ამ საწინააღმდეგო ძალთა ეს ურღვევი კავშირი, რომელიც
ნაწილობრივ უეჭველია მისი ტანჯვის მიზეზიც იყო, იმავე დროს მის განსაკუთრებულ
სიდიადეს ქმნის“.
„ეს უზენაესი მხატვრობა ნიმუშად უნდა იქცეს ჩვენი ხელოვნებისათვის. ღვთიურმა
განგებამ ეს საჩუქარი ქვეყანას იმისათვის მოუვლინა, რომ ეჩვენებინა, რა დიდი გონებით
შეუძლია მას დააჯილდოვოს ზოგიერთი ადამიანი, რომელსაც ქვეყნად გზავნის“.
უცნაურია, მაგრამ სიქსტეს კაპელამ მხატვრობა ჩაჰკლა იტალიაში, კარგა ხანს აღარ
გამოჩენილა ნამდვილი ფერმწერი, ვიღას ახსოვდა თავისი საქმე – კაპელაში ისხდნენ და
ასლებს აკეთებდნენ, ოსტატის მოხატულობით გაოგნებულნი. ერთმა ცნობილმა მწერალმა
ისიც კი თქვა, რომ ასეთი გენია მომაკვდინებელია სხვა ხელოვანთათვის, რომ ასეთ
ნამუშევარს მხოლოდ წამით უნდა გაუსწორო თვალი,თორემ თვალს მოგჭრის. მაგრამ
მწერალს, ეტყობა, გადაავიწყა, გონიერი ფერმწერის გენია რა უცნაურად დაეხმარა თავის
დროზე ოსტატს. ეს ზეადამიური ეს კოლოსალური ეს გენიალური… ამბობენ მკაცრი
ხელოვნები, თავად ოსტატი კი სიქსტეს პლაფონზე მუშაობისას ტიროდა თურმე დროს
უბრალოდ ვკარგავო. ისე ზოგიერთმა, მომთხონვა ხელოვნებათმცოდნემ
რამდენიმე კრიტიკული შენიშვნა გამოთქვა ოსტატის ნამუშევრებზე. შენიშვნა, როგორც
ასეთი, რამდენიმეა ერთი, რომ სიქსტეს პლაფონისფიგურები რამდენამდდდე მომცროა,
თორემ სხვაფრივ კარგია. მეორე რომ დავითს შედარებით დიდი ხელები და თავი აქვს
(ისე, ოსტატი ამბობდა ხოლმე, რომ დიადი საქმის შესრულება ძალუძს მხოლოდ იმ
ხელებს, რომლებიც თავს ემორჩილებიან ) და მესამე, უკანასკნელი, რომ წმინდა პეტრეს
ჯვარცმა „ზედმეტად ვირტუოზულადაა შესრულებული“…
თავად ოსტატი კი ხანდახან გამწარებული დაიყვირებდა: „ფერმწერი არ ვარ! არა ვარ
ფერმწერი!“, და ბარათებს სახელთან ერთად აუცილებლად მიაწერდა ხოლმე – მოქანდაკე.
და ეხლა ეკრანისაკენ გადახრილი მაყურებელი გაოცებული მისჩერებოდა მის ქანდაკებებს
– ოთხმეტრიან დავითს, მოსეს, დედას – ნაწამები შვილით მუხლებზე, გაბაწრულ ტყვეს,

მედიჩთა აკლდამის საღამოს, დილას, ღამეს, დღეს, ბრუტოსს, რონდანინის პიეტას… მის
გასაოცარ არქიტექტურულ ნამუშევრებს – სან ლორენცოს საჯარო ბიბლიოთეკას, წმინდა
პეტრეს ტაძარის გუმბათს… სიცოცხლის უკანასკნელი წლები, თურმე მთლიანად
არქიტექტურას შესწირა, მაგრამ საჭრეთელს მაინც არ ეშვებოდა. ღრმად მოხუცებული,
ღარიბ ქალიშვილებს მზითევს უგზავნიდა, მაგრამ ცდილობდა, კეთილის მყოფელის
ვინაობა არ გამაშკარავებულიყო. ქანდაკებებზე ღამღამობით მუშაობდა, ძილგატეხილი,
თავატკივებული, ხელები თავისუფალი რომ ჰქონოდა, თავზე მუყაოს ქუდს იხურავდა და
სანთელს ამაგრებდა ზედ… სიკვდილამდე ექვსი დღით ადრე ცხენით მოსულა წმინდა
პეტრეს ტაძართან… ოთხი დღით ადრე, სიცხიანი, წვიმაში დამდგარა… მერე კი, ერთგული
თაყვანისმცემლების თანდასწრებით გარდაიცვალა მიქელანჯელო, ეს შესანიშნავი პოეტი,
უდიდესი არქიტექტორი, გენიალური მხატვარი და… და მოქანდაკე.
„ო, საოცარო და ამაღლებულო ადამიანის დანიშნულებავ! – წამოუძახა ერთ ადამიანს, –
ჰოი, საოცარო და ზეამაღლებულო ადამიანის დანიშნულებავ რომელსაც ძალგიძს მიაღწიო
იმას, რასაც ესწაფვი და იყო სწორედ ისეთი, როგორც შენ გინდა“… მაგრამ თავად ოსტატს
სიკვდილამდე რამდენიმე დღით ადრე უთქვამს: ძალიან მენანება სიცოცხლესთან
განშორება, რადგან ახლახან ავილგი ფეხი ჩემს პროფესიაშიო.
ეს იყო საოცარი, საზარელი სიტყვები და სინათლეც აინთო. ეკრანზე აღარაფერი ჩანდა,
მაგრამ ეს სიტყვები… „ახლახან ავიდგი ფეხი“… მერე ვინ თქვა! კი მიხვდა გოგია გუმანით
ყველაფერს, გოგია გახსოვთ ალბათ, აი, სწორედ ის, პურზე რომ გზავნიდნენ, ღუმელთან
რომ თბებოდა… ყელში რაღაც ამოებურცა, ცრემლები მოაწვა და უცებ, თავის პატარა
სიცოცხლეში პირველად, მუშტებად შეეკრა თითები – დავითი დაუდგა თვალწინ,
მარმარილოსი, ოთხმეტრიანი; მაგრამ მთელი თავისი სიმძიმით დააწვა გოგის ქვის
გოლიათი, სული შეეხუთა, ჰაერზე გავიდა, ამანაც არ უშველა; გვერდით რომ
კინოდარბაზი იყო, აქაც დამთავრებულიყო ფილმი, გამოდიოდნენ მაყურებლები, ძლივს
მიიკვლევდა გოგია გზას ზღვა ხალხში… რატომღაც მხოლოდ დავითი ედგა თვალწინ,
დიდთავა, გრძელმკლავა, ნესტოებ დაბერილი, ერთიანად დაძაბული… მთელი თავისი
სიმძიმით დააწვა თითქოს საწყალ გოგის, რაღაცა უნდა მოეფიქრებინა, რაღაცა უნდა
ეღონა, ცუდად იყო საქმე… რაიმე უნდა ეღონა! მოიკუნტა გოგია, ორად მოკეცა
თავსდატეხილმა სიმძიმემ, თითები გაშალა, თითები გაშალა, მობუზული მიაბიჯებდა,
თავის ქუჩას აუყვა, ჭიშკარს რომ მიუახლოვდა, ნაბიჯს აუჩქარა, ხელი ჰკრა კარს,
დაკეტილი დახვდა, ჯიბეზე გაიკრა ხელი, გასაღები ამოაძვრინა; კარი შეაღო, ოთახში
შეაბიჯა, ბნელოდა, ხელი ასწია სინათლის ასანთებად, მაგრამ გადაიფიქრა – რატომღაც
სიბნელე მოუნდა. კარი მიხურა, კუნაპეტში იდგა და იცოდა, გრძნობდა, რაღაცა რომ იყო
საჭირო, რაღაც აუცილებელი… რა, მაინც რა – რას მივარდნოდა, რა გაეხსენებინა ისეთი,
თეატრში რომ აბონემენტით დაიარებოდა? შესასვლელი უცნაურად რომ იყო
განათებული? რომელიმე კლასელი… არა, არა. ცხელი პური რომ მოჰქონდა, წვიმა რომ
მოდიოდა, ღუმელთან რომ იდგა… არა, არა, რაღაც სხვა იყო… ფიზმომზადების
გაკვეთილები, გაზეთის კითხვა, მამა რომ მოუკვდა? დედა რომ ავად გაუხდა, ბაზარში
რომ… პალტო შეიხსნა გოგიამ, ამოიღო ჯიბიდან თოთხმეტი მანეთი ფული, მაგიდაზე
დააგდო, მერე კაშნე შემოიძრო და საწოლისაკენ ისროლა, პალტო არ გაუხდია, ისე იდგა,
მანქანა რომ დაეჯახა, თანამშრომლები მიკროსკოპში იყურებოდნენ, არა, არც ეს, არც ეს…
ვერაფერი მოიფიქრა ისეთი, არადა, რაღაცა ნაღდად იყო საჭირო, რაღაცა აუცილებელი,
გამამხნევებელი, რაღაცა იყო… იყო… იყო, ნამდვილად იყო! კი, კი, ნამდვილად! – დიდი

ვირთხა, უმწეოდ გაჭიმული თათებით, თვალებში ვედრებითა და სევდით… კი, კი,
ნამდვილად იყო! ის ქალებიც, უცნაური ქალები, ნამდვილად იყვნენ! ეს მოხდა, მოხდა,
იმეორებდა გოგია, ეს ხომ მართლა მოხდა; ეს მართალია, ნამდვილია… მუშტებშეკრული
ცოტახანს ასე იდგა, აფორიაქებული, გახარებული, და უცებ თითქოს ხელიდან გამოეცალა
ყველაფერი, მოხდა, მოხდა, ისევ იძახდა, მაგრამ რატომღაც სიძლიერეს ჰკარგავდა ეს
სიტყვები და უიმედოდ ებღაუჭებოდა ამ „მოხდა, მოხდას“. და უეცრად, სიბნელეში,
გოგიამ ცხადად წარმოიდგინა უზარმაზარი ვირთხა, ისეთი კი არა, მომაკვდავი და
დახმარების მომლოდინე, არა, ნამდვილი – ისე აშკარად გაარჩია მისი უსიამოვნო,
მოწითალო თვალები, გლუვი, ლაპლაპა, საზარელი ბეწვი; გოგია ხედავდა დაჭიმულ,
გველის წიწილასავით კუდს, წაწვეტებულ ყურებს, მის ცივ, გაყინულ ცხვირსაც
გრძნობდა… და იმ სიბნელეში, გასაოცარი სიჯიუტითა და ძალ-ღონის მოკრებით, შიშით
აღვსილმა; მუშტადშეკრული თითები წვალებით გაშალა და იმ საზარელ სხეულს
დინჯად, აუჩქარებლად გადაუსვა; მაშინვე ყველაფერი გაქრა. გოგია გრძნობდა მხოლოდ
საკუთარ ხელს, ხედავდა სიბნელეში გაფარჩხულ თითებს – ეს იყო უკანონო გონებას
დამორჩილებული, ხუთი აცახცახებული თითი და გონიერი ხელი, საკუთარ მოძრაობაში
დარწმუნებული და მაინც აცახცახებული, როგორც უკანასკნელი სტრიქონით
აფეთქებული, გაბრწყინებული ლექსი და გონიერი, როგორც ზღვასმიახლოვებული
მდინარის სიმშვიდით დამთავრებული პროზა…
და, თუმცა გოგიას სამიოდე დღის შემდეგ ისე ცხადად აღარ ახსოვდა ყოველივე ეს,
მეხსიერების ფსკერზე მაინც სამუდამოდ დაელექა იმდღევანდელი ამბავი, როცა საკუთარ
თავს შეეჭიდა, დაეჯაჯგურა და წამით მოერია…
ესეც საქმე იყო.

იგი სიყვარულისთვის იყო გაჩენილი

სერგო, საერთოდ, მორიდებული ყმაწვილი იყო, ახლა კი, ზღვისპირა ქალაქში რომ ჩავიდა,
ამ გარუჯულ, მზით გამაძღარ ხალხში თავისი სითეთრისა რცხვენოდა და სანამ
შემოღობილ, ეგრეთ წოდებულ „სამედიცინო“ პლაჟზე გასვლას გაბედავდა, საცურაო
მოწყობილობა ჩანთაში ჩაალაგა და ქალაქგარეთ წავიდა. თავისი ჭკუით მიყრუებული
ადგილი შეარჩია და ერთბაშად ძალიან ცივი ეჩვენა ზღვა. აკანკალებული მიარღვევდა
წყალს, სხეული დაებურძგლა, სუნთქვაშეკრული ფეხისწვერებზე დგებოდა. მკერდამდე
რომ შევიდა, რაც არის არისო და თავით გადაეშვა. ხელ-ფეხი გაიქნია თუ არა, მაშინვე
გათბა და ზურგზე გადატრიალდა. სახე სასიამოვნოდ აეწვა, სველ წამწამებში მზემ
იფეთქა. კარგი იყო ზღვა, გახალისდა სერგო, ატეხა ხელების ქნევა, თამაში, წყალი ააშხეფა,
მერე ღრმად შეისუნთქა ჰაერი და პირქვე განერთხა ზღვაზე. ბეჭებზე წყალი გადასდიოდა,
თან მზე აცხუნებდა. გადიდდა სერგო, გაფართოვდა. სამ წელიწადს არ ყოფილა ზღვაზე და
ახლა, ნეტარებით აღვსილი, უზომოდ მადლიერი, თბილ წყალზე პირქვე იწვა და
სიამოვნებისაგან თავისთვის გმინავდა. მერე ჩაყვინთა კიდეც და თავით რომ ამოხტა,
მაშინვე შემოესმა გაუგებარი: „იო მოდო, დელფინა!“
სერგო მოულოდნელობისაგან ისე დაიძაბა, კინაღამ ფეხი გაუშეშდა, მაგრამ წვივზე
საჩქაროდ იჩქმიტა და კისერი ნაპირისაკენ წაიწვრილა. იქ კი ვიღაცა კაცი ხელს იქნევდა:
„იო მოდო, დელფინა, იო მოდო ლა კაზა!“ სერგომ მიიხედა და ყვითელქუდა მოცურავე
დაინახა.
— გამოდი, გეყოფა ამდენი ცურვა, დელფინა, იცი, აქ რა არის?! — გამომწვევად დაუძახა
კაცმა.
— რა!— ზღვიდან ცივად შეჰკივლა ქალმა, ალბათ, დაღლილი თუ იყო.
— გამოდი და… ო, სერპანტინო, ეს ვიღაა?
„ო, სერპანტინო, ეს ვიღაა“ აშკარად სერგოზე იყო ნათქვამი. ისედაც მორიდებული
ყმაწვილი დაიბნა. აღარ იცოდა, რა ექნა და დროებით თავი ჩარგო წყალში. მაინც შემოესმა:
— ბოდიში, თქვენ აქ რა გინდათ?
სერგომ ჩაახველა, ღონე მოიკრიბა და გასძახა:
— მე ვცურაობ!
— ძალიან კარგი!— დაუყვირა კაცმა.
სერგო ვერ მიხვდა, გულწრფელად თქვა ეს კაცმა თუ დასცინა, მაგრამ ამ ეჭვმა რაღაც
გამბედაობა მაინც შემატა და მცირედი სიამაყით ბრასის სტილით გამოსცურა ნაპირისაკენ,
დინჯად ამოვიდა წყლიდან, უცნობს თვალი აარიდა და შხეფები ჩამოიფერთხა.
— ბოდიში, თქვენ ქართველი ხართ, არა?— ჰკითხა კაცმა და ზურგზე გადაირტყა ხელი—
ბუზი მოიგერია.
— დიახ.
— მეც ქართველი ვარ, გრიშა მქვია. თქვენ?
— მე— სერგო.
— კი მაგრამ, როგორ გაჩნდით აქ?
— ეს მე?— დაიბნა სერგო.
— აბა, მე?!— გაუკვირდა კაცსაც.
სერგომ იქითკენ მიიხედა, საიდანაც მოვიდა და ერთხანს თითქოს განმარტოებისათვის
მოემზადა, მაგრამ გადაიფიქრა და ნაწყენმა თქვა:
— წავალ მაშინ.

— აჰ, როგორ გეკადრებათ! დაბრძანდით, დაბრძანდით, წამოწექით, ერთად გავშავდეთ,
ზღვა ყველასია.
— არა, მე წავალ.
— რას ბრძანებთ, სად უნდა წახვიდეთ. დელფინა, სტუმარი გვეწვია, მოდი აქ!
— მე სტუმარი არა ვარ და საერთოდ… — აქ კი მართლა განაწყენდა სერგო და პირსახოცს
დასწვდა.
— იო მოდო!— წამოიძახა კაცმა და ხელი გაუწოდა,— ყველანი ამ ქვეყნის სტუმრები არა
ვართ?— გრიშა.
— სერგო.
— ძალიან კარგი! ოო…
ზღვიდან ლამაზი, ტანადი ქალი ამოდიოდა, მუხლამდე წყალში დაღლილი მოაბიჯებდა,
მაინც გამართული იყო, თვალები დაეხუჭა და თავი უკან გადაეწია.
— ოო, ამოხვედი? გაიცანი, დელფინა, ეს ჩემი მეგობარია.
— ასია, — თქვა ქალმა, წამით გახელილი თვალები დახუჭა და მჭიდროდ შემოტმასნილი
რეზინის ქუდი წვალებით მოიძრო, თავი მკვეთრად გაიქნია და თმა მხრებზე ლამაზად
ჩამოეშალა. მერე ისევ თვალდახუჭულმა იკითხა, მზისაკენ მიეშვირა სახე:
— რას იძახდი, რა გაქვს ჩანთაში?
— ოო, მომენტო, ახლავე გაჩვენებ, — თქვა გრიშამ და სილის ბორცვი გადაქექა, იქიდან
ჩანთა და ტანსაცმელი ამოიღო და გაკვირვებულ სერგოს გაუღიმა:
— ერთხელ, ორმოცდაცხრამეტში, ტანსაცმელი მომპარეს ამდაგვარ მიყრუებულ პლაჟზე
და მას შემდეგ ასეთ ადგილებში შარვალ-ხალათს ვმალავ ხოლმე. ეგება არც მოუპარავთ, —
შეეჭვდა გრიშა, — შეიძლება ვიღაცა, თავისი ჭკუით, მეხუმრა, მაგრამ ფაქტია, ტანსაცმელი
აღარ დამხვდა. შარვალ-ხალათს კიდევ არა უშავს, — ერთი წავა და სხვა მოვა, — მაგრამ
ქალაქში შიშვლად დაბრუნება მაინც უხერხულია. ცუდ დღეში ჩავვარდი ნამდვილად.
შებინდებამდე ვიცადე, მერე კი გზაზე გამოველ, მაგრამ არც ერთმა შოფერმა არ გამიჩერა
მანქანა— შეიძლება გიჟი ვეგონე, უფრო სწორად კი, აშკარად მეტყობოდა, ფული რომ არა
მქონდა, შოფრებისათვის ეს ნაღდი იყო — ტრუსებისამარა ვიყავი. თანაც, ჩვეულებრივი
მაინც ყოფილიყო, საცურაო ტრუსები იყო.
— და ფეხით დაბრუნდით?
— იო მოდო— ფეხშიშველი.
— ბოდიში, „იო მოდო“ რას ნიშნავს?— გათამამდა სერგო.
— ოო, „იო მოდო“ — იტალიური სიტყვებია. მე ძალიან მიყვარს იტალია — ღვთაებრივი
ლაჟვარდის ქვეყანა. არ ვყოფილვარ კი. თქვენ?
— არც მე არ ვყოფილვარ.
— არა, თუ გიყვართ-მეთქი.
— რა ვიცი.
— არ იცით?
— არ იტყვი, ბოლოს და ბოლოს, რა გაქვს ჩანთაში? — ჰკითხა ასიამ, თავი გვერდზე
გადაეწია და ცალ ფეხზე ხტუნავდა. გრიშა მოხიბლული შეაცქერდა და ასია შეჩერდა,
თვალი აარიდა და შორს გაიხედა. სწორად ასხმული, ღონიერი ფეხები ჰქონდა,
შეუმშრალი სხეული მზეზე უბზინავდა.
— ოო, ჩანთაში, — გამოერკვა გრიშა, — ვიტამინებია, ვიტამინატე! — გამოაცხადა და
რიგრიგობით გადმოალაგა: — გულაბი მსხალი — არა შხამი… ყურძენი ტკბილი, არის
შესანიშნავი კარგი ხილი… შავი ქლიავი— კოხტა მშვენიერი საცუცნავი, იო მოდო! და, და,
მეგობრებო, — კონიაკი, მეგობრები შევიყარენით რაკი, იო მოდო, იო მოდო ლა კაზა!

ერთი პატარა ჭიქა აღმოაჩნდათ, რიგრიგობით სვამდნენ. მეორე ჭიქის შემდეგ გრიშას
უფრო აუციმციმდა თვალები და სერგოს მორიგი სადღეგრძელო შესთავაზა:
— ახლა, მეგობრებო, თავი რომ დავაღწიოთ შაბლონურ, მობეზრებულ სადღეგრძელოებს,
მოდით, ისეთი სიტყვები წარმოვთქვათ, რაც ენაზე მოგვადგება, ოღონდ, — თითი მაღლა
ასწია, — იტალიური აღნაგობის სიტყვები უნდა წარმოვთქვათ. მაშ ასე, მე მგონი,
ყველაფერი გასაგებია, მაშ ასე, ვიწყებ, — და ჭიქა მაღლა შემართა და დაიწყო, — ჩეზარე
პატაპუტინა კილამონტე დელაკაპანა… იო მოდო ლა კაზა, ლა კაზა კირამიმონტე…
მამონტო სკარამოჯინა, ვივა, ვივა ი ვივა!
და შესვა:
— ახლა შენ, სერგო.
— მე?
— აბა, მე? შენ, შენ, მე ხომ უკვე ვთქვი. რაიმე ნაცნობი, თუნდაც გაცვეთილი, ოღონდ
მოიტალიურო. თამამად, თამამად, სერგო!
— ფლორენცია… ვენეცია, ნეაპოლი, — თავჩაქინდრულმა წარმოთქვა სერგომ და
გაწითლდა, — რომიც…
— ბრავო! — ტაში შემოჰკრა გრიშამ, — შეგიძლია დალიო, ალალია შენზე. ახლა კი, თუ
იცი, ვისი რიგია, დელფინა?
ასიამ ზღვის მარილიანი ნიავით სახეზე მოფენილი, აცახცახებული თმა ამაყად გადაიყარა
მხრებზე და გამოაჯავრა:
— მენო შენო იტალიანო არ ვიციანო.
— ბრავო, ბრავო, სინიორა! — აღფრთოვანდა გრიშა და ხელზე აკოცა. მერე მაჯაზე
დააკვირდა, დაფიქრდა, მკლავზე თვალი ააყოლა. ყელზე შეუჩერა მზერა, თვალებში
შეხედა. ქალი შეკრთა და დაიძაბა, განზე იყურებოდა, დაჭიმული, მოღერებული,
ერთთავად მოლოდინში იყო.
— ქალი ხარ, რა ქალი, — მოესმა სერგოს და გაოცებული მიაჩერდა გრიშას; თითქოს
ვიღაცა სხვა შესცქეროდა ქალს— დაფიქრებული, თან აღტაცებული, მაინც ნაღვლიანი, და
სიტყვებთან ერთად მიილტვოდა განზე მომზირალი, მოლოდინად ქცეული ასიასკენ.
— ქალი ხარ, რა ქალი, — გაიმეორა გრიშამ და სილაზე მძიმედ დაჯდა, — ზღვის პირას
დგახარ, ზღვისკენ იცქირები. ჯერ ისევ სველი ხარ, ზღვასავით გრილი, ციცქნა წვეთებზე
მზე დაგდგომია… ვინა ხარ, რა ხარ — ასეთი მშვიდი, ასე ამაყი და მაინც გლახასავით
მომლოდინე, მაგრამ… გიხდება — ქალი ხარ, რა ხარ, რა მაგრად დგახარ ამ ცხელ სილაზე
ორივე ფეხით, ღონიერი ფეხები გაქვს, გამძლე და სანდო, მხრები კი ნამდვილი სუსტი,
ნაზი ქალისა — ვიწრო და თხელი… ახლა არ იცი, ამ უცხო კაცთან როგორ მოიქცე, თავი
როგორ დაიჭირო, დევნილი ნადირის უნებური სიამაყით დაგბერვია თხელი ნესტოები,
ზღვისაკენ იცქირები… მე კი არაფრის არ მერიდება— იმასაც ვიტყვი ამ უცხო კაცთან, რომ
როს განვშორდებით და ოდესმე ახლად გადახნულ, ძალუმად ოხშივარადენილ მიწაზე
გავივლი, შენი ტუჩების გემო გამახსენდება… და მთელი შენი მომლოდინე სხეული. ანდა
როგორ უნდა განვშორდეთ, სად უნდა წახვიდე, რომ დამემალო — მე დაგინახავ, როგორ
ზიხარ ფანჯარასთან, სარკეში როგორ იცქირები… და, დაფიქრებული, წაწვეტებული
თითებით ივარცხნი კუპრის ჩანჩქერივით მძიმედ ჩამოშლილ თმას… ანდა როგორ
მიაბიჯებ გაზაფხულის წვიმაში. რა კარგად გხედავ— ეგ თმა სველი გაქვს, სახეზე წვეთები
ჩამოგდის, გალუმპული კაბაც შემოგტმასნია და მადლიან ნაკვთებს გიჩენს. წვიმს, როგორ
გაწვიმს… ანდა— მაშინ როგორ დადიხარ, ღონიერი ქარით წაქეზებული დიდი ხეები რომ
აცახცახდებიან და ერთმანეთზე საჩხუბრად იწევენ — ვერაფერს ხედავ, თავი ამაყად
მოგიღერებია, ყელ-ნიკაპით მიაპობ ჰაერს და, თვალმოჭუტული, მხოლოდ ქარს უსმენ, ის

კი… ჩაგწივის: ქალი ხარ, ქალი… ვერ დაგივიწყებ, ყველგან გიპოვი, თვით ვენეციაშიც რომ
წახვიდე, ჩვეულებისამებრ, ფანჯარასთან დაჯდები, წელამდე გამოჩნდები და იქვე,
წყალშიც, წელამდე უკუღმა აირეკლები და მე დაგინახავ, აგურის ქალივით ჩაფიქრებულსა
და გახევებულს. ვერსად წამიხვალ — ყინვაში, სუსხში, შორეულ მხარეს ქურქში
შეფუთვნილს, სახეალეწილს, თავშალმოხვეულს, მხოლოდ ეგ მომწვანო თვალები
გამოგიშუქდება და მაინც გიცნობ… ახლა კი, ზღვის პირას გატრუნულს, როცა ჩემი
სიტყვები ძალიან გსიამოვნებს და თავად მეც მსიამოვნებს ასეთი ლაპარაკი და მხოლოდ ეს
უცხო კაცია ცოო-ტათი გაკვირვებული, იძულებული ვარ, თავი გავანებო ამ უცნაური
სიტყვების სამყაროს და ისევ ჩვეულებრივ საუბარზე გადავიდე, რადგან ყოველნაირი
შელამაზებული გამოთქმა მათრობს, მაბრუებს და სინამდვილეს მაცილებს, ეს კი ცუდია…
ასე რომ, გადავდივარ ყოველდღიურობაში, თავისუფლად, დელფინა, შეგიძლია
შემსუბუქდე, — და მოულოდნელად იკითხა:— სერგო, სტვენა იცით?
— მე?
— აბა, მე? შენ, შენ.
— არა, — დაიმორცხვა იმან და დააყოლა, — რატომ მკითხეთ?
— ისე. თქვენ აქაური ბრძანდებით თუ ჩამოსული?
— ჩამოსული.
— დამსვენებელი, არა?
— კი, დამსვენებელი.
— ღიღინიც არ იცით?
— არა. არც ისე…
— ძალიან კარგი. მაშინ მე დავიღიღინებ და მერე ვიცეკვებ ჩემი სიტყვების შედეგად ოდნავ
გაოგნებულ ქალბატონთან— გთხოვთ, გრაციაზა!
სერგო მთლად დაიბნა, ასეთი რამ ჯერ არ ენახა — გრიშამ ქალს წელზე ხელი შემოხვია,
ლოყა ლოყაზე მიადო, დაბალი ხმით სიმღერა წამოიწყო და ზედ ზღვის ნაპირას, სველ
სილაზე აცეკვდნენ. გრიშა თან უცნობ სიმღერას ღიღინებდა:
ოდესას მოადგა-ა
ახალი გემი-ი,
არგენტინიდან მოიტანა
სიმღერა ძველი.
სიმღერა ცნობილია,
მოტივი დაპყრობილია.
სიმღერას ჯონ გრეი ჰქვიაა.
სერგომ წვივებზე პირსახოცი წაიფარა და ჩაიბუტბუტა:
— თქვენის ნებართვით, რომ არ დავიწვა…
მაგრამ ვის ეცალა მისთვის, ვიღას ახსოვდა სერგო — გრიშა სიმღერას განაგრძობდა და
კოხტად ცეკვავდა, ფეხს ისე ადგამდა, თითქოს ქალიანად რაღაცას ეპარებოდა, — მაგრამ
მღეროდა:
სარკეებიან დარბაზში-ი
ცეკვავენ წყვი-ლე-ბი!
კვნესიან სიმე-ბი,
გიტარის შვი-ლე-ბი!
ჯონ გრეი ყველაფრისათვის მზადაა,
ჯონ გრეის ჯიბეში თანხაა,
ჯონ გრეი ყველაფერს გადაიხდი-ს…

და მერე დასძახა:
— კარგი იყო, კარგი!
და ასიას ისევ აკოცა ხელზე, ოღონდ ამჯერად შედარებით გულგრილად.
პატარა ხანს ჩუმად იყვნენ. ძალიან ჩამოცხა, ჩრდილი არსად იყო და მზე უმოწყალოდ
იკბინებოდა.
— მე ახლა წამით დავსველდები და ხელად გამოვალ, — თქვა გრიშამ, გაიქცა, დგაფუნით
შევარდა ზღვაში და თავით გადაეშვა.
ასია შესცქეროდა, როგორ ამოყვინთა გრიშამ, როგორ მიცურავდა, მერე დაუკვირდა
სილაზე მკრთალად დამჩნეულ ნაფეხურებს, აღელდა და სერგოსათვის არ შეუხედავს, ისე
იკითხა:
— სიგარეტი გაქვთ?
— დიახ.
— მომეცით, გეთაყვა, ჩქარა მომეცით.
სერგო უშნოდ დაფაცურდა და როცა ასიამ რამდენჯერმე ღრმად, ხარბად შეისუნთქა
კვამლი და თითქოს ცოტათი დამშვიდდა, ქალს მიაჩერდა. ასია გრძელი თითებით
აწვალებდა სიგარეტს, მერე ცერითა და უსახელო თითით ლამაზად მოიცილა ტუჩზე
შერჩენილი თამბაქოს ნამცეცი და სერგოსაკენ ამჯერადაც არ გაუხედავს, ისე თქვა:
— იცით რა, — და უცბად ქალური ბრაზი დაეტყო ხმაში, ძლიერი და უმიზეზო, — თქვენ
შეიძლება იგი გიჟიც გეგონოთ, მაგრამ ეს ასე არაა. გასაგებად ვლაპარაკობ? თქვენ
შეგიძლიათ ყველაფერი იფიქროთ,— თქვენი ნებაა,— მაგრამ, როგორც გითხარით, ეს ასე
არაა.
— დიახ, — საჩქაროდ დაეთანხმა სერგო.
— და თუ რომელიმე ადამიანი სხვებს არა ჰგავს, ეს არც ისე ცუდია, როგორც შეიძლება
ერთი შეხედვით ვინმეს მოეჩვენოს. ამასაც მიხვდებით?
— დიახ.
— და თუმცა მე მისი მეუღლე არა ვარ, სრულებითაც არ მერიდება განვაცხადო, — ასიამ
შორს მოისროლა სიგარეტი და მოულოდნელად სერგოს თამამად მიაჩერდა, — რომ
მიყვარს იგი.
— დიახ, — ხმადაბლა თქვა სერგომ, თავი ჩაღუნა და პატარა ხნის შემდეგ ქალისკენ
მიიხედა — „ეს რა ხალხში მაქვს საქმე…“— და უცებ შესძახა:— ჰახ!
თურმე გრიშა წყლიდან ამოვიდა, რეზინის ქუდი წყლით აავსო, მერე შეფიქრიანებულ
სერგოს მიუახლოვდა და გახურებულ ბეჭებზე წყალი დაასხა.
— გესიამოვნათ?— ალალი ღიმილით ჰკითხა გრიშამ.
— მმუ…
— ახლა შენ ჩადი ზღვაში, დელფინა. იცი, რა კარგია?! — ხალისიანად ურჩია გრიშამ და
სერგოს ფერხთით პირქვე გაწვა. უცებ წამოხტა, წამოიძახა: „ჰუუ, რა ცხელია?!“— და ისევ
დაწვა.
ასიამ კი ქუდი კოხტად მოირგო და ზღვისკენ უცნაურად გაემართა — გავარვარებულ
სილაზე ტერფებს გვერდულად დგამდა, ხელისგულებით კი ჰაერში უხილავ თაროებს
ეყრდნობოდა.
— სერგო, — თავი არ აუწევია, ისე იკითხა გრიშამ, — თქვენ გაქვთ რამე პრობლემა?
— მე— პრობლემა?.. არა.
— სამსახურში კი არა, ცხოვრებაში.
— ა-არა.

— ეს ცუდია, — თქვა გრიშამ. იქვე იწვა და თავი სილაში ჩაერგო, — აი, მე, მაგალითად,
მაქვს…
— დიახ, — ზრდილობისათვის ჩაურთო სერგომ.
— ჩემი პრობლემა ძალიან რთულია, — აღნიშნა გრიშამ და სახიდან სილა ჩამოიფერთხა,
მერე ისევ ჩარგო თავი,— და თუ გაინტერესებთ, მოგახსენებთ კიდეც: მე მინდა, რომ ჩემი
ხელშეწყობით ადამიანები გახდნენ უკეთესები, ვიდრე არიან, — და საჩქაროდ დააყოლა,
— რა თქმა უნდა, ყველას კი არ ვგულისხმობ; ეს მხოლოდ ჩემს ნაცნობებს შეეხება, ყველას
სად გავწვდები.
ჩუმად იყვნენ.
— მაგრამ ეს რთულია, — განაგრძო მერე გრიშამ, — ჰეე, როგორი რთული. ხანდახან იმის
დადგენაც კი ჭირს, ვინ ცუდია და ვინ — კარგი. რამდენჯერ მოგვსვლია: შეხედავ კაცს —
მოგეწონება, გაიცნობ — მოგეწონება, დაგელაპარაკება — მოგეწონება, დაგელაპარაკება
ისევ — უიმე, მტრისას… შემოიკრავ თავში ხელს, როგორ შევცდი, ვინ მეგონა და…
პირიქითაცაა: შეხედავ — აგბურძგლავს, გაიცნობ — დაგბურძგლავს, დაილაპარაკებს —
დაგთუთქავს, მერე კიდევ მოუსმენ, შეხედავ, ახედავ, დახედავ და… არც ისე ცუდი კაცია.
და მერე სულ ერთია — არაა ცუდი. მაგრამ მესამენიც არიან, სერგო ჩემო, ყველაზე ძნელი
ხალხი: შეხედავ — კარგია, გაიხედავ — ცუდი, გაივლი, გამოივლი, შეხედავ — ისევ
კარგია, წახვალ, წამოხვალ — მაინც ცუდი… წარმოგიდგენია? — ხან კარგი, ხან ცუდი, ხან
კარგი, ხანაც… და სულ ასე. საერთოდ კი, რომ აღინიშნოს, ამ მესამე კატეგორიაში
რაოდენობრივად ყველაზე მეტი შედის. ასეთებისთვისაა, რაღაცას რომ ვცდილობ… ისე,
ცხოვრებაში ძალიან ძნელია, კაცი რომ გამოიცნო, ლიტერატურაში კი, იცოცხლე,
გაგიხარია — გმირი ან ცუდია, ან კარგი. მაგრამ მე მაინც მგონია, რომ უმცირესობაა
მხოლოდ კარგი ან მხოლოდ ცუდი, უმრავლესობა კი ცუდ-კარგია… ასეთია
შინაარსობრივად ჩემი აზრი, ამ ცუდ-კარგებს კი, სერგო ჩემო, მოფერება უნდა, გაგება
უნდა, დაყვავება; გაწყრომაც კი უნდა ხანდახან, დარიგებაც — მთავარია, უშუალო იყო.
გაპრანჭულ ხალხს ვერ ვიტან, ის რა კაცია, სანამ პასუხს გაგცემს, ჯერ გუნებაში რომ აწონ-
მოწონის და მერე ვერცხლის ლანგრით ჭკვიანურ პასუხს მოგართმევს — იმისი სიტყვა
სხვაა, ის არაა ნამდვილი სიტყვა. რაღაც სულელური ანდაზაა: ღვინო და ლუდი
ერთნაირად არ უნდა სვაო და პირზე რომ სიტყვა მოგადგება, კი არ უნდა თქვაო… უნდა
თქვა, სერგო, უნდა თქვა, რაღაცას თუ გინდა მიაღწიო, მაგრამ, ამასთანავე, რაოდენი
სიფრთხილე და გაგებაა საჭირო— ამ სხაპასხუპით ლაპარაკში ფაქიზი უნდა იყო. ახლა, ამ
წუთს, ასე რომ გებაასები სილაში თავჩარგული, თუ იცი, რატომ? რატომ და ჩემმა
დაკვირვებულმა მზერამ რომ არ აგაბნიოს, რომ არ დაიძაბო, არ აიბნე, ასე იმიტომ
ვლაპარაკობ, უფრო ბუნებრივად რომ მისმინო, უფრო დალაგებულად, თავისუფლად,
მშვიდად დაფიქრდები, აწონ-დაწონი, განსჯი, გაიაზრებ… ხომაა ასე? თანაც, ჩემს
პრობლემას დიდის გულისყურით მოსმენა უნდა, რადგან რთულია, როგორც უკვე
გითხარი, ნაცნობი შესცვალო უკეთესისაკენ — რა უნდა იყოს ამაზე რთული? ასე რომ,
პრობლემა სერიოზულია, აკი ვთქვი — ხანდახან ცუდისა და კარგის დადგენაც ჭირს
ხოლმე. მაგრამ მთავარია ძიება, დაკვირვება და პირდაპირობა. ახლა მე ერთი შეკითხვა
მინდა დაგისვა და, კაცმა რომ თქვას, ძალიან მაგარი შეკითხვაა, რადგან უაღრესად
პირდაპირია, მაგრამ მაინც ჩემსას უნდა ვეცადო: აი, შენ, როგორ გგონია, როგორი ხარ —
კარგი თუ ცუდი? როგორი ხარ, ა, სერგო — თუ კარგი ხარ, რატომ და თუ ცუდი, მაინც
რატომ? ნუ გერიდება, ხმა ამოიღე, პასუხი გამე, თამამად, თამამად, სერგო… — და გრიშამ
თავი ასწია.
მაგრამ სერგო იქ აღარ იყო.

გრიშას ქალაქგარეთ ჰქონდა ოთახი დაქირავებული. მზის ჩასვლისას ბრუნდებოდა შინ,
წამოწვებოდა ტახტზე, შეჰყურებდა სხვადასხვა ნივთს, ხან— ზერელედ, უფრო ხშირად—
დაკვირვებით, ფიქრობდა ათასგვარ საკითხზე და მერე სასეირნოდ მიდიოდა. ასია
ვაგზალზე რომ გააცილა და ბნელში აბდღვრიალებულ სამ წითელ თვალს დიდხანს უქნია
ცხვირსახოცი, სევდა შემოაწვა, დაღონდა, მაგრამ ქალაქში ავტობუსით რომ ბრუნდებოდა,
ამ საზოგადოებრივ ტრანსპორტში გამოელაპარაკა ერთ ქალს, რამდენიმე მარტივი
შეკითხვა დაუსვა მომღიმარ-აღტაცებული სახით, კომპლიმენტები დააყარა, მერე აცინა
ბევრი, ცურვას გასწავლითო, შეჰპირდა და მეორე დღისათვის შემოღობილ პლაჟზე პაემანი
დაუნიშნა. და როცა ქალი შორიდანვე დაინახა გრიშამ, აღტაცებული მიაჩერდა და
გაუკვირდა კიდეც — ნუთუ ჩემთან მოდის, რა ლამაზი ყოფილა, ნუთუ ჩემთან მოდის,
ეგება სხვაა… ქალი კი მასთან მივიდა, გაუღიმა, გრიშამაც შესცინა და აღფრთოვანებულმა
უთხრა: „იო მოდო… იო მოდო ლა კაზა“,— რითაც აშკარად ასიამოვნა ქალს. მერე, გრიშამ
ხის დაბალი საწოლი რომ მოაჩოჩიალა სილაზე და ახედა, ქალმა ჩითის ლამაზი,
ფართოფოთლებდაყრილი კაბა თავზე გადაიძრო, ხელი გადაისვა თმაზე და სმენად
გადაიქცა: „რა ლამაზი ხართ, — უთხრა გრიშამ, — რა ლამაზი…“ — და გულიანად
გაუღიმა. ქალმა დაიმორცხვა და უეცრად გაიქცა ზღვისაკენ. გრიშა პატარა ხანს
გაკვირვებული უყურებდა, რადგან შექებით აღელვებული ქალი რაღაცნაირად
არაბუნებრივად გარბოდა, მერე კი გრიშაც ერთბაშად მოსწყდა ადგილს და ისიც გაიქცა,
ოღონდ ძალიან ბუნებრივად. ქალი ზედ ნაპირთან შეჩერდა და გრიშამ ხელი ჩასჭიდა და
დაჯერებული ნაბიჯით შეიყვანა ზღვაში. მკერდამდე რომ შევიდნენ, გრიშამ ჯერ აჩვენა,
როგორ ესუნთქა თანაბრად, მერე კი წყალზე გულაღმა დაწოლა ურჩია. ქალი შეეცადა,
მაგრამ ვერ შეძლო და ჩაყურყუმელავდებოდა, გრიშას ხელი რომ არ შეეშველებინა. მერე
მამაკაცმა ისევ დაჟინებით ურჩია გულაღმა დაწოლა და თავიდანვე მიეხმარა — ახლა
გრიშას მკლავებზე გადაწოლილი ჰყავდა ქალი, დასცქეროდა, როგორ გადასდიოდა სალუქ
სხეულზე ზღვის თბილი წყალი, დააცქერდა, უყურა და ენერგიულად ჰკითხა: „შეიძლება,
შენობით რომ დაგელაპარაკოთ?“ „დიახ“, — უთხრა ქალმა. „მაშინ „დიახ“ კი არა, „კი“
უნდა მითხრათ, — გაეხუმრა გრიშა, — „დიახ“— ეს თქვენობითია“. და როცა იმავ საღამოს
პაემანზე დიდი ლამაზი ჩანთით მოსული ქალი ბაღის მიფარებულ კუნჭულში შეიყვანა და
აკოცა, მაშინვე გაიფიქრა: „ყველაფერი ეს კარგია, მაგრამ მთავარია პრობლემა“.
აი, ასეთ დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა გრიშა პრობლემას.
პრობლემა ან, როგორც გრიშა მეორენაირადაც ეძახდა, „მთავარი“, ასეთი იყო: უნდა
ეცადო, რომ შენი წყალობით ნაცნობები გახდნენ უკეთესები, ვიდრე არიან. ქალებთან
ძნელი იყო მთავარზე საუბარი, კაცებთან კი ასე თუ ისე გამოდიოდა. დათა კი, დათა,
პირდაპირ მისწრება იყო — იჯდა და ყურადღებით უსმენდა გრიშას, არასოდეს
გააწყვეტინებდა სიტყვას, დათასთან შესაძლებელი იყო ლაპარაკი ისეთ რთულ
საკითხებზე, როგორებიცაა პოეზია, მუსიკა და იმათი სინთეზი.
— მოდი ახლა, დათა, — რბილად ამბობდა გრიშა, — კარგ და ჭეშმარიტ პოეზიას თავი
გავანებოთ და ხშირი, წყალწყალა პოეზია გავაანალიზოთ. განვიხილოთ თუნდაც
სიმღერებად მოარული ზოგიერთი ცუდი ნიმუში. აი, ვთქვათ, არსებობს ადამიანი და
მოსწონს არც თუ ისე ჭკუიდან შესაშლელი სიმღერა, რომელსაც აქვს ცუდი ტექსტი— ესე
იგი, წარმოადგენს მარტივი მელოდიისა და ცუდი პოეზიის სინთეზს. და მაინც მოსწონს.
ახლა მე გეკითხები შენ— კარგია ეს თუ ცუდი?
— მე მგონია, რომ არც ისე კარგია.

— სწორი ხარ — რა თქმა უნდა. აი, მე, დათა, ვაღიარებ, რომ ხანდახან ცუდი პოეზიაც კი
მოქმედებს ჩემზე და მათრობს. განა ეს კარგია? არ არის კარგი — მთავარი გავიწყდება და
კოხტად მორგებული რითმა, შეწყობილი სტრიქონები გაბრუებს. აი, თუნდაც წარსულში
ჩემი უსაყვარლესი ლექსი სახელოვან ჯონ გრეიზე — სისულელეა თავიდან ბოლომდე,
მაგრამ… — მხრები აიჩეჩა გრიშამ, — მათრობდა.
— როგორი შინაარსი აქვს?
— საზიზღარი, — შეიჭმუხნა გრიშა, — საზიზღარი და გაცვეთილი, მაგრამ მაინც
მხიბლავდა და ამაში იყო ჩემი ნაკლი. ახლა, როგორც იქნა, შევიძულე. შინაარსიო… რა
შინაარსია, გიამბობ და თავად განსაჯე: იყო ერთი ვიღაც ჯონ გრეი. მამაცი ყოფილა,
გაბედული, თანხაც ჰქონდა, შენ ხარ ჩემი ბატონი, და საღამოობით დაიარებოდა
სარკეებიან დარბაზ-რესტორანში, სადაც ღია ფანჯრებიდან იასამნის თავბრუდამხვევი
სურნელი შემოდიოდა. იქ იგი ხვდებოდა ორ ქალს, ორ შესანიშნავ ქალიშვილს — რიტასა
და ციცქნა ნელის. რიტა და ნელი ამხანაგები იყვნენ, მაგრამ ორივეს უყვარდა ჯონ გრეი,
უშიშარი და მოხდენილი ჭაბუკი. ჯონ გრეის კი მხოლოდ ციცქნა ნელი უყვარდა და ამაში
მდგომარეობდა რიტას ტრაგედია. სარკეებიან დარბაზ-რესტორანში მამაცი ჯონ გრეი
ვალს-ბოსტონს ცეკვავდა ნელისთან. ხანდახან, ათასში ერთხელ, ზრდილობისათვის
რიტასაც წაეცეკვებოდა. ყველანი აღტაცებით შეჰყურებდნენ მოხდენილ ჭაბუკს: ვინც კი
სარკეებიან დარბაზში ალკოჰოლს სვამდა და, კვამლში გახვეული, დაუნდობელ ბანქოს
თამაშობდა, — ასეთები კი ბევრნი იყვნენ, — ხელგაშლილობის შემთხვევაში ჯონ გრეის
შეეძლო, ყველა დაეპატიჟებინა, თუგინდ უგონოდ დათრობამდე, და ყველას წაგებული
ფული გადაეხადა, რადგან ჯიბეში თანხა ეგულებოდა. ამასთანავე, ფოლადივით მტკიცე
მის სიტყვას არასოდეს ეკიდებოდა ჟანგი. და როცა ერთხელ ავი წინათგრძნობით
შეპყრობილი, უგუნებო ჯონ გრეი მაგარ სასმელს წრუპავდა და ბოთლის ორიგინალურ
ეტიკეტს დაფიქრებული შესცქეროდა, მასთან მივიდა ნელის მეგობარი რიტა და
ჩასჩურჩულა: „იგი გღალატობს. ციცქნა ნელი ოტელ „როსშია“ ლამაზ გარისთან ერთად“.
და ჯონ გრეი მძიმედ წამოდგა და ოტელ „როსისაკენ“ გაეშურა. და ჰა, იქ მან იპოვა
მითითებული ნომერი, მძლავრი წიხლისკვრით კარი შეამტვრია და ფანჯრის რაფაზე
დაიჭირა ლამაზი გარი და გულში ღონივრად აძგერა მაგრად გალესილი დანა. მერე ციცქნა
ნელის მიუბრუნდა და ქალიშვილი, რომელიც უყვარდა, ისიც გამოასალმა წუთისოფელს.
და აი, არასახარბიელო მდგომარეობაში მყოფი ჯონ გრეი, უბედური და განადგურებული,
იცი, სად დაბრუნდა? — იგი დაბრუნდა სარკეებიან დარბაზში, სადაც ღია ფანჯრებიდან
იასამნის თავბრუდამხვევი სურნელი შემოდიოდა და სადაც მთვარის შუქზე ტრიალებენ
წყვილები და სადაც კვნესიან სი-მე-ბი, ჰავანური გიტარის შვი-ლე-ბი, და ჰა — ჯონ გრეი
ისევ ყველაფრისთვის მზა-დაა, ჯონ გრეის ჯიბეში თან-ხაა, ჯონ გრეი ყველაფერს
გადაიხდის. აი, აი, მე ისევ აღვფრთოვანდი, დათა, მე ისევ აღვფრთოვანდი!
— და მთავარი დაგავიწყდა, არა?
— აბა?!— გაუკვირდა გრიშას.
— მაგრამ შაბლონური პოეზია-მუსიკით აღფრთოვანება, — განაგრძო მერე გრიშამ, —
დროებითი ამბავია, წამიერი, — მე ასე ვიტყოდი, — მაგრამ მთავარზე ესეც კი მოქმედებს.
თავად მთავარიც მრავალი წვრილი პრობლემისაგან შედგება. აი, თუნდაც, მე რომ
რამდენჯერმე ვახსენე სიტყვა „თანხა“— ესეც ერთ-ერთი პრობლემათაგანია.
— მართლა?
— აბა, რა— თანხა კაცის ცხოვრებაში გარკვეულ როლს თამაშობს. ერთ ეპიზოდს გიამბობ
და შენ თავად განსაჯე… ეს მოხდა კიკეთში, ზუსტად ორი წლის წინათ. იქ ჩემს დას
გავყევი, რომელმაც შვილები აგარაკზე წაიყვანა და ცოტა-ცოტას ბავშვების აღზრდაში

ვეხმარებოდი. იდგა შუა ზაფხული, ივლისის თვე. ჩვენი ქუჩა, ღობე-ღობე აყოლებული,
ხეხილიანი, ბავშვებით იყო სავსე. ისინი უდარდელად დახტოდნენ, დარბოდნენ,
ჟრიამულობდნენ. ქუჩა ოდნავ დაქანებული, ასფალტიანი იყო, — შენ მერე დაინახავ,
დათა, რომ ამას ექნება მნიშვნელობა, — და უცებ ქუჩის თავში გამოჩნდა სქელი კაცი,
რომელსაც ხელში უზარმაზარი საზამთრო ეჭირა და ძალიან კმაყოფილი სახე ჰქონდა,
რადგან საზამთრო ახალთახალი შემოსული იყო — სწორედ ისე მოჰქონდა, ბირთვის
მკვრელებს რომ უკავიათ თავიანთი ინსტრუმენტი. და წარმოგიდგენია, დათა, — ქუჩაში
სიჩუმე ჩამოვარდა. ბავშვები შესცქეროდნენ მონატრებულ ხილს, კაცმა კი ამაყი,
გამარჯვებული სახით ჩაუარა ყველას და თავის ოჯახში შევიდა. და აი, მაშინ, დათა,
სწორედ მაშინ იყო საჭირო თანხა. მე რომ მაშინ იმდენი თანხა მქონოდა, თუნდაც ჯონ
გრეის რომ ჰქონდა, ტაქსით ჩავგრიალდებოდი თბილისში, დავიქირავებდი საბარგო
მანქანას, ვიყიდდი უამრავ საზამთროს, ჩამოვიტანდი კიკეთში, მძღოლის დახმარებით
გადმოვალაგებდი, გორად დავაწყობდი, მერე ერთ ცალს დავწვდებოდი ორივე ხელით და
დავიძახებდი: ეჰე, შენ, პატარა გოგო, წითელკოპლებიანი კაბა რომ გაცვია, ეს შენია,
დაიჭირე… და საზამთროს დაღმართიან ქუჩაზე ფრთხილად დავაგორებდი. მერე მეორეს
მოვიმარჯვებდი და ისევ გავძახებდი: ეჰეე, შენ, თავხოტორა ბიჭო, ეს შენია, დაიჭირე… და
დავაგორებდი და სულ ასე, სანამ ყველა ბავშვს არ ჩამოვურიგებდი, მერე კი ჩემს მკვიდრ
დისშვილებსაც მივუტანდი. ხომ სწორად მოვიქცეოდი?
— სწორად მოიქცეოდი.
— ახლა კი შენ წარმოიდგინე, დათა, რა ეღირება ახლადშემოსული საზამთროებით
გატენილი დიდი საბარგო მანქანა და მერე თქვი, თანხა საჭიროა თუ არა, მაგრამ ესეცაა —
ამდენი თანხა ქუჩაში არ ყრია და არც არავინ გაჩუქებს, ხოლო თუ გარკვეული დროის
განმავლობაში დააგროვებ, შეიძლება გადაიფიქრო აღნიშნული ხილის ყიდვა, რადგან
თანხის დაგროვებისას ადამიანი იცვლება. ეს ნაღდია, მერწმუნე, დათა, და ამიტომ, თუ
იცი, რაა საჭირო?— ნუ იყიდი, ძმაო, საზამთროს, სანამ კარგად არ შემოვა, გაიჭირვე ერთი-
ორი კვირა. მე თუ არ ვიყიდი, არა? შენც თუ არ იყიდი, არა? და სხვაც თუ არ იყიდის, არა?
— არც ერთ ბავშვს გული არ დასწყდება.
— კი მაგრამ, — ახლა კი შეფიქრიანდა დათა, — თუ არავინ არ იყიდის, ხომ დაულპებათ
გლეხებს, როგორც იტყვიან, მონაგარი?
— შენ მაგის დარდი ნუ გაქვს, — ხელი ჩაიქნია გრიშამ, — ნუ გეშინია, გამოჩნდებიან
ისეთებიც, რომ იყიდიან. მთავარია, რომ მე და აგრეთვე შენ, ესე იგი, ჩემმა ნაცნობმა, არ
ვიყიდოთ. ესაა მთავარი. პირდაპირ მითხარი, დათა, დასამალი რა გაქვს: ხომ არ იყიდი
ახალშემოსულ ხილს, თანაც, ამბობენ, ხელოვნურად ამწიფებენო?
— არ ვიყიდი, — თქვა დათამ. მასთან ძალიან სასიამოვნო იყო საუბარი.
— ახლა ზომიერების გრძნობის პრობლემას აღარ იკითხავ? დიდი ზომიერებაა საჭირო,
დიდი, ჩემო დათა. ახლა, საცა არ გაიხედავ, ზომიერების გრძნობას ბევრგან არღვევენ.
ავიღოთ თუნდაც არღნის განახლების საკითხი. ხომ იცი, მოქეიფე ხალხს დრო აქვს ბევრი
და შეუდგნენ საქმეს — არღანი კარგი რამე იყო და მოდი, აღვადგინოთო. თქვეს და
გააკეთეს, მაგრამ მე შენ გეკითხები, დათა, რანაირი აღდგენაა ეს, როცა არღანი თავის
დროზე ნაკლები იყო, ვიდრე ახლა?
— კი, კი, მართლა ეგრეა, ხო იცი,— ამბობდა დათა.
— როგორ არ ვიცი, მე პირველმა არ ვთქვი? — და შეფიქრიანებულმა დაამატა, — სხვათა
შორის, ასეთივე მკვეთრად გამოხატული სურათია ჭედური ხელოვნების დარგშიც…
ზომიერების პრობლემა კი, ჩემო დათა, ისე არავის სჭირდება, როგორც მე. და თუ იცი,
რატომ?

— არა.
— პიანინოების ამწყობი ვარ. დაკვრა არ ვიცი, სმენა კი, იცოცხლე, სამი კაცისა მაქვს.
სხვათა შორის, ძალიან დაუფასებელი პროფესიაა; გულმოდგინედ უკრავენ ტაშს
შემსრულებელს და იმას კი არავინ გაიფიქრებს, ნეტავ ვინ მადლიანმა ააწყო ეს
ინსტრუმენტიო. ეჰ, მე კი არა, ხანდახან კომპოზიტორიც კი არ ახსოვთ, იმის ნაწარმოების
შემსრულებელს კი მიხაკებს ესვრიან. ასეა, ვისაც თვალნათლივ ხედავენ, იმას აფასებენ,
წინაპირობა კი — ესე იგი, კომპოზიტორი და სუულ ცოტათი მე — არავის ახსოვს… ეეჰ,
არც ღირს სალაპარაკოდ. ახლა, თუ გინდა, პირდაპირობის პრობლემაც გადავსიჯნოთ, —
შეცვალა თემა გრიშამ, — ზოგიერთი არაა პირდაირი, ესე იგი უშუალო, და სახეს განგებ
ჭმუხნის — ვითომ მაგარია. სხვათა შორის, ხშირად უმართლებთ კიდეც, ესაა გასაოცარი.
აი, ვთქვათ, არსებობს ორი ადამიანი— ბე და ცე.
— ა და ბე რომ გეთქვა, ხომ არ აჯობებდა? — შეეკითხა დათა, ისიც კი ხანდახან
უძალიანდებოდა გრიშას.
— ნუ მასწავლი, თუ შეიძლებოდეს, — აიმრიზა გრიშა, — ა ამ შემთხვევაში
დამკვირვებელია, ესე იგი, მე.
— აა, — თქვა დათამ.
— ხოდა, იმას ვამბობდი, ძალიან ცუდი კანონი აღმოვაჩინე. თუ არსებობს ორი ადამიანი
ერთნაირი ცოდნითა და განათლებით, მაგრამ, დავუშვათ, რომ ბე უჟმურია და ცე კი
გულღია და ალალი, იცი, ვის აფასებენ უფრო მეტად?
— ვის?
— ბე-ს.
— რატომ?
— რატომ და ხალხს ასე ჰგონია, თუ ადამიანი სიტყვას დაგამადლის და ამპარტავნად
მოგექცევა, მაგარიაო. ექიმია ერთი, მაგალითად; იმდენი არაფერი, მაგრამ ისე აქვს
გართულებული ავადმყოფების მიღება და ისე ცივად ექცევა… რა ქვიათ?.. პაციენტები! ისე
ცივად ექცევა პაციენტებს, რომ მთელი ქალაქი მიაწყდა — მაგარიაო… ეს ხომ ცუდია,
დათა?
— ნამდვილად ცუდია.
— პირდაპირობის პრობლემა, არ დაგავიწყდეს, ერთ-ერთი ძნელთაგანია. თუ გინდა,
უფრო დაწვრილებით გადავსინჯოთ. მეშვიდე კლასში ვიყავი და ერთი ეპიზოდი
შემემთხვა, დღესავით მახსოვს; ახლა ხომ ზღვაზე ვარ, ვისვენებ, ვცურაობ, აქეთ-იქით
დავდივარ, ერთი, მეორე, თან რამდენი წელი გავიდა, — იო მოდო, იო მოდო ლა კაზა, —
მაგრამ მაინც მახსოვს. მოგიყვები დალაგებულად: მეშვიდე კლასში რომ ვიყავი, ანატომიის
მასწავლებელი მემტერებოდა, ამომიჩემა რაღაც. რომ მოვიდა გამოცდა, გამომიძახა და
ბილეთზე, ჰა, ჰა, გაჭირვებულ სამიანზე ვუპასუხე. სხვას კი დაუწერდა ნიშანს, მაგრამ
ჩემზე გადაკიდებული იყო და მითხრა: მაშინ, აბა, კეჟერაძე, ერთ დამატებით კითხვას
მოგცემო. რა უნდა მექნა, მივაჩერდი სახეში… გადმოიღო თაროდან ერთი სქელი წიგნი,
გადაშალა შუაზე და მითხრა: აბა, კარგად დააკვირდი და მითხარი, ქალია თუ კაციო,
მოსაფიქრებლად ორ წუთს გაძლევო — და წარწერას ხელი დააფარა. ვუყურებ სურათს—
ვიღაცაა დახატული, წვერები აქვს გულამდე, თავი აქვს მოტიტვლებული, სათვალეშია.
დავფიქრდი… ვფიქრობ ახლა, კაცი რომ იყოს, ამას რა გამოცნობა უნდა და თანაც
ჩაჯინებულია ჩემზე მასწავლებელი და ასეთ ადვილ კითხვას არ დამისვამდა და… ქალია-
მეთქი. რა გაეხარდა! — შე სულელოო, მითხრა, სად გაგიგია ქალი და ამხელა წვერ-
ულვაშიო — და კალმისტარს წაატანა ხელი. აბა, ესაა — პირდაპირობა რომ გამომეჩინა,

ხომ ავცდებოდი მაშინ საშემოდგომოს? ახლა კი მეცინება ამ ამბავზე, მაგრამ საფუძველი
მაინც ჭკუის სასწავლებელია— პირდაპირი უნდა იყო. არაა ასე, დათა?
— როგორ არაა,— დაეთანხმა დათა. იმასთან ძალიან სასიამოვნო იყო საუბარი.
მაგრამ ყველაზე ძნელად დასაყოლიებელი იყო დიასახლისის მამა, მოხუცი დურუ.
ამ ახოვან კაცს მკვეთრად ჩამოყალიბებული შეხედულებები ჰქონდა და გრიშას ახსნა-
განმარტებანი ოდნავადაც არ აღელვებდა. გრიშას იმასთან საუბრისათვის წვიმიანი
დღეები ჰქონდა გამოყოფილი, როცა გარეთ არ გაისვლებოდა. ისხდნენ ის და დურუ
აივანზე, გვერდიგვერდ, უყურებდნენ, როგორ მძიმდებოდნენ წვიმით ახასხასებული
ფოთლები, მრუმე ღრუბლები ცაზე როგორ გადადიოდნენ, ყურს უგდებდნენ გაბმულ,
თანაბარ შიშინს და გრიშა სამოდე დღის წინათ შეწყვეტილ კამათს ჯიქურ ანახლებდა:
— არა, ნამდვილად არ ხართ სწორი, დურუ ბიძია.
— კაი ახლა, ბაბაჩი, — ცივად დაუყვავებდა ხოლმე დურუ, — ამ ხნის კაცს აღარ მიჯერი?
ფულია ყველაფერი.
— არა!
— რავა არა… — დინჯად ამბობდა მოხუცი.
— თანხა კია ხანდახან საჭირო,— ნაწილობრივ ეთანხმებოდა გრიშა,— მაგრამ ყველაფერი
არაა.
— რაზეა, აბა, საჭირო?
— რაზე და… — პატარაზე შეფიქრიანდებოდა გრიშა, — რაზე და ყოველდღიურ
წვრილმანზე — რომ ჩაიცვა, დაიხურო, სასმელ-საჭმელი გქონდეს, მეგობარი კაცი
რესტორანში თითო ბოთლ ღვინოზე დაპატიჟო. მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, ფული რომ
ყველაფერია.
— კია ყველაფერი, — ჯიუტობდა დურუ, — ამხანაგობა რა გგონია შენ?
— რა, ფულია?
— აპა, რაა… — უკვირდა დურუს, — ახალგაზრდობაში ერთი პირობა კარქათ წამივიდა
საქმე და ფული მქონდა ბევრი. დემესიენ ამხანაგები, რას დემესიენ?! — თაფლი მეცხო
ლოყებზე. სუფრის თავს მსვამდნენ, ბაბაჩი; ეს რა კაციაო, დედაა, ეს ვინააო, ეს რააო, ამას
ვენაცვალეთო, შემოვევლეთო. მარა რო გავკოტრდი და ფული აღარ მიჭყაოდა ჯიბეში, ეჰ,
გაფუჭდა ეგეცო, თქვეს…
— თანხაზე აგებული მეგობრობა თანხასავით ადვილად დაიწვება,— განმარტავდა გრიშა.
— ბიჭო! ფულზე იქნება მეგობრობა აგებული, აპა, ლამაზი თვალებისათვის კი არ
მეგობრობს ხალხი!
ელაპარაკე ახლა ასეთ კაცს!
— მე რომ სამიოდე წლით ადრე დავბადებულიყავი და იმ თქვენი ვაიმეგობრების ნაცნობი
ვყოფილიყავი, თქვენ რომ ფულს იშოვიდით, გაგეცლებოდით, ხოლო როცა
გაკოტრდებოდით, დაგიახლოვდებოდით და მიგახვედრებდით, რომ ფული არაა
ყველაფერი. აი, სწორედ ასე მოვიქცეოდი.
— მეტი რა გითხრა შენ.
— როგორ თუ რა მითხრა! — აღშფოთდა გრიშა, — აბა, ახლა რომ ვზივარ აქ და
გესაუბრებით, რა ძალა მადგია, თუ იცი, რა განცდა მამოძრავებს?
— რა ვიცი მე!..— უკვირდა დურუს, — ვიფხანთ ტყვილა ენას.
არა, დურუ არ იყო კარგი მოსაუბრე.

* * *
მაგრამ ყოველივე ეს გადაგავიწყდება, თუ ბნელი ღამით სილიან ნაპირზე ზიხარ და
მთელი დღით მზეზე ნაგდები, გახურებული სხეული ზღვიდან მონაბერი სიგრილით
იჟღინთება. როცა სიჩუმეში ნაპირს მომწყდარი ტალღა წკარუნით იმსხვრევა ქვებზე და
მერე შიშინით, უხალისოდ დაიხევს უკან, სილაზე კი თეთრი ქაფი ტალღას ჩაბღაუჭებული
თითებივით რჩება და როცა გრიშასავით შეეჭვდები, სინამდვილეა თუ არა, რომ ახლა
სილიან ნაპირზე ზიხარ, უკან გადახრილი და ხელისგულებზე დაბჯენილი, მკერდზე კი
ლამაზი ქალის სუნთქვას გრძნობ, მართლა დაეჭვდები, სინამდვილეა თუ არა ყოველივე
ეს, რადგან ძალიან ბნელა… მაგრამ თითქოსდა შენი ეჭვების გასაფანტად უეცრად
აბდღვრიალებული პროჟექტორი წამით თუ ცას მიებჯინება, მერე კი ნაპირს მოავლებს
თვალს და შემკრთალი ქალი უნებურად მუხლებზე თუ გადაიჭიმავს კაბას, გაგეხარდება
და მერე, სიჩუმეში, გახარებულმა, გრიშასავით უმიზეზოდ შეგიძლია წარმოთქვა
წინადადება, რომელიც ასე თავდება: „…ხმა აღწევდა“.
— ისინი ნაფერები დალალებისთვის იბრძოდნენ, — თქვა გრიშამ, — სილამაზეში,
მთვარის შუქზე ალესილი დანებით იბრძოდნენ, შორიდან კი გიტარის ნაღვლიანი ხმა
აღწევდა.
— რა ველურობაა,— თქვა ოდნავ შემკრთალმა ქალმა,— მაგრამ რაღაცით მაინც კარგია.
— სიყვარული ურევია და იმიტომ, — აუხსნა გრიშამ, — იქ, სადაც სიყვარული ურევია,
ყოველივე ლამაზდება.
— სიყვარული ორგვარია,— დაიწყო ქალმა, მაგრამ გრიშამ გააწყვეტინა.
— ვიცი, ვიცი — ორგვარი კი არა, შვიდასგვარია, მაგრამ ისინი ნამდვილი
სიყვარულისათვის იბრძოდნენ.
— აა… და რომელი მოერია?
— რა მნიშვნელობა აქვს— ერთ-ერთი.
— საწყალი მეორე, — წაიჩურჩულა ქალმა,— მე ის მეორე შემიყვარდებოდა.
— რა იცი, ეგება ის მეორე იყო ერთ-ერთი…
— რა უცნაური ლაპარაკი იცი, გრიშა, — პატარაზე გაიბუტა ქალი.
— მიყვარხარ და იმიტომ.
— მართლა?
— აბა, რა, განა ეს საკითხავია?— იო მოდო ლა კაზა.
— რატომ გიყვარვარ?— გაცელქდა ქალი.
— ლამაზი ხარ და იმიტომ.
— და სხვა… სხვა არაფერი?
ჰე, რა ძნელია ხანდახან პასუხის გაცემა… მაგრამ გრიშასათვის — არასოდეს. მაშინვე
ჩურჩულით ალაპარაკდა, შესაბამის ატმოსფეროს ჰქმნიდა:
— ამის პასუხი ერთადერთი სიტყვაა, სხვადასხვა ბრუნვაში ორჯერ მოცემული:
ადამიანისთვის ადამიანი. და ის თუ იცი, რა არის ადამიანისთვის ადამიანი?
— რა არის… ახლობელია…
— და სხვა არაფერი?
— რა ვიცი… არ ვიცი.
— ახლავე აგიხსნი,— თქვა გრიშამ და მიმოიხედა,— არის ერთი გამოთქმა, რომ ადამიანი
ადამიანისათვის მგელია, მაგრამ მე, ამ შემთხვევაში შენი ახლობელი, სულ სხვა
თვალსაზრისისა ვარ. და თუ გინდა, რომ აგიხსნა, აბა, თვალები დახუჭე და დინჯად,
ნებისყოფიანად დაითვალე ათამდე.
— და უცებ მაკოცებ, არა?

— არა.
— აბა?!
— თუ გაინტერესებს, დათვალე, თუ არადა…
— კარგი, კარგი. თვალები დავხუჭო და ისე?
— ჰო.
— ერთი, ორი, სამი… — დაიწყო ქალმა და ბოლოს განგებ გააგრძელა, — ცხრა-ა, და— ა, აა-
ათი… ათი! მითხარი ახლა… გრიშა, სადა ხარ?
ზღვა შრიალებდა მხოლოდ.
— გრიშა!— წამოიძახა ქალმა და წამოდგა,— სადა ხარ, გრიშა?
ძალიან ბნელოდა.
— გრიშა! კარგი ახლა, გამოდი, გრიშა!— და ქალი საკუთარმა კივილმა შეაკრთო, გულზე
მიიხუტა თითები, თვალები გაუფართოვდა, სახე დაეძაბა, ბნელს მიაშტერდა და შიშმა
ჟღარუნით დაუარა სხეულში— იქვე, შორიახლოს, უცნაურად გაფარჩხული კუნძი ეგდო.
— გრიშა! მოდი ჩემთან, გრიგოლ! ხმას აღარ გაგცემ, იცოდე, გრიგოლ!.. — და ქალმა
სილაზე დაჰკრა ფეხი.
გაგიგონიათ?!— ვითომც არაფერი.
„ამ ქალაქგარეთ… ამ ქალაქგარეთ რა მინდოდა, გადაკარგულში, რა ვქნა…“ — გაიფიქრა
ქალმა და კუნძს ფრთხილად აუარა, ცდილობდა, არ შეეხედა და განზე იყურებოდა, მაგრამ
პატარა ორმოში ჩაუვარდა ფეხი და მუხლზე დაეცა. ამან მთლად არია ქალი, თანაც
სიბნელიდან თავად შიში მისჩერებოდა გაყინული, წებოთი ამოვსებული თვალებით,
წამოხტა და თვალდახუჭული გაიქცა სილიან ნაპირზე — საკუთარი ფეხის ხმაც კი არ
ესმოდა, ვიღაცეები კი გრიალით მისდევდნენ, კაბასა და თმაზე ეტანებოდნენ, სიმწრისაგან
თვალდახუჭული, ერთიანად აცახცახებული ქალი კი გარბოდა და უცებ რაღაცას რომ
დაეჯახა, შეჰკივლა, სახეზე აიფარა ხელები და ჩაიკეცებოდა, იმ რაღაცას წელზე ხელი რომ
არ შემოეხვია და არ ეთქვა:
— ეს მე ვარ, მე.
— გრიშა!— წამოიძახა გახარებულმა ქალმა და ჩაეხუტა, — სად იყავი, გრიშა?!
— სად წავიდოდი… შენ, რა, მიგატოვებდი, გეგონა?
— ჰო, — ამოისლუკუნა ქალმა და უფრო ჩაეხუტა, — რატომ შემაშინე, რატომ შემაშინე,
გრიშა?!
— ნუ გეშინია, ნუ ტირი, აბა, შემომხედე… გეყოფა, კარგი, დაწყნარდი და კარგად დამიგდე
ყური— აი, ესაა ადამიანისთვის ადამიანი.
— რა ესაა… რას ამბობ?
— აი, სწორედ ესაა ადამიანისთვის ადამიანი, — უთხრა გრიშამ და თავზე გადაუსვა ხელი,
— შენ მარტო იყავი, სუსტი და უმწეო, შენ მარტო იყავი ამ წკვარამსა და უკუნეთში, შენს
წინ კი უზარმაზარი, გამუქებული ზღვა ავად შრიალებდა, პატარავ, და შეგეშინდა, მარტო
იყავი, მარტოკინა, და ამიტომ შეგეშინდა. შენთვის ხომ ღამე იყო, ხომ ღამე იყო ამ ორიოდე
წუთის წინ, ახლა კი, ჩემთან რომ ხარ, ჩახუტებული და დაჯერებული, ახლა ხომ დღეა,
პატარავ, ხომ დღეა?
— დღეა, გრიშა, დღეა, — ტიროდა ქალი.
— ადამიანი ადამიანისთვის დღეა,— თქვა გრიშამ.
და ქალაქში რომ დაბრუნდნენ, უყურეს, პორტიდან როგორ გავიდა გემი.
დიდი, უზარმაზარი თოკებით მიბმული გემი უძრავად იდგა ნაპირთან, მისი ფერადი
სინათლეები კი კაშკაშით იწელებოდა ტალღებზე. მგზავრები ტრაპით ადიოდნენ გემზე

და ვიღაცა დაგვიანებულს ქოლგასავით ამაყად ეჭირა ყვავილები, თუმცა არ წვიმდა. გრიშა
და ქალი ხელიხელჩაკიდებულები აჰყურებდნენ გემს და უნებურად ყურს უგდებდნენ
რაღაც მხიარულ მარშს, საოცრად რომ არ უხდებოდა მოახლოებულ განშორებას, და
მთავარი ის იყო, რომ ვიღაცეები მიდიოდნენ სადღაც, თანაც გემით, და ისინი კი
რჩებოდნენ აქ, ყავისფერ პორტზე. და ეს მძიმედ გაჩირაღდნებული გემი ნეტავ დიდხანს
მდგარიყო აქ, მაგრამ ტალღაზე დამპალი ფიცრის ნატეხი თანაბრად ირწეოდა და ჯიუტად
ითვლიდა წამებს. და როცა კიბე აკეცეს და ზღვისპირა ქალაქის თავწაწვეტებულმა საათმა
შუაღამის საუწყებლად თორმეტი ჟღრიალა სევდის ჩამოთვლა დაიწყო, გემის საყვირმაც
დაიბღავლა განშორების ნიშნად და ზღვისპირა ქალაქში ყოველ დარჩენილს თავისი
იდუმალი წასვლა ამცნო. და როცა საყვირის შემაზრზენი ხმისაგან გაოგნებული ქალი
გრიშას აეკრა, გემმა ზღვისაკენ დაიხია, მძიმედ შეტრიალდა და ფერადი სანთლებით
დახუნძლული, ტაატით გაეცალა ნაპირს.
და თუმცა ყოველივე ეს ლამაზიც იყო, გრიშას მაინც ხასიათი წაუხდა.
* * *
— ბიტკი რომელია, მრგვალი?
— კი, კაია.
— აბა, ცუდიაო, ხომ არ იტყვი. მოიტანე სამი. ის ჩქარა იქნება?
— ხელათ.
საქართველოში ხანდახან ისეც ხდება, რამდენიმე ნაცნობი რესტორანში შედის.
გრიშაც სხვებზე უკეთესი თუ არა, ნაკლები არ იყო, ამიტომ ადგა და ისიც შევიდა
რესტორანში. თავდაპირველად სამნი იყვნენ: გრიშა, ქალი და დათა. მერე გრიშამ დათას
ნაცნობ კაცს, გიგლას, ვიღაც ახალგაზრდასთან ერთად შორიახლოს რომ იჯდა, სამი
ბოთლი ღვინო გაუგზავნა თავისი შოკოლადის კანფეტებით. ის კაციც არ აღმოჩნდა
აუგიანი— ერთი ყუთი შამპანური გამოაგზავნა გრიშას მაგიდაზე და ოფიციანტმა მუხლის
დახმარებით ძლივს რომ შედგა მძიმე ყუთი მაგიდაზე, თვითონაც მოვიდა ერთი ჭიქის
შესასმელად, მაგრამ გრიშამ ძალიან დაიჟინა და გიგლა-ბატონი გადაიპატიჟეს
ახალგაზრდასთან ერთად. გიგლას მაგარი სახე ჰქონდა, რკინის კაცი ჩანდა, ახალგაზრდა
კი ორაზროვნად იღიმებოდა, რაც გრიშას არ ესიამოვნა, მაგრამ სუფრის ხათრით არ
შეიმჩნია.
რამდენიმე რიგითი სადღეგრძელო შესვეს. გრიშა ახალგაზრდა კაცს მალულად
ათვალიერებდა, ის კი ისევ უცნაურად იღიმებოდა — თან ორაზროვნად და თანაც
მორცხვად, დროდადრო წითლდებოდა კიდეც.
გრიშას ლაპარაკის ხალისი დაეკარგა, ისე არ სიამოვნებდა ახალგაზრდის ღიმილი.
ამრეზილი მიაჩერდა, მაგრამ მაინც ობიექტურად გაიფიქრა: „ლამაზია, ოხერი…“ დარბაზს
თვალი მოავლო და უეცრად სახე გაუბრწყინდა:
— ამას ვის ვხედავ! ჯიბო! ჯიბო, მოდი აქ!
ერთმანეთს გადაეხვივნენ. ჯიბო ზორბა ყმაწვილი ჩანდა, გრიშას ბეჭებზე ღონივრად
უტყაპუნა ფართო ხელისგული. დათა, ქალი, გიგლა და ახალგაზრდა ღიმილით
შეჰყურებდნენ გახარებულ გრიშასა და ჯიბოს.
— ეს ვინ ვნახე, ჩიტო-გვრიტო! საიდან, როგორ? — თვალებში შესციცინებდა გრიშა, —
რომელმა ქარმა გადმოგაგდო, ა, შე ძველო?..
— ჩამოვედი დასასვენებლად! — დაიყვირა ჯიბომ და ისე ხმამაღლა გაიცინა, ყველა
შეკრთა, — რავა ხარ ისე, უ!

— ვარ სტამბულის კაჟივით, — გაახარა გრიშამ და სუფრის წევრებს მიუტრიალდა, —
გაიცანით — ჩემი ბავშვობის მეგობარი ჯიბო. როგორც იტყვიან, გთხოვთ, იცნობდეთ და
სწყალობდეთ. ერთსაც ვიტყვი, ყველაფერი ნათელი რომ შეიქნას თქვენთვის — ამქვეყნად
მრავალნაირი ამხანაგი არსებობს: არსებობს ამხანაგ-თანამშრომელი, ამხანაგ-მეზობელი,
ამხანაგ-კურსელი, ამხანაგ-პურმარილელი, ამხანაგ-უფროსი, ამხანაგ-ხელქვეითი, ამხანაგ-
უბნელი, მაგრამ ბავშვობის ამხანაგი მაინც სულ სხვაა, ჯიბო კი ჩემი ბავშვობის ამხანაგია.
გახსოვს, მამაშენს შარვალი რომ დავუჭერით?
— რავა არ მახსოვს,— აროხროხდა ჯიბო, — მაკრატლით.
— და რომ ეძინა და ჩაიდნით წყალი რომ გადაასხი?
— მახსოვს მაგიც… რავა არ მახსოვს, — გადაფიჩინდა ჯიბო და სული ძლივს მოითქვა,—
სულ იმას იძახდა, შენ მომკლავ, თუ მომკლავო.
— მერე, მართლა თქვენ მოკალით?— გაეხუმრა ახალგაზრდა და გაწითლდა.
— არა, თავისით მოკვდა, — გასერიოზულდა ჯიბო და საჩვენებელი თითი მკერდზე
სამჯერ მიიკაკუნა, — გული…
— გრიშა, ლიმონათი მოატანინე, რა… — სთხოვა ქალმა.
ჯიბოს ლუდის დიდი კათხით დაალევინეს ჯარიმა. იმასაც ბევრი არ უფიქრია —
ზომიერი, მძლავრი ყლუპებით გამოსცალა შამპანურით სავსე კათხა და მერე მაგიდას
ღონივრად დაჰკრა, ძალიან მაღლა აისროლა და ზედ შეშინებული ქალის თავზე დაიჭირა
გამოცლილი სასმისი.
— აი, ხომ ასეთია არა?! — მიუბრუნდა სუფრის წევრებს გრიშა, — მაინც მიყვარს. ეს
იმიტომ, რომ ბავშვობის ამხანაგია. ბარაქალა, ჯიბო!..
— კაცს ტყუილად არ გავაფუჭებ, — ძალიან მოულოდნელად გამოაცხადა გიგლამ, —
ამდენი ხანია, ჩემს ადგილას ვმუშაობ, მაგრამ კაცი არ გამიფუჭებია.
— აგაშენა ღმერთმა! — აღფრთოვანდა გრიშა და ჭიქას წაატანა ხელი, — ეს თქვენ
გაგიმარჯოთ, გიგლა-ბატონო. მაშინვე მივხვდი, კეთილი გულის კაცი რომ
ბრძანდებოდით. არა, მაინც როგორი გულის ადამიანი ხართ, — და აღტაცებულმა
შეუთვალიერა სახე, — ხშირი წარბები გაქვთ, მოკუმული ტუჩები, ბრაზიანი კაცივით,
თვალებიც ბრაზიანი კაცივით გიელავთ, ამაყი და სიტყვაძვირი ბრძანდებით, მაგრამ
სწორედ ისაა დიდებული, რომ ამ შესაშინებელი გარეგნობის მიღმა თქვენში კეთილი
გული ძგერს. დიდხანს ეძგეროს!
— მადლობა, დიდი მადლობა!
— სწორედ ისეთი კაცი ბრძანდებით, — შესძახა გრიშამ, — იტალიელები რომ იტყვიან
ხოლმე: „იო მოდო… იო მოდო ლა კაზა!“
— მადლობა, გენაცვალე, დიდი მადლობა!
— არაა ასე, დათა?
— ასეა,— თქვა დათამ.
— და თავს მოვიჭრი, — მოხიბლული შესცქეროდა გრიშა, — პრობლემა თუ არ გქონდეთ!
— არის… არის ასეთებიც,— დაეთანხმა გიგლა.
— ხომ ვთქვი, აკი ვთქვი, დათა!
— კი.
და როცა ყველამ ადღეგრძელა, გიგლამ სამადლობელი თქვა:
— დიდი მადლობა, ჩვენი კაცობა და გამტანობა ჩვენს შვილებზე გადაგვეტანოს, რადგან
ჩვენ წავალთ და ისინი დარჩებიან— ასეთია ბუნების გრაფიკი.
— იცოცხლეთ, — უსურვა გრიშამ და იქვე შეეჭვდა, — მშვენივრად კი იყო ნათქვამი,
მაგრამ შვილი რა შუაშია, ჰა? ადამიანი რომ გიყვარდეს, აუცილებლად შვილი და მაზლი

უნდა იყოს? არა, ისე კი არ გამიგოთ, მე დიდი მომხრე ვარ მამაშვილური სიყვარულისა,
მაგრამ ამასთანავე უბრალო ნაცნობიც უნდა გიყვარდეს და გახსოვდეს, და რახან უკვე
დავახლოვდით, ამასაც გეტყვით: შენი წყალობით ადამიანები უნდა გახდნენ უკეთესები,
ვიდრე არიან— აი, პრობლემა.
— ერთი, პატარა ხნით გავალ და მოვალ ამ წუთში, — წამოდგა ჯიბო.
და უცებ ახალგაზრდა ალაპარაკდა:
— თქვენი პრობლემა, როგორც ასეთი, საკმაოდ თბილი და სასიამოვნოა, — დაიწყო მან.
ლაპარაკობდა ძალიან მშვი¬დად, მკაფიოდ და ამაყად, — მაგრამ თქვენი პრობლემა
მიამიტურია, ჩვენს საუკუნეში ეს არაა საკმარისი.
— რაო?— გაუკვირდა გრიშას, — უფრო ზუსტად ხომ ვერ გამოხატავდით თქვენს აზრს?
— სიამოვნებით, — ხელი ოდნავ, დახვეწილად აიქნია ახალგაზრდამ, — მთავარი
ადამიანისათვის ისაა, რომ ცოდნის ზღვარს მიაღწიოს. ეს თავისთავად ძალიან რთულია,
მაგრამ მეორეს მხრივ არც ისე რთულია, თუ ადამიანი ამას სერიოზულად მოინდომებს და
თუ, რა თქმა უნდა, ბუნებრივი მონაცემებიც აქვს, მაგრამ თავის მხრივ მხოლოდ
მონაცემებზეც არაა დამოკიდებული, რადგან ადამიანს უნდა შეეძლოს მონაცემზე ზრუნვა
და შემდგომ თანდათანობით განაფართოვოს იგი.
— რა ქნას?
— განაფართოვოს, განავრცოს, და თუ მარტივად ვიტყვით, გაადიდოს.
— იო მოდო, — გაიკვირვა გრიშამ,— და ყველაფერი გაიგოს?
— ყველაფერი, რა თქმა უნდა.
გრიშამ შეხედა დათას, ქალს, შეჭმუხვნილ გიგლას და დაბნეულმა გაიღიმა:
— თქვენ ალბათ მაინც არ გულისხმობთ ყველაფერს?
— ყველაფერი, — მტკიცედ თქვა ახალგაზრდამ და სუფრაზე თითით უხილავი წრე
შემოხაზა, — არის ყველაფერი.
— კი მაგრამ, როგორ შეიძლება ერთმა ადამიანმა ყველაფერი იცოდეს?
— ძალიან თავისუფლად.
— მაინც ვინაა ასეთი?
— ასეთები ცოტანი, მაგრამ მაინც არიან.
— მაინც?
— აი, თუნდაც… — ოდნავ წამოწითლდა ახალგაზრდა და სულ ცოტათი დაიმორცხვა, —
მე.
— თქვენ?— შეხედა გრიშამ და ნერწყვი გადაყლაპა.
— მე, — გაიმეორა იმან.
— და თქვენ ყველაფერი იცით?
— დიახ, — და უხერხული დუმილის შემდეგ დაამატა, — თუ გნებავთ, მკითხეთ.
— რა?..
— რაც გაინტერესებთ.
— სუყველაფერი?
— რაც გნებავთ— ესე იგი, რაც გაინტერესებთ და რაც გაგეხარდებათ.
„ჰმ, ლამაზია ოხერი“— გაიფიქრა გრიშამ და იქვე შეკითხვაც დაუსვა:
— აი, ვთქვათ, ვინ გახდება წელს ჩემპიონი ფეხბურთში?
— ჰე!.. — ათვალწუნებით შეხედა ახალგაზრდამ, — თქვენ ახლა ძალიან ცუდი შეკითხვა
დასვით: ჯერ ერთი, ეგ წვრილმანია და მეორეც, მე ვიცი ის, რაც უკვე მოხდა და არა ის, რაც  მოხდება.

— ესე იგი, — გაბრაზდა გრიშა და გამომწვევად მიაჩერდა, — თქვენ იცით ყველაფერი ის,
რაც აქამდე მოხდა და, ამასთანავე, მსხვილმანი?
— დიახ, — თავი მძიმედ დაიქნია ახალგაზრდამ და ისევ გაწითლდა, — თუ არ გჯერათ,
აქვე არა ვარ?
— ყურისძირში, არა? კარგი, ახლავე გკითხავთ!— დაექადნა გრიშა და მიმოიხედა.
ისე იყო აღელვებული, კარგა ხანს ვერაფერი მოიფიქრა. ყოველშემთხვევისათვის მაინც
მაგიდას მოავლო თვალი და განსაკუთრებული ვერაფერი შეამჩნია — მწვანილმოყრილი
კიტრი და პამიდორი, ჭიქები, პური, ბიტკი, სულგუნი, მწვადი, შამპანურიანი ბოთლები.
ქალს ხელი ჩამოედო მაგიდაზე და აწრიალებული გრიშა უნებურად მოეფერა ხელზე. მერე
თითები შუბლზე მიიბჯინა, თითებშუა ჭერისაკენ აღაპყრო თვალები — იქაც ვერაფერი
შეამჩნია; ნათურის დანახვაზე ერთი კი გაიფიქრა: ნუ, ელექტრობა წყლის ენერგიიდან
მოდის, ეს ნაღდია, ამას ხომ არ ვკითხავ… — და ფანჯარაში გაიხედა.
გარეთ ღამე იდგა, რესტორნიდან გასული შუქი ბაცად გადაკვროდა ასფალტის პატარა
ნაგლეჯს და იქით კი სიბნელე იყო, მკვრივი, გაუვალი, და გრიშა მიხვდა, რა იყო
„მსხვილმანი“.
— აი ჩვენ, ადამიანები, როგორ წარმოვიშვით?— მძიმედ წამოიწყო გრიშამ, — ჩვენ როგორ
წარმოვიშვით?
— როგორ ასპექტში— მე და თქვენ თუ ჩვენი საერთო წინაპარი?
— თუ შეიძლებოდეს, ყური დამიგდეთ, — ცივად უთხრა გრიშამ და გაიმართა, —
სწავლულნი ამბობენ, რომ ადამიანის შექმნამდე იყო სხვა ტიპის არსება, იქამდე კი
ათასნაირი მრავალუჯრედიანი ორგანიზმი, იქამდე კი, ვთქვათ, თხუთმეტუჯრედიანი,
იქამდე — ხუთ, ორუჯრედიანი, დაბოლოს — დაბოლოს კი არა, თავიდან — იყო
ერთუჯრედიანი და იმ ერთუჯრედიანიდან თურმე წარმოიშვა, — გრიშამ დიდი წრე
შემოხაზა ჰაერში, — ყოველივე ეს. ახლა კი კეთილი ინებეთ და მიპასუხეთ — როგორ
წარმოიშვა სწორედ ეს ერთუჯრედიანი?
— ეგ რა საკითხია,— ჩაეცინა ახალგაზრდას,— ერთუჯრედიანი წარმოიშვა ბირთვისა და
პროტოპლაზმისაგან. და საერთოდ, თქვენი შეკითხვა ძირფესვიანად მცდარია და იცით,
რატომ? ეს უმარტივესი ბირთვიცა და პროტოპლაზმაც კი უამრავი ნივთიერებისაგან
შედგება.
— კი ბატონო! — დაიძახა გრიშამ, — და როგორ წარმოიშვა ბირთვის უპირველესი
ნამცეცი?
— ბირთვი, — ახალგაზრდამ თითები შეატყუპა და მაღლა ასწია, — როგორც უკვე
აღვნიშნე, მრავალი ნივთიერებისაგან შედგება. მაგრამ თქვენ გაინტერესებთ, როგორ
წარმოიშვა ყველაზე მცირე და პირველადი ნივთიერება, არა?
— ჰო, ჰო!
— ეს ხომ ცნობილი ამბავია, — ალერსიანად დაუყვავა ახალგაზრდამ, — ყველაფერი
წარმოიშვა ნივთიერებიდან, რომელსაც ჰქვია ფოტონი.
— რაო?— ორი თითით ყური მოიმარჯვა გრიშამ.
— ფოტონი.
— და ეს ჯანდაბის ფოტონი როგორღა წარმოიშვა?
— ფოტონს, — დინჯად, გასაგებად წარმოსთქვა ახალგაზრდამ, — ფოტონს წარმოშობა არ
სჭირდება.
— ეს როგორ!
— თავისით არის.
— როგორ თუ თავისით… — დაიბნა გრიშა.

— ფოტონი თავისით არსებობს, იმას წარმოშობა არ სჭირდება, ფოტონი— არის.
— „არის“ კარგია, — გესლიანად ჩაიღიმა გრიშამ, — მე გეკითხებით, როგორ წარმოიშვა.
— ყური კარგად დამიგდეთ და აბა, კარგად ჩაუფიქრდით ჩემს სიტყვებს… თუ გინდათ,
რომ თქვენც განიფართოვოთ ზღვარი — ფოტონს წარმოშობა არ სჭირდება. კარგად
ჩაუფიქრდით?
— რატომ არ სჭირდება, რატომ?— დაიგმინა გრიშამ.
— თავისით არის.
— ჰე… და თქვენ ყველაფერი იცით, არა?
— დიახ, — ჩვეულებისამებრ წამოწითლდა ახალგაზრდა.
— ადვილიც?
— რა თქმა უნდა. ადვილი უფრო ადვილია.
— მე რა მქვია, აბა?
— თქვენ?— გრიშა.
— ლაპარაკიდან გაიგეთ, არა?
— დიახ.
— აბა, მაგრა გამოგიცნია.
— დავლიოთ ერთიც, რა იქნება,— თქვა დაბრუნებულმა ჯიბომ.
— რაო? ჰო, დავლიოთ, დავლიოთ, — ჩაილაპარაკა შეფიქრიანებულმა გრიშამ, — ჩვენ
გაგვიმარჯოს…
— მერე?
— მერე არაფერი— მიირთვით.
სადღეგრძელო რომ შეისვა, გრიშამ ისე მოულოდნელად აიქნია ხელი, ყველა შეკრთა,
დამფრთხალნი მიაჩერდნენ, გრიშა კი ახალგაზრდას ჯიქურ შესცქეროდა:
— და თქვენ ამბობთ, რომ ყველაფერი ეს— ადამიანიდან დაწყებული მონპასი კანფეტამდე
დამთავრებული— რაღაც ფოტონიდან შეიქმნა, არა?
— დიახ, დიახ, — მოფერებით უთხრა ახალგაზრდამ.
— იფ, იფ, რა კარგია?!— დაიბოღმა გრიშა.
— გეყოფათ, ბოლოს და ბოლოს,— თქვა გიგლამ, მაგრამ გრიშას ყურადღება არ მიუქცევია:
— კარგით, ვთქვათ ეგრეა, დავუშვათ…
— დავუშვათ კი არა, ეგრეა.
— კარგი, ჰო! — შეუძახა გრიშამ, — ეგრე იყოს, შენებურად. ახლა კი აგერ ფანჯარაში
გაიხედე— ცას თუ ხედავ?..
— რა თქმა უნდა.
— ვარსკვლავებს?
— ვარსკვლავებსაც.
— და ახლა იმასაც თუ მეტყვი, რასაც გკითხავ, შენ ყოფილხარ ყველაფერი: აი, დედამიწის
შემდეგ მთვარეა, მერე, თუ არ ვცდები, ვენერა, მარსიო, მზეო და ათასი სხვა პლანეტა… და
შენ თუ მეტყვი, სად თავდება ყოველივე ეს, მართლა შენ იქნები, რაც იქნები — სადაა
სამყაროს ზღვარი?
— ოო, ეს ძალიან ადვილი კითხვაა, — გულზე მოეშვა ახალგაზრდას, რომელიც ერთხანს
თითქოს შეაკრთო მომდევნო შეკითხვის სირთულემ, — აი, კარგად მიყურე, — და
ტეხასური შარვლის უკანა ჯიბიდან ფანქარი და ბლოკნოტი ამოიღო, — ყურადღებით
მოისმინე და მიყურე — აი, ვთქვათ, ეს წერტილი არის ჩვენი დედამიწა, — და შუა
ქაღალდზე წერტილი დასვა, — ეს კი, — და წერტილს პატარა წრე შემოავლო, — მზის
სისტემა, აი ეს კი, სხვა სისტემა, რომელშიც ჩვენი მზის სისტემაც შედის, და ეს კიდევ სხვა,

უფრო დიდი სისტემა, და ეს კი… — და ახალგაზრდამ, მეშვიდე ოღროჩოღრო წრე რომ
შემოავლო, თქვა, — აი ეს კი, ბოლო წრეხაზი, ისაა, თქვენ რომ გაინტერესებთ — ესაა
სამყაროს ზღვარი.
— ვახ!— აღელდა გრიშა, — და ეს ზღვარია, არა?
— რა თქმა უნდა, აბა კარგად დაუკვირდით…
— რამდენი წრეა ესე იგი?
— შვიდი.
— ბოდიში, მაგრამ თქვენ ეს შვიდი წრე ორშაბათ-სამშაბათ-ოთხშაბათ-კვირა ხომ არ
გგონიათ? რაღაა მაშინ ეს მორჩენილი ადგილი მაგ თქვენი ბლოკნოტის ტევად ქაღალდზე?
ანდა ეს მაგიდა, სკამი, აგერ, ჩემო ბატონო, კედელი და მთელი ეს ქალაქი?
— ჰჰე, — გულწრფელად ჩაიცინა ახალგაზრდამ და ისევ იმ პირველ წერტილს დააბჯინა
ფანქარი,— ჩვენ ხომ დავთქვით, რომ ყოველივე ეს ამ წერტილში, ანუ დედამიწაში შედის?
— აგაშენა ღმერთმა, — გულზე მოეშვა გრიშას, — მე ახლა უკვე ნამდვილად ვიცი, რომ
თქვენ არაფერი იცით.
ახალგაზრდას არ სწყენია. იგი გაღიმებული შესცქეროდა სუფრას და აი, რა
იგულისხმებოდა მის ნაღვლიან ღიმილში— რომ ისეთი ლიტერატურული ტრადიციების
ქვეყანაში, როგორიცაა საფრანგეთი, თავის დროზე ვერ დააფასეს სტენდალი და
აპოლინერი, რომ სერვანტესი შიმშილობდა და რომ ბახის სიცოცხლეში ყველაზე
აღიარებული კომპოზიტორი იყო ვინმე პიკოკი.
მაგრამ ახალგაზრდა სულ სხვას ფიქრობდა:
„არაფერი არ იცის… ბრიყვია“.
გრიშამ კი მეასედ შეათვალიერა და ისევ გაიფიქრა:
„ჰმ, ლამაზია ოხერი… მაგრამ მე უფრო სიმპათიური ვარ“.
— გეყოფათ, ბოლოს და ბოლოს, — თქვა გიგლამ და ხელისგული მრისხანედ დადო
მაგიდაზე.
— ნამდვილად გვეყოფა, გიგლა-ბატონო. მხოლოდ ერთი პატარა შეკითხვა და ნამდვილად
გვეყოფა,— შეჰპირდა გრიშა და ახალგაზრდას მიუბრუნდა, — ყური დამიგდეთ, მცოდნევ,
მე რომ დავრწმუნდე, რომ მართლა ყველაფერი იცით, ერთი ჩემებური შეკითხვა უნდა
მოგცეთ. აი, ისიც: ერთხელ კიკეთიდან მოვდიოდი ტაქსით. წინ კიდევ ერთი მგზავრი
იჯდა და, რა თქმა უნდა, მძღოლიც და უცებ შუაღამისას, წყნეთში ვიღაც კაცმა ხელი
აგვიწია. გავუჩერეთ და ჩემს გვერდით დაჯდა. არც მთვრალი იყო და არც არაფერი. უცებ
ჩაეძინა… როგორ გგონიათ, როგორი კაცი იყო ის კაცი?
— როგორ გამოიყურებოდა?
— არ ვიცით, ბნელოდა.
— მაშინ… როგორ ეცვა?
— ისევ ბნელოდა, — მოუჭრა გრიშამ.
— ეგრე ძნელია ადამიანის გამოცნობა. არა, საერთოდ, კია ადვილი ადამიანის გამოცნობა,
მაგრამ…
— ადვილია, არა? რის მიხედვით?..
— თუნდაც… — ხელების მიხედვითაც კი შეიძლება: არის ხელი — შემოქმედი, ხელი —
ზარმაცი, ხელი…
— ჰე… და თქვენ ამას უფრო აქცევთ, არა, ყურადღებას?..
— სხვა რაღა რჩება…
— რომ დაიძინა, — ხაზგასმით უთხრა გრიშამ.
— ეგებ მთვრალი იყო.

— არა, მთვრალი არ ყოფილა.
— ეგება ავადმყოფი იყო, არანორმალური.
— არა. ხელში საქაღალდე ფრთხილად ეჭირა და ტაქსის ფულიც მოზომილად გადაიხადა
— ორ მანეთამდე დაწერა მრიცხველმა და იმან სამი მანეთი მისცა.
— და ამის მიხედით ვიმსჯელოთ?
— არა… იმან დაიძინა.
— რა მოხდა, ბოლოს და ბოლოს, რომ დაიძინა?— გაიოცა ახალგაზრდამ.
— რა და შუაღამით, ქალაქგარეთ, უცნობ ხალხს მანქანაში რომ ჩაუჯდები და თუ არც
მთვრალი ხარ და არც ავადმყოფი და მაინც მშვიდად ჩაგეძინება, — ესე იგი კარგი კაცი ხარ
— მიმნდობი… უეჭვებო, — და ახალგაზრდას ამრეზილმა შეხედა, — ყველაფერი თუ იცი,
ყმაწვილო, ეგეც უნდა გცოდნოდა!
— დიდი ამბავი, თუ დაიძინა, — არ თმობდა ახალგაზრდა, — ამაში ზღვარს ვერა ვხედავ.
— და თქვენ გგონიათ, ზღვარის გარდა სხვას აღარაფერსა აქვს მნიშვნელობა? და არც იმას
აქვს მნიშვნელობა, ადამიანი როგორია?
— როგორია, როგორია! — ცოტათი გაბრაზდა ახალგაზრდა, — აი თქვენ, მაგალითად,
როგორი ხართ?
— მე კარგი ვარ!— დაიძახა გრიშამ.
და ისეთი სიჩუმე ჩამოვარდა, მაშინვე იგრძნობოდა, დიდხანს რომ ვერ გასტანდა.
…პირველმა ჩაიფხუკუნა ჯიბომ, ბავშვობის ამხანაგმა. მერე თვით მოღუშულმა გიგლამაც
გაიღიმა. შემდეგ ორაზროვანი ღიმილი დამცინავ ღიმილად შეეცვალა ახალგაზრდას. მერე
ქალმაც ჩაიხითხითა — „რა ხარ გრიშა, რა ხარ?“ და ბოლოს თვით დათამაც მიამიტად რომ
გაიღიმა, ჯიბომ ხარხარი ატეხა. ახარხარდა გიგლაც, საოცრად შეეცვალა სახე, თავი უკან
გადააგდო და მხრები აუცახცახდა. ფართოდ გაიღიმა ახალგაზრდამ და ლამაზი კბილები
გამოაჩინა. ქალი წვრილი ხმით აკისკისდა და თვალებზე ცრემლები მოადგა. ცრემლები
მოიწმინდა გიგლამაც და ისევ გადასწია თავი, ამასობაში კი ჯიბომ, ბავშვობის მეგობარმა,
ღრმად შეისუნთქა, თითი მიაშვირა გრიშას და ისე გაბმულად აჭიხვინდა, მთელი
რესტორანი იმას მიაჩენდა. გულიანად იღიმებოდა დათაც და ხალხი მიხვდა, ვისზედაც
ეცინებოდათ — მაგიდასთან ექვსნი ისხდნენ, ხუთი იცინოდა, მეექვსე კი გაოგნებული
შესცქეროდა ახარხარებულ თანამესუფრეთ.
— ეს კარგია, კარგი ყოფილა, მართლა კარგი რამე ხარ, გრიშა!— იხრჩობოდა ჯიბო.
გიგლას მუცელზე მიედო ხელები, სკამზე ცახცახებდა, თავი გადაეწია და თითქოს
გამურულ ჭაღს უყეფდა.
— რა ხარ, გრიშა, რა ხარ, შენ რა გითხარი, რანაირი ხარ, იცი?— კისკისებდა ქალი.
— არა, მართლა რანაირი ხარ, ჰა?— ეღიმებოდა დათას.
— გრიშა! რა იკისრე ეს, შე ძველო!— შეუძახა ჯიბომ.
და ღიმილ-ხარხარი იქამდე გაგრძელდა, სანამ გრიშა არ წამოხტა, ოფიციანტთან მიირბინა,
ფული დაუგდო და გასასვლელისაკენ გაეშურა.
ყველანი ერთად გამოედევნენ.
— კარგი ახლა, დამშვიდდი, — უთხრა ჯიბომ და მკლავზე წაატანა თითები, მაგრამ გრიშამ
ხელი ღონივრად დაიქნია და სიტყვებით „გადი, თავი გამანებე“ გზა განაგრძო.
— კარგი, გრიშა, ვიხუმრეთ, ვიცინეთ, რა მოხდა, — შინაურულად შეუძახა გიგლამ.
— მიდი-მიდი, — მხარუკუღმა მიუგდო გრიშამ და კინაღამ ხორაგით დატვირთულ
ოფიციანტს დაეჯახა. უნებურად ფეხისწვერებზე შედგა, წონასწორობა ვერ დაიცვა და
გვერდზე გახტა, დათასაკენ. დათამაც ისარგებლა და არ დააყოვნა:
— კარგი რა, გრიშა…

— თავი გამანებე, შენ ყველაზე ვარესი ხარ!— უთხრა გრიშამ.
— შევრიგდეთ, თუ კაცი ხარ!— შესთავაზა ჯიბომ.
— ბავშვობის ამხანაგი არ იყო, ჩამოგიღებდი კბილებს!— იყო პასუხი.
ქუჩაშიც ასეთივე თანმიმდევრობით მიდიოდნენ: წინ — გრიშა, უკან კი ჯგროდ
მისდევდნენ ჯერ — ქალი, მერე — ჯიბო და დათა, ბოლოს კი გიგლა და მცოდნე.
დროდადრო რომელიმე შეუძახებდა: „კარგი ახლა, შეჩერდი!“ მაგრამ გრიშა
უკანმოუხედავად გაიქნევდა ხელს და ნაბიჯს უმატებდა. ასე გაიარეს პატარა სკვერი და
ხრეში ააშრიალეს, მერე ჩაუარეს მწვანეში ჩაფლულ ეზოს, საიდანაც სინათლე გამოდიოდა
და ამ შუქზე გატრუნულ ფინიას, რომელიც თვალებზე ჩამოყრილი თეთრი
კულულებიდან უჭვრიტინებდა მიმავალ ხალხს და კაცი ვერ შეატყობდა, გულში რა ედო.
ჩაუარეს გახევებულ მეთევზეს, რომელმაც ხმაურზე უკმაყოფილოდ მოაბრუნა თავი და
შორს მოისროლა პაპიროსი. ჩაუარეს დიდ ხეს, რომელზედაც დანით იყო ამოჭრილი „მ+ზ“
და სხვა ხეებსაც ჩაუარეს. და როცა გრიშამ ჭიშკარს ფეხი ჰკრა და კიბე აირბინა, ოთახში
სინათლე აანთო და საწოლის ქვემოდან დიდი თეთრი ჩემოდანი გამოათრია, ქალმა
ოთახში შესდია, დათა კართან შეჩერდა, ჯიბო — კიბეზე, მცოდნე და გიგლა კი ეზოში
დადგნენ და უხმოდ იყურებოდნენ მაღლა, აივნისაკენ, სადაც ოთახიდან დროდადრო
გრიშას უზარმაზარი ჩრდილი სხლტებოდა.
გრიშამ კი სკამზე სათუთად გადაფენილი პერანგი გაბრაზებულმა მოჭმუჭნა და
ჩემოდნისაკენ რომ ისროლა, ქალი გაუბედავად შეეხო მხარზე და ჰკითხა:
— რაა, რას აპირებ გრიშა, სად მიდიხარ?
— აღარაფერი აღარ მინდა, — თქვა გრიშამ და თეთრი შარვალი მოკეცა, — მე წავალ, მე
დღესვე წავალ ჩემს მოზრდილ ქალაქში, სადაც ახლა გაცილებით მძიმე კლიმატური
პირობებია, და მე აღარ მინდა ზღვა, ნავი, პალმები და ყოველივე ეს, მე წავალ ჩემს
ქალაქში, სადაც ბენზინის მწკლარტე სუნია და სიმხურვალისაგან ასფალტი დნება. მე აღარ
მინდა აქ!
— შენ ხომ კიდევ ერთ კვირას უნდა დარჩენილიყავი. რა იყო, გრიშა, სხვამ თუ გაწყენინა,
მე რატომ მიბრაზდები?
— ყველანი ერთი ხართ, — თქვა გრიშამ, — ორ-ორი ხელი და ფეხი გაქვთ და ერთი ჭკუა.
თავი გამანებეთ, ყველანი ერთი ხართ, მე ჩემს ქალაქში წავალ, სადაც ახლა ბენზინის
სუნია.
— აქაც კია მანქანები, დარჩი, რა იქნება, გრიშა?
— ბენზინის სუნისთვის არ მივდივარ მე! — დიდ ქალაქში უფრო დავიკარგები და
იმიტომ.
— რა გჭირს დასაკარგავი, გრიშა!
— თქვენთვის უნდა დავიკარგო, თქვენთვის, აბა, ჩემთვის კი არა! დიდი ბოდიში, რომ
გაწუხებდით— ან მე არა ვარ თქვენი ღირსი, ანდა— პირიქით.
— და რა არის ბოლოს და ბოლოს ასეთი გაბრაზება?
— გაბრაზება კი არა, — სუნთქვა შეეკრა გრიშას, — ჩემს ადგილას ჯონ გრეი
ამოგხოცავდათ ყველას! — თქვა და ჩემოდანიც დაკეტა. მერე აივანზე გავიდა და მეორე
კარზე დააკაკუნა:
— შინა ხართ? აგერ, ბატონო დურუ, ჩემი ოთახის ქირა.
— რა გეჩქარება, ბაბაჩი?

— ასეა ალბათ საჭირო… — და უცებ გრიშა იმაზედაც გაბრაზდა, ჯიბიდან ქაღალდის
ფული ამოიღო, სულ ნაკუწ-ნაკუწად აქცია და ჰაერში აისროლა, — ა ბატონო, ფული თუა
ყველაფერი!
დურუმ კი გაჭირვებით ჩაიმუხლა, თვალი მოჭუტა: შედარებით მოზრდილ ნაგლეჯს
დააკვირდა და მერე ქვემოდან ამოსცინა:
— სამი მანეთი რა ფულია, ბაბაჩი?
„უუხ… ჯიუტია, ბებერი!“ — გაიფიქრა გრიშამ და კიბეზე დაეშვა. უგანეს და მერე ისევ
გასდიეს. გრიშას მიჰქონდა თავისი თეთრი ჩემოდანი და პიჯაკი მხარზე მოეგდო. უკან
ქალი მისდევდა, მერე — ჯიბო და დათა, ბოლოს კი გიგლა და ახალგაზრდა. ასეთივე
თანამიმდევრობით მიადგნენ ვაგზლის სალაროს და სანამ გრიშა ბილეთს აიღებდა,
მცოდნეს ვიღაცა ძალიან გამხდარი ამოუდგა უკან. ის ქალი ეკუთვნოდა ადამიანთა იმ
კატეგორიას, მატარებელზე დაგვიანების პანიკური შიში რომ აწუხებთ, და უცებ გრიშას
ხუთივემ რომ გასდია და გზა სალაროსაკენ თავისუფალი აღმოჩნდა, შვებით ამოისუნთქა.
გრიშამ კი ჯიქურ მიაშურა თავის ვაგონს და სანამ გამყოლი ფარნის შუქზე გულგრილად
ამოწმებდა ბილეთს, გამცილებლებს მიუბრუნდა:
— დიდი მადლობა ყურადღებისათვის, ახლა საჭირონი აღარა ხართ, კარგად
ბრძანდებოდეთ!
— კარგი ახლა, დარჩი, რა მოგივიდა, რა ბზიკმა გიკბინა?!— უთხრა ჯიბომ.
— ბავშვობის ამხანაგი არ იყო, მე ვიცი მაშინ… ჰაი, დედასა! — ჩაილაპარაკა გრიშამ და
ვაგონის სამი მაღალი საფეხური აიარა. მერე უფრო ღრმად დააპირა გასვლა, მაგრამ ვიღაცა
წაკუზულ კაცს გადააწყდა, რომელიც მძიმე ტომრებს ეძიძგილავებოდა და ვაგონის
სიღრმეში შესასვლელი გზაც ტომრებით იყო ჩახერგილი.
„ცხოვრებაში ყველგან ნაღდია თითო ასეთი კაცი, — გაიფიქრა გრიშამ, — ხელს რომ
გიშლის, ისეთი…“— და ისევ ვაგონის კართან დადგა, გამცილებლებს სახეში მიაჩერდა და
იგრძნო, შამპანური რომ მოეკიდა.
„ესენი თუ არ მოვიშორე, ცუდადაა საქმე, ალყაში ვარ“, — გაიფიქრა და საქმეს შეუდგა:
— რატომ გაქვთ ახლა ასეთი ჩვეულებრივი სახე, გიგლა-ბატონო? — გამომწვევად
დააცქერდა ერთ-ერთ გამცილებელს,— რატომ არ იღუშებით, როგორც ეს თქვენთვის წესი
და რიგია?
— მაგი ვიცი მე, როდის რა ვქნა,— თქვა გიგლამ და მოიქუფრა.
— ხომ გაცინეთ ბევრი, გიგლა-ბატონო, ხომ გაგიხარეთ გული? მე კი ისეთი კაცი მეგონეთ,
იტალიელები რომ იტყოდნენ: იო მოდო… იო მოდო ლა კაზა.
განრისხებული გიგლა წასვლას აპირებდა, მაგრამ ცნობისმოყვარეობამ დასძლია და
მცირეოდენი ყოყმანის შემდეგ ფოლადის ბორბალს მიაჩერდა და ისე ჰკითხა:
— რას ნიშნავს მაგი სიტყვები?
— აგი სიტყვები, — გამოაჯავრა გრიშამ, — იტალიური სიტყვებია და სულ სხვა რამეს
ნიშნავს, ვიდრე თქვენ გგონიათ… მაგრამ ისე კი არ იფიქროთ, რომ დაგცინოდით; არა, მე
მქონდა ამ შეუსაბამო წინადადების თქმის უფლება, რადგან მთავარი სიტყვები კი არაა,
მთავარია — ინტონაცია. ხოლო თავისთავად ეს სიტყვები იტალიურია და ნიშნავს: მე
მივდივარ სახლში. „იო მოდო“— მე მივდივარ, „ლა კაზა“— სახლში. არ ამიხდა მართლა?
ახლა მე იო მოდო ლა კაზა.
და ხმამაღლა გასძახა:
— იო მოდო! იო მოდო ლა კაზა!
გიგლა კი ჩაფიქრებული წავიდა. ჯერ დაბნეული მიაბიჯებდა, მაგრამ მერე ისევ მოიღუშა;
თავიც ასწია და მრისხანედ მიაჩერდა პირველსავე შემხვედრს, რომელიც სწრაფად და

აშკარად, ქალი აღმოჩნდა, სალაროსთან უკან რომ ამოუდგა და ახლა კი ასეთ უმიზეზოდ
განრისხებულ მამაკაცს ფრთხილად აუარა გვერდი.
— თქვენ, თქვენ არ მიჰყვებით, ყმაწვილო?— ამჯერად ახალგაზრდას დაეკითხა გრიშა და
შეტრიალებულს მიაძახა: — კარგად ბრძანდებოდეთ, ყოველივე კარგს გისურვებთ — იმ
თქვენი ფოტონის მუხლი და ჯანი მოგცესთ!
მაგრამ ახალგაზრდა არ დაბნეულა და უცნაურ-ორაზროვანი ღიმილი უნებურად იმავე
გამხდარ ქალზე შეაჩერა, რომელმაც გაკვირვებულმა ჩაუარა, თვალი გააყოლა და მერე
სანდომიან კაცს მიაშურა:
— ბოდიში, ეს თბილისის მატარებელია?
— კი,— მიუგო დათამ.
— იძახე კი-კი და სულ წინ წახვალ, — გაბრაზდა გრიშა და დათას დაემანჭა. — შენ
ყველაზე ვარესი ხარ, იცოდე. წადი ახლა სახლში.
— კარგი,— თქვა დათამ და წავიდა.
— წადი შენც, ჯიბო… წადი, ჭირიმე,— მოულოდნელად დაუყვავა გრიშამ,— კი მაწყენინე
ძალიან, მაგრამ რა ვქნა— მაინც ბავშვობის ამხანაგი ხარ.
— კარგად იყავი, გრიშა, — შესცინა ჯიბომ.
ქალიღა დარჩა.
მეტისმეტად შესცქეროდნენ ერთმანეთს.
— რა რიცხვია დღეს, ჩიტი?— ჰკითხა ბოლოს გრიშამ.
— ცხრამეტია, მგონი. ჰო, ცხრამეტი.
— ხომ მომწერ?
— აბა, რა…
— მისამართი რომ არა გაქვს?
— უი, მართლა… — ლოყაზე ხელისგული სწრაფად მიიდო ქალმა.
— ქაღალდი და ფანქარი თუ გაქვს?
— არა.
— მაშინ მოკითხვამდე მომწერე — მთავარი ფოსტა, მოკითხვამდე… სახელი და გვარი,
იმედია, გახსოვს.
— აბა, რა, აბა, რა, გრიგოლ კეჟერაძე…
— მემახსოვრები, მემახსოვრები, ჩიტი, გახსოვს, ასკინკილათი რომ გავრბოდით წვიმაში…
და ისიც, ისიც გახსოვდეს, ადამიანი ად…
მაგრამ გამყოლმა გააწყვეტინა:
— ბოლოს და ბოლოს, გაატარეთ მგზავრები, რას დამდგარხართ გზაში!
— ყველანი ერთი ხართ, — ისევ იფეთქა გრიშამ, ქალსაც ნაწყენი მიაჩერდა და ოდნავ
შებარბაცდა, რადგან მატარებელი დაიძრა.
— იო მოდო,— დაიძახა გრიშამ,— იო მოდო ლა კაზა! ძლივს არ გამომადგა ეს ჭეშმარიტი
სიტყვები?
და რადგან გრიშას პატარა ხანს მაინც ეძინა და სადგურ სამტრედიასთან გამოეღვიძა,
მანამდე დრო გვაქვს და მატარებელს ნება-ნება მივყვეთ. სულ სხვაა მატარებელი დღისით,
როცა აფუსფუსებული ქვეყნის ხმას ბორბლების დგრიალი ფარავს და თუ ხნიერიც არ ხარ
და ხიფათის უზარმაზარი სასმელიდან სულ მცირეოდენი მაინც გინდა მოწრუპო,
შეგიძლია, სრულიად უმიზეზოდ კიბეზე დადგე, და როცა ქარი აზუზუნდება, უეცრად
მაცდური სურვილი აგეკვიატება — სახელურს ხელი შეუშვა და გაითქვიფო რელსების
პირას მიყრილ, სისწრაფისაგან უსაშველოდ წაგრძელებულ რიყის ქვებში, და რომ სახეში

გეძგეროს ძლიერი, დაუნდობელი დარტყმა და იდაყვების გადაყვლეფა ხომ ჯიბეში
გიდევს, და რომ ყოველივე ეს იმდენად საინტერესოა, მართლაც მზადა ხარ, ხელი შეუშვა
პრიალა სახელურს, მაგრამ ამის ნაცვლად შემცივნებული თითები უფრო ღონივრად
ბღუჯავენ სადღაც მთაში მოჭრილ ხეს, ახლა გაჭენებული რკინის სახლის უმნიშვნელო
დანამატად რომ ქცეულა. თვალებსაც ჭუტავ და მაცდურმა სურვილმა ისევ რომ არ
დაგიაროს, შორს, მთებისაკენ გაიხედავ, რადგან როცა შორს იყურები, ისე ძალიან აღარ
იგრძნობა სისწრაფე.
მაგრამ თუ მატარებელი მიდის ღამით, და თუ კიბეზე დადგომის მაგვარი რამ მაინც
მოგეპრიანებათ, საკმარისია, ფანჯარა ოდნავ ჩამოსწიოთ და ვიწრო კუპეში
დაურიდებლად შემოჭრილი ხმაური ყოველივეს გადაგაფიქრებინებთ, რადგან ღამით,
მოგეხსენებათ, ძალიან ბნელა და ხმაურსაც სულ სხვა ფასი აქვს. მატარებელი კი, ეს
გაჭიმული, განათებული ღამის მაღვიძარა, სრულიად უცნობ, ჩაშავებულ ადგილებში
მიგრიალებს, ყოველ შემთხვევაში, თქვენი ფანჯრიდან ასე მოჩანს. ხანდახან თუ მოჰკრავთ
თვალს განათებულ აივანს, ანდა ვიღაცის მიერ დანთებულ ცეცხლს, ანდა შავად
ჩაქროლილ ელექტრონის ბოძს, და ფანჯრიდან გავარდნილი სინათლე ტალღად გადადის
იქვე, თქვენი ფანჯრის წინ, მკრთალად აბჟუტებულ მიწაზე და გიკვირთ, ასეთი მწარე
ხახუნისაგან ოდნავადაც რომ არა ცვდება, და მერე თქვენი გაკვირვებაც გიკვირთ, მაგრამ
არც ისე, რადგან თვლემა გერევათ და სიბნელეს შესცქერით, მაგრამ ყოველივეს ხედავს
კაცი, რომელიც ზის მატარებლის თავში, მოწყენილი და მაინც დაძაბული, მის წინ კი
ელავს წყვილი რელსი, მძლავრი პროჟექტორით განათებული, და პატარა თეთრი ბოძები,
რომლებზედაც ციფრების გარჩევაც კი შეიძლება, და მწვანე-მწვანე შუქნიშნები, და
მატარებელი დგრიალით მისდევს საკუთარ სინათლეს და რამდენიც არ უნდა შთანთქას,
წინ სწორედ იმავე სიგრძის განათებული გზაა და კაცს, ვისაც აბარია ეს უზარმაზარი
სახლი მძინარე ადამიანებითა და იმათი ჩემოდნებით, თუ სადმე ძალიან მოეწყინება, ხელს
ოდნავ ასწევს და მაშინვე გაბმული საყვირი დანასავით შეიჭრება სიბნელეში.
მაგრამ თუ მატარებელს გადავუსწრებთ და იქ დაველოდებით, სადაც არც სოფელია და
არც არაფერი, და თუ სიბნელესაც შეეჩვევით, ცივ რელსსაც შეგიძლიათ ხელი დაადოთ,
რადგან ამ სიბნელეში, სოფლიდან მოშორებით, მხოლოდ და მხოლოდ თქვენ ბრძანდებით
იქაურობის ოდნავ შეშინებული, დაძაბული პატრონი, და მოლოდინში სმენად
გადაიქცევით, რადგან ღამესაც აქვს თავისი ხმები, თქვენთვის გამოუცნობი, სუსტი და
შემაშფოთებელი — იქვე, სიბნელეში, რაღაცეები ხდება. ბუჩქზე ფოთოლი რომ იმართება,
იმასაც ხმა აქვს, მაგრამ თქვენ არ იცით, საიდანაა ეს ჩქამი და ეგება არცაა ფოთლისაგან და
მხოლოდ ჭრიჭინას ხმა თუ დაგამშვიდებთ, რადგან იგი დღისითაც არ ჩანს, ხოლო თუ
ციცინათელამ წამით გაიკვესა, მოგეხსენებათ, დიდი ამბავია. და უცებ რაღაც აშკარა
ცვლილებას გრძნობთ — ირგვლივ ყოველივე მჟღავნდება, და მიიხედავთ, და იქ კი ჩანს
უზარმაზარი თეთრი თვალი და სვეტი, წინ რომ მოუძღვის ღამის მაღვიძარას და ხეებს,
ბუჩქებს და ბორცვებს აჩენს, თქვენ კი ახლა რელსზე ხელის დადებას ვეღარ გაბედავთ,
რადგან იგი აშკარად მატარებლისაა. და უკვე მკაფიოდ აღწევს თქვენამდე ხმა, რომელიც
იზრდება, სინათლესავით მატულობს და თქვენ, შეცბუნებული, რელსების პირას
სინათლისაკენ ზურგშექცევით დაჯდებით, რაღაც წარმოუდგენლად უზარმაზარი კი თავს
დაგატყდებათ აღზევებული თანხმოვნებით: დრბბ, დრბბ, დ! — და თუ ფეხზე დგახართ,
უფრო გაიმართებით წელში, ხოლო თუ ზიხართ, საცოდავად მოიკუნტებით და
თვალებსაც ვეღარ აცეცებთ, ისეთი სინათლეა. მაგრამ თუ მოგინდებათ მატარებლის
დანახვა შორიდან, მაშინ უნდა წაბრძანდეთ რელსებიდან შორს, ბნელ ღამეში გადაიაროთ
ხშირი ბუჩქებით დაფარული ბორცვი, უნდა იაროთ ძალიან ფრთხილად, რადგან ყოველ

ნაბიჯზე მოგეჩვენებათ, თითქოს სწორედ თქვენს წინ ღრმა ორმოა, და თუ მაინც ძალიან
გნებავთ მატარებლის დანახვა, შეშინებულმა და საკუთარ თავზე დროდადრო
გაბრაზებულმა კარგა ხანს უნდა იაროთ მარტომ, რადგან სხვასთან ერთად ღამის
მატარებლის დანახვას აღარ აქვს ის ფასი — მარტოკა უნდა ბრძანდებოდეთ. და
სამაგიეროდ მეორე დღეს, როცა გაიხსენებთ, რა გასაოცრად და რბილად ჩაიარა
უზარმაზარმა შემადგენლობამ, ყვითლად და ლურჯად განათებული ფანჯრებით,
მხოლოდ მეორე დღეს დააფასებთ იმ ახირებულ სურვილს, რომელმაც ბნელში
შეშინებულს ფრთხილად სიარული გაიძულათ. და თქვენ შეჰყურებდით ღამის
მატარებელს, საკუთარ სინათლეს რომ ნთქავდა და ლურჯად განათებული ფანჯრების
დანახვაზე გაიფიქრეთ, რომ ყველა მგზავრს ეძინა, მაგრამ ეს ასე არაა, თითო-ოროლა კაცს
ყოველთვის ღვიძავს ხოლმე, თავისი საფიქრალი აწუხებს და ჭერს შესცქერის. ყოველ
შემთხვევაში, სამტრედიის იქით ნამდვილად ფხიზლობდა ერთი წამოწოლილი კაცი,
რომელიც საშინელმა წყურვილმა გამოაღვიძა.
პირველი, რაც გაიფიქრა, იყო: „სადა ვარ… ჰა!.. ჰო“.
თავატკიებულს პირი უშრებოდა, იწვა და ბურანში ჩაესმა:
— იქ თუ არ იყოს, სამსახურში მიდი. აბა ჰე, ადი, ადი, დაურეკე აუცილებლად.
— კი, კი.
„დათა ხომ არ იყო?— გაიფიქრა გაბრუებულმა გრიშამ, — აჰ, არა, არა“. მატარებელი ისევ
რომ დაიძრა, თანაბარი რწევა ესიამოვნა, თვალი მილულა და უეცრად რკინის ხიდზე
ადგრიალებული ბორბლების ხმამ საბოლოოდ გამოაფხიზლა. იწვა გრიშა ხის თაროზე,
შეჰყურებდა ვაგონის ჭერს. რიონს რომ გასცდნენ, წამოდგა და პირსაბანში წყალი დალია,
მერე ისევ დაწვა. ჭერში ლურჯად აციაგებულ შუქს შესცქეროდა, ლურჯი სინათლე
ფარფატებდა კუპეში.
„არ უნდა მეთქვა, — გაიფიქრა გრიშამ პლატფორმა არგვეთასთან, — როგორ შეიძლება
ახლადგაცნობილ ხალხთან გულის გადაშლა, არ უნდა მეთქვა… მაგრამ ნასვამი ვიყავი“.
„და, საერთოდაც, — გაიფიქრა გრიშამ პლატფორმა საქარასთან, — რა საჭიროა ლაპარაკი?
საქმეს ლაპარაკი არ უყვარს, მე კი… მაგრამ ნასვამი ვიყავი“.
„კარგი კარგია, — გაიფიქრა გრიშამ იქვე, ფეროშენადნობთა ქარხანასთან, — მაგრამ რა
საჭიროა ამის საჯაროდ გამოცხადება?“
ყველაზე მეტი რამ კი სადგურ ზესტაფონთან გაიფიქრა, სადაც მატარებელი დიდი
სადგურის ხათრით მთელი ათი წუთი დგას.
„ხმამაღალ-კარგი არ შეიძლება, — ასე ფიქრობდა გრიშა სადგურ ზესტაფონში, — კარგი
ვარო, რომ ვიძახდი, ტყუილი კი არ მითქვამს, მაგრამ მაინც… ხმამაღალ-კარგი არ
შეიძლება, ესეც ხომ საკუთარი სიკარგის დაგროვებაა, დაგროვება კი, თანხისა არ იყოს,
შეგცვლის… მაგრამ პრობლემა?“
„ხმამაღალ-კარგი არ შეიძლება, — გაიფიქრა გრიშამ, ისევ დიდ სადგურ ზესტაფონში, —
ჩუმ-კარგი უნდა იყო. ვინც რა უნდა თქვას, ვისაც რა უნდა, ის გააკეთოს, შენ კი სიცუდეში
არავის არ უნდა აჰყვე და ჩუმ-კარგი იყო— აი, პრობლემა“.
„კი მაგრამ, — შემოესმა გრიშას სადგურ შორაპნამდე, — სხვა? სხვამ რაღა ქნას?“
„სულელო, სხვას რას დაეძებ, შენს თავს მიხედე, — გაუჯავრდა გრიშა დათას, — მე ხომ
გარკვევით ვთქვი, რომ თვითონ უნდა იყო კარგი, და სხვაც ხომ თვითონაა, სხვაც ხომ
„თვითონაა“ ამ შემთხვევაში, თუკი ისაა მთავარი, რომ თვითონ უნდა იყოს კარგი? ამიტომ
სხვაც თვითონ უნდა იყოს კარგი. შენ იჯექი შენთვის ჩუმად და…“
და სადგურ შორაპანთან საბოლოოდ დაადგინა:

„ხმამაღალ-კარგი არ შეიძლება,— ასე გაიფიქრა გრიშამ საშუალო სადგურ შორაპანთან, —
ჩუმ-კარგი უნდა იყო, ხმამაღალ-კარგი არ შეიძლება— ეს ნაღდია, აი, მთავარი…“
და ისევ ჩაეძინა.
ვაგონის ფანჯრიდან გამოვარდნილი მკრთალი სინათლე კი ისევ ეხახუნება ბუჩქებს,
კენჭებს, მიწას, ეხახუნება და ბოლოს მაინც გაიცრიცება და საერთოდ გაქრება, რადგან…
გათენდა.
გრიშა მიაბიჯებდა თავის ქალაქში, სადაც ჯერ ძალიან არ ცხელოდა, რადგან დილა იყო,
მაგრამ იგრძნობოდა, ნაშუადღევს მართლა რომ დადნებოდა ასფალტი. გრიშა თეთრი
ჩემოდნით ხელში მიაბიჯებდა მშობლიურ ქალაქში და ყოველ ნაბიჯზე ეცვლებოდა
გუნება — ხან ფიქრობდა, რომ მართლი იყო, ხან კი ეჭვი ეპარებოდა ამაში. მაინც
გემრიელად ისუნთქავდა ბენზინის სუნით გაჟღენთილ ჰაერს და დასადნობ ასფალტზე
ისე მიაბიჯებდა.
„მე ზედმეტი არაფერი მინდა, — ფიქრობდა გრიშა, პატარა შადრევანთან მივიდა და წყალი
დალია, — მე მინდა მხოლოდ ჩემი წილი ეს წყალი, ეს ჰაერი, პური, ტანსაცმელი… ბინა,
ავეჯი“.
და აქ იგრძნო, რომ შორს წავიდოდა.
„ზედმეტი მაინც არაფერი მინდა, — გაიფიქრა გრიშამ, — არც განსაკუთრებული, — და
გაახსენდა, — პრობლემას თუ არ ჩავთვლით, მაგრამ ეს ხომ ფუფუნების საგანი არაა“.
მერე გრიშამ მაღაზიაში იყიდა პური, ყველი, კარაქი, დაბალი შადრევნიდან კიდევ დალია
წყალი და გაიმართა თუ არა, ვიღაცა უცნობი კაცი მივარდა.
— გაუმარჯოს!
— გაგიმარჯოს!— გაუკვირდა გრიშას.
— რა რიცხვია, თუ გახსოვს დღეს?— არეულად მიაჩერდა მთვრალი.
— დღეს, ცრამეტი… ოცი!
— ჰოდა, მერე?
— რა მერე?
— აღარ გახსოვს?
— რა უნდა მახსოვდეს?!
— დღეს რომ ჩემთან უნდა მოხვიდე, აღარ გახსოვს, არა? ესაა ჩვენი მეგობრობა?
— კი, მოვალ,— თქვა გრიშამ და გაცლა დააპირა.
— ხომ მოხვალ? — პიჯაკის ღილზე წაეტანა მთვრალი, — რომ არ მოხვიდე, დამკარგავ,
იცოდე!
— როგორ არ მოვალ, აუცილებლად მოვალ.
— ოო, მასე, ყოჩაღ, — შეაქო კაცმა და მხარზე დაჰკრა ხელი, — რვაზე შევიკრიბებით
ზუსტად. აბა, შენ იცი, სულ შინაურები ვიქნებით.
— წყალი არ გაუვა, — ხელისგული აჩვენა გრიშამ, — ხომ ისევ იქა ხარ?
რომ დაემშვიდობა, ერთი კი მალულად გახედა და გაიფიქრა — „ნეტავ ვის მიმამგვანა“…
და ძალიან შეეჭვდა: „დამცინა თუ… ნეტა მართლა ვგავარ ვინმეს?“
გრიშა მიდიოდა ქუჩაში, თეთრი ჩემოდნით ხელში, მხარზე პიჯაკმოხურული,
დაეჭვებული ათვალიერებდა ხალხს, სხვადასხვანაირ სახეებს, და რძის რიგში ბევრი
ადამიანი ერთად რომ დაინახა, უცებ ძალიან აღელდა და ჩაილაპარაკა:
„მე თუ კიდევ ვინმეს ვგავარ, კარგად ყოფილა თქვენი საქმე“.

ჩვენს ეზოში წვიმა მოდის

..და შავ ტანსაცმლიანი მამაკაცი
ძალიან ცხელოდა. გავარვარებულ ასფალტს ბუღი ასდიოდა. ისეთი სიცხე-პაპანაქება
იდგა, გარეთ არ გამოისვლებოდა. ყველას ეგონა, ნაშუადღევს აგრილდებაო, მაგრამ
შეცდნენ – მზე ისევ იკბინებოდა. ეზოში არავინ გამოსულა, კვირა დღე იყო და ყველანი შინ
იყვნენ ჩაკეტილნი. სიცხით გაბრუებულნი დროდადრო ამოიოხრებდნენ ხოლმე და სველი
ცხვირსახოცებით ოფლს იწმენდდნენ. ჰაერი მძიმე, დახუთული იყო. სუნთქვა გაჭირდა.
რკინის ხვეულ კიბეზე მსუქანი კაცი ჩამოვიდა, ონკანზე რეზინის მილი მიამაგრა და ეზოს
მორწყვას შეუდგა. შესამჩნევად აგრილდა. ფანჯარას ჯერ ერთი კაცი მოადგა, მერე მეორე.
შენ გიშველა ღმერთმა, სარდიონ.
რა კარგად მოიფიქრე, კაცო!
სარდიონს ესიამოვნა და სიამაყეც კი დაეტყო. – ასეა, ასეაო, – სთქვა.
– მოფიქრება არ უნდოდა? – გაიკვირვა დიდულვაშიანმა კაცმა, – მთელი დღე რაღაც
მაწუხებდა და ვერ მივხვდი, რა იყო.
– თქვენ ნუ იცით ყველაფრის გაბუქება, – შენიშნა მაისურიანმა მამაკაცმა მეორე
სართულიდან. – რა მოხდა? კაცმა ეზო მორწყა, რა დიდი ამბავია, არ ვიცი?
– რას ამბობ, ანდრიკო, – ფანჯრის რაფაზე წითელლოყება ქალი გადმოიხარა, – კაცი პატივს
გცემს, უნდა დააფასო.
– ჰო, ჩემი გულისთვის შეწუხდა სწორედ, როგორ არა! – ჩაიცინა ანდრიკომ. – კაცს დაცხა
და ეზო მორწყა, რა მოხდა?
– მერე, ადამიანმა რომ თავის თავსაც ასიამოვნოს და შენც, რა მოხდაო უნდა სთქვა?
– არ ვიცი სწორედ! – დაემოწმა ულვაშა.
– საკვირველია, ანდრიკო, შენი საქმე.
– რას ერჩოდა, ნეტავი, ამ კაცს?
– მიდი, სარდიონ, მიდი, გენაცვალე, ყველას კი ნუ დაუგდებ ყურს, – ურჩია ვიღაცამ.
ანდრიკოს გული მოუვიდა და ოთახში შებრუნდა. იქვე, აივნის კართან შაჩერდა – იქნება
ჩემზე რამე სთქვანო.
მოწინააღმდეგის გაქცევამ სარდიონი გაახარა; წელში გაიმართა. რეზინის მილი ისე ამაყად
ეჭირა, რომ წყლის ჭავლი საგულდაგულოდ გალესილ დანას დაემსგავსა. ნელა, ნაზად
ამოძრავებდა ხელს, თითქოს საყვარელი ქალის სახელს ჩხაპნიდა სილაზე.
მეზობლები სიგრილეს გრძნობდნენ, ალერსიანად დასცქეროდნენ სარდიონს.
– სხვა რომ არაფერი, – სთქვა მიხეილმა, – ფიზკულტურაცაა ეზოს მორწყვა.
– რა თქმა უნდა, – დაეთანხმა ულვაშა და მაშინვე დაეჭვდა. – სადაური ფიზკულტურააო .
– აბა, ვლასოვი ნაღდად მეხანძრე იქნებოდა, – გაისმა აივანზე შეუმჩნევლად გამოსული
ანდრიკოს ხმა,- ჩვენი კარტოზიაც.
სარდიონმა ონკანი დაკეტა და ზევით აიხედა.
– რა გინდა, ჰა! აღარ მომეშვები, ბიძია?
„ბიძია“ ისე იყო ნათქვამი, უცენზურო სიტყვას უდრიდა. ანდრიკო პასუხის გასაცემად
მოემზადა და დაფიქრდა. აშკარად ეტყობოდა, უწმაწური პასუხის თქმას აპირებდა.
ლოყებღაჟღაჟა ქალმა,ელიკომ გადასწყვიტა ყურები დაეცო, მაგრამ უეცრად „ოჰო, ვინ
ჩამოსულაო“, მოესმა და ჭიშკრისაკენ გაიხედა. ეზოში ტანმორჩილი, გამხდარი იდგა. იმ
გაგანია სიცხეში შავი კოსტუმი ეცვა. კისერზე გაბზეკილი პეპელა-ჰალსტუხი ეკეთა,
ხელში ორი დიდი ჩემოდანი ეჭირა. ეზო შრებოდა, მზე აცხუნებდა, ასფალტს ორთქლი

ასდიოდა და გამხდარი მამაკაცი თითქოს ნისლში იდგა. მეზობლებს პატარა, სევდიანი
თვალები მოავლო, თავი მდაბლად დაუკრა და უთხრა: „გამარჯობათ, ხალხო“!
– ოჰ! – გაიკრიჭა ანდრიკო. – „ფოკუსნიკს“ გაუმარჯოს როგორ მოიარე რუსეთი, კარო?
– დიდი მადლობა, კარგად.
– რამდენი ხანია, აქ აღარ ყოფილხარ, შენი ბოქლომი დაჟანგდებოდა,
– არა უშავს, ნაღვლიანად გაიღიმა კარომ, -თქვენი ნებართვით როგორმე გავაღებ.
მისი ოთახის კარზე, თითქმის ყოველთვის, პატარა ბოქლომი ეკიდა; კარო მხოლოდ
ზაფხულობით ჩამოდიოდა თბილისში.სხვა დროს გასტროლებზე დადიოდა სხვადასხვა
ქალაქებში.მეზობლები დიდად არ აფასებდანენ. „გამარჯობის“ მეტს არაფერს
ეუბნებოდნენ ხოლმე. ხანდახან მაინც აუცილებელი იყო კაროსთან გამოლაპარაკება და
ყველა ეჭვით ისმენდა მის მაღალფარდოვან სიტყვებს. ერთადერთი, ვინც ხშირად
ელაპარაკებოდა, ანდრიკო იყო, მაგრამ კაროს არ უყვარდა ეს კაცი. არავინ იცოდა კაროს
ასავალ-დასავალი, ნამდვილი სახელიც კი არ იცოდნენ მისი. „კარო“ ამ პატარა კაცის
ფსევდონიმი იყო. ეს გამხდარი მამაკაცი ჩვეულებრივად იქცეოდა, მაგრამ ყველა მაინც
ეჭვის თვალით შესცქეროდა – კარო ილუზიონისტი იყო.
სარდიონმა კაროს ახედ-დახედა, რეზინის მილი დაახვია და შინ აიტანა. ანდრიკო მეორე
სართულიდან დამცინავად დასცქეროდა კაროს, ის კი ეზოში იდგა, ხელში უზარმაზარი
ჩემოდნები ეჭირა და ამაოდ უცდიდა, როდის გასცემდმემ ხმას. თვითონაც არ იცოდა,
რუსეთის ქალაქებში ყოფნისას რატომ ენატრებოდა ხოლმე მეზობლები – ხალხი, ვის
გვერდითაც წელიწადში სამიოდე თვე თუ ცხოვრობდა.
ხმას არავინ იღებდა და კარომ მისდაუნებურად რამდენიმე ზედმეტი მოძრაობა გააკეთა:
ერთი ჩემოდანი სველ ასფალტზე დადგა, ხელი გულის ჯიბეში ჩაიყო, მერე ისევ ჩემოდანს
დასწვდა და თავის ოთახისაკენ გასწია.
ჩვენი ეზო
ბუხუტი სანიკიძე მეორე სართულზე ცხოვრობდა. სამსახურიდან შვიდის ნახევარზე
ბრუნდებოდა, საშინაო ტანსაცმელს იცვამდა, ხელებს იბანდა და სადილობდა. მერე მეორე
ოთახში გადიოდა, ტახტზე წამოწვებოდა და კედელზე ჩამოკიდებულ დიდ საათს
შეხედავდა. ამ დროს ყოველთვის რვის ათი წუთი იყო ხოლმე.
ბუხუტის ფიქრი უყვარდა. ნასადილევს დაძინება არ შეეძლო, რადგან ათას რამეზე
ფიქრობდა. ტახტზე გულაღმა წამოწვებოდა და ძალაუნებურად განსჯა – მოსაზრებებში
იძირებოდა. „ნეტავი ვინ უფრო მიყვარს, ჩემი სიძე საშა, თუ ჩემი რძალი ნაზიკო?“ ეს
მეტად ძნელი გადასაწყვეტი იყო, რადგან ბუხუტის ძალიან უყვარდა სიძეც და რძალიც.
პასუხის გასაცემად აუცილებელი. ბუხუტი ჯერ წარმოიდგენდა, თითქოს საშამ ხელი
მოიტეხა. სიძის შეწუხებულ სახეს რომ წარმოადგენდა, გული ეტკინებოდა. მერე იმავე
მდგომარეობაში ნაზიკოს წარმოიდგენდა, ისევ ეტკინებოდა გული. არაფერი გამოდიოდა –
ორივე ძალიან უყვარდა ბუხუტის. მაგრამ მან იცოდა, ცხოვრებაში ზუსტად ერთნაირი
რომ არაფერი იყო და ისევ ფიქრობდა, მაინც რომელი უფრო მიყვარსო?
ბუხუტი გარინდებული იწვა და ათას რამეზე ფიქრობდა. მერე სიამაყით იხსენებდა,
სამსახურში ძალიან ჭკვიანი კაცის სახელი რომ ჰქონდა გავარდნილი, მაგრამ ამ დროს
სინდისის ქენჯნასაც განიცდიდა: იმათ რა იციან, ასეთ რამეებზე რომ ვფიქრობო.
მიხეილსაც ჭკვიან კაცად იცნობდა ხალხი. თავი ამაყად ეჭირა, თავშეკავებული კაცი იყო.
რჩევა-დარიგების მიცემა უყვარდა, რაიმე კამათის დროს თანამოსაუბრეებს ჯერ
ყურადღებით და თავის აზრს ყოველთვის ბოლოს გამოთქვამდა ხოლმე. ყველა აფასებდა

მიხეილს. ელიკო ხომ აღმერთებდა – ქალების ჭკუა რა ვთქვი, თორემ ასეთი ადამიანი
უცოლშვილო უნდა იყოსო? ამას ელიკო ისე ხშირად იმეორებდა, რომ ერთხელ
თავშეკავებული სარდიონიც კი მოთმინებიდან გამოიყვანა – ,,ქალებისაგან რა გინდა, შე
ქალო, იქნებ მიხეილს არ უნდოდა ცოლი?“ ამაზე ელიკომ უპასუხა, არა, სარდიონ, გინდაც
არ სდომებოდა, იმ ქალების ადგილზე მაინც არ მოვუსვენებდიო.
ელიკო გაჭირვების დროს ყოველთვის მიხეილს მიაშურებდა ხოლმე. ერთხელ მასთან
ძალიან აღელვებული მივიდა თვალცრემლიანმა სთხოვა, შენი ჭირიმე, მიხეილ, ჩემი ბიჭი
დაარიგე, ვიღაცა გოგო და ეგ თურმე ერთმანეთს გადაჰკიდებიანო. მიხეილმა დინჯად
მოუკიდა პაპიროსს , თავი გაიქნია და შეწუხებულ ქალს თვალი თვალში გაუყარა. მერე
ჰკითხა, დღეს რა დღეაო. შაბათიაო, უპასუხა ელიკომ. მიხეილი დაფიქრდა, გუნებაში
რაღაცა აწონ-დაწონა და, კარგი,სამშაბათს ყველაფერი რიგზე იქნებაო, უთხრა.ელიკოს
გული მოუბრუნდა. იმავე საღამოს მიხეილი ეზოშშში იჯდა. ჭადართან ერ თი მერხი იდგა,
იქ უყყვარდა მიხეილს ჯდომა, კარგახნის შეღამებული იყო, ჭიშკარი რომ გაიღო და
ელიკოს ვაჟი შემოვიდა.
– ბიძიკო, მოდიაქ!
ბიჭი მორცხვად მიუახლოვდა.
– ჩამიჯექი აქ. რამდენი წლისა ხარ?
– ჩვიდმეტის.
– ეჰ! – ამოიოხრა მიხეილმა.
ერთ ხანს ჩუმად ისხდნენ, ბიჭი ცოტა გაკვირვებული იყო, მაგრამ არ იმჩნევდა.
– მე ახლა შენ რომ დაგარიგო,-დაარღვია სიჩუმე მიხეილმა, – როგორ გგონია, კარგი
მენდომება შენთვის თუ ცუდი?
– კარგი.
– აბა, ყური დამიგდე, ორიოდე სიტყვა უნდა გითხრა: ახლა უკვე ჭკუა გმართებს. დღეიდან
მარტო კი აღარა ხარ, ორნი ხართ, ორნი, – თვალთან ორი თითი მიუტანა მიხეილმა. ბიჭს
შერცხვა და თავი ჩაღუნა. – ახლა ძალიან უნდა ერიდო უსიამოვნო შემთხვევებს, –
განაგრძო მიხეილმა, – ქუჩაში ერთად რომ მოდიოდეთ და მთვრალი შეგხვდეთ, გვერდი
უნდა აუქციო; თუ ამას ვერ შეძლებ, რასაც გეტყვის, ყველაფერზე დაეთანხმე. რომ
გითხრას, მუხას მსხალი აბიაო, აბიათქო, უთხარი, რა გენაღვლება? ხომ სწორი ვარ? დიახ,
ძია მიხეილ.
– და საერთოდ… – მიხეილმა კარგახანს უყურა,
– გესმის ჩემი?
– კი.
-მე რომ ახლა დაგარიგე, როგორ გგონია, კარგი მინდოდა შენთვის, თუ ცუდი
-კარგი.
-აბა, შენ იცი. უფროსებს დაუჯერე და კაცი გამოხვალ.
მაგრამ მიხეილი ყველასთან როდი იყო ასეთი ალერსიანი. დიტოს, მაგალითად, სულ
სხვანაირად ელაპარაკებოდა. დიტო ოცდათხუტმეტი წლის კაცი იყო. სკმაოდ უზრდელი,
ბრიყვი და ზარმაცი ადამიანი გახლდათ. დიტოს კაცად არავინ აგდებდა. ერთადერთი,
ვისთანაც მას ხშირი ურთიერთობა ჰქონდა, მიხეილი იყო. მიხეილს ძალიან უყვარდა
მერხზე ჯდომა, დიტოც ყოველთვის გვერდით მოუსკუპდებოდა ხოლმე. იცოდა,
დაფასებული კაცი რომ იყო და ეტმასნებოდა.
ანდრიკოსი არ იყოს, მეზობლებს გულზე აეც დიტო ეხატებოდათ. მას ყველაზე მეტად
სარდიონი ვერ იტანდა. სარდიონი ოჯახის ერთგული, შრომისმოყვარე კაცი იყო.

სამსახურიდან შინისე არ დაბრუნდებოდა, იღლიაში ამოჩრილი დიდი საზამთრო არ
მოეტანა. ამ დღის შემდეგ, როდესაც ჩვენ პირველად მოვავლეთ ეზოს თვალი, გახურებულ
ასფლტს აღარ რწყავდა – ვის უნდა ვემსახურო, ანდრიკოს თუ დიტოსო? სხვებიც აღარ
რწყავდნენ ეზოს; რატომღაც ყველას ეგონა, სარდიონს ეწყინებაო. ისევ საშინელი სიცხეები
იდგა. ყველას სული ეხუთებოდა, ასფალტს ბუღი ასდიოდა. არაქათგამოცლილნი
ბრუნდებოდნენ სამსახურიდან, საღამოს გამოდიოდნენ გრეთ (ბუხუტი ოთახში რჩებოდა
და ფიქრობდა), ზოგს სკამი გამოჰქონდა ეზოში, ზოგი მერხზე ჯდებოდა და
ლაპარაკობდანენ, ანდა ჩუმად ისხდნენ. ცას უყურებდნენ და მსჯელობდნენ,
გაწვიმდებოდა თუ არა.
კარო ფანჯრიდან შესცქეროდა მეზობლებს, კამათში ჩარევა უნდოდა, მაგრამ თავს
იკავებდა. იცოდა, ყველა ეჭვით რომ შეათვალიერებდა, მის დანახვაზე ზოგიერთი
აიმრიზებოდა კიდეც. კაროს ძალიან უნდოდა მერხზე დამჯდარიყო და ყველასათვის
ეამბნა, რა ლამაზი ქალაქია ლვოვი, მაგრამ თავმოყვარეობა ამის უფლებას არ აძლევდა და
მოწყენილი კარო იხსენებდა ხოლმე, რომ „ლვოვში პატარა, კოხტა სახლებია: ორ-
სამსართულიანი სახლები სჭარბობს. ტრამვაიც პატარაა და ვიწრო ლიანდაგზე დადის.
ლვოვში დიდი თოვლი იცის. ქალაქის დიდ პარკში ტევა არ არის, ხალხი ციგურებით
დასრიალებს, გორაკებიდან ციგით ეშვებიან. იქ თოვლი ისეთი ჩვეულებრივი ამბავია, რომ
გუნდასაც კი იშვიათად ესვრიან ერთმანეთს. ლვოვში სუფთაა ქუჩებია.
დნეპროპეტროვსკიც კარგი ქალაქია. როსტოვისა არ იყოს, ისიც ფერდობზეა
გაშენებული…“
კაროს ეზოში ერთადერთი მეგობარი ჰყავდა – ნინიკო, ოთხი წლის გოგონა. კაროს ძალიან
მოსწონდა ეს ბავშვი. ნინიკოს ქერა თმა და დიდი, ლურჯი თვალები ჰქონდა. მათი
დამეგობრება ასე მოხდა: ერთხელ კარომ ეზოში დაინახა ნინიკო, დაბლა ჩამოვიდა, ხელი
გაიქნია და მის თითებში ქაღალდის ყვავილი გაჩნდა. გოგონამ გაკვირვებით შეხედა კაროს
და ხელი გაუშვირა. მერე ყვავილი შეათვალიერა და მადლობა გადაუხადა. გოგონას ბოხი,
სასაცილო ხმა ჰქონდა. კარომ გაიღიმა და გამოლაპარაკება გადასწყვიტა:
– რა გქვია?
– ნინიკო,- ჩაიდუდუნა გოგონამ.
– ვისი გოგო ხარ?
– დედიკოსი.
– მე კარო მქვია.
იმ დღის შემდეგ კაროს ყოველთვის გამზადებული ჰქონდა ქაღალდის ყვავილი.
ფაინახავდა თუ არა გოგონას, ხელს გაიქნევდა, ყვავილს გაუწვდიდა და პატარაც ბოხი
ხმით მადლობას უხდიდა.
კარო და ნინიკოს დედა არც ესალმებოდნენ ერთმანეთს – მარიამი ძალიან
გულჩათხრობილი გახდა მას შემდეგ, რაც ქმარი გარდაეცვალა. მანამდე მხიარული,
ხალისიანი ქალი იყო, მაგრამ ამ მოულოდნელი უბედურების შემდეგ სულ განმარტოვდა.
ქალს მხოლოდ პატარა ნინიკო დარჩა ნუგეშად, ქერათმიანი, ლურჯთვალება ბავშვი.
კაუჩუკის ხე
ერთხელ კარომ სტუმარი მოიყვანა. საღამოვდებოდა, მიხეილი და დიტო მერხზე ისხდნენ.
ანდრიკო აივანზე იჯდა და გაზეთს კითხულობდა, მარიამი ეზოში სარეცხს ჰფენდა.
მხრებგანიერ, მოქნილ ქალს ყველამ ინტერესით შეხედა. კაროს სტუმარს სევდიანი და
მაინც ოდნავ თავხედური გამომეტყველება ჰქონდა. ამ ქალმა მეზობლების დაჟინებული

მზერის მიუხედავად, ძალიან თავისუფლად აიარა ხვეული კიბე და სანამ კარო ბოქლომს
აწვალებდა, რაღაც გვესლიანად ჩაილაპარაკა მეზობლებზე. მასპინძელს სახეზე არაფერი
დასტყობია, პასუხისაგან თავი შეიკავა, კარი გააღო და ქალი თავაზიანად შეიპატიჟა.
მეზობლები დაფიქრდნენ, მერე ერთმანეთს გადახედეს, ცდილობდნენ გამოეცნოთ, რა
დამოკიდებულება უნდა ჰქონოდათ კაროს და იმ ქალს.
კარომ ყავა აადუღა და ფინჯნებში დაასხა. ქალმა ოდნავ მოსვა და ტუჩი ენის წვერით
აილოკა.
-მოგწონს, როზეტა?
-რა უშაცს. შენ უშაქროდ სვამ?
-კი.
ეს იყო და ეს. მერე კარგა ხანს ხმა არ ამოუღიათ. კარომ საყვარელა ფირფიტა მოძებნა და
ყველამ გაიგონა „არაბული ტანგოს“ ნაღვლიანი მელოდია. კარო ქალთან მივიდა, შეხედა
და წელზე ხელი მოხვია. ნელა, მძიმედ ცეკვავდნენ. ქალი ოდნავ მაღალი იყო, მაგრამ
კაროს ისე ღირსეულად ეჭირა თავი, რომ მისი სიდაბლე არც იგრძნობოდა.
-რას აკეთებენ ნეტავ? – იკითხა მიხეილმა. დიტომ რაღაცის თქმა დააპირა, მაგრამ
გადაიფიწრა, თავში ეშმაკური აზრი მოუვიდა და მიხეილს გაუღიმა.
-რავა წიწილაჭამია ლეკვივით იკრიჭები, ბიჭო.
დიტომ ისე უცბად მოიწყინა, რომ მიხეილს მაშინვე გული მოულბა, – ჰო, სთქვი, სთქვი!
დიტომ მიმოიხედა და ტუჩები ყურთან მიუტანა.
– ვითომ?- ჩაილაპარაკა მიხეილმა, ყური გამოიწმინდა და კაროს ფანჯარას ახედა.
ანდრიკო ოთახში შებრუნდა და უფროს შვილს – ათიოდე წლის ვიჭუნას – უთხრა,
კაროსთან მიდი, მამამ მანეთი მასესხეო, ასე უთხარი.
მარიამი ეზოში სარეცხს ჰფენდა, ძალაუნებურად ყურს უგდებდა ტანგოს. მერხზე
ჩამოჯდა, მაგრამ ეზოში მაშინვე სიჩუმე ჩამოვარდა.
-კიდევ ვიცეკვოთ? – ჰკითხა ქალს კარომ.
-ვიცეკვოთ.
მარიამი წამოდგა, ვარდისფერი პირსახოცი დაბერტყა და თოკზე გადაჰკიდა.
კაროს ძალიან გაუკვირდა, კარზე რომ მიუკაკუნეს.
– მამამ მანეთი მასესხეთო.
– კი, ბიჭიკო, – ჯიბეში ხელი ჩაიყო კარომ და საფულე ამოიღო, – იქნებ მეტი გჭირდებათ,
ჰა?
– რა ვიცი, მანეთი მასესხეთო.
-გესმის, ალაპარაკდნენ, – აცმუკდა დიტო.
ბიჭი ისე გავიდა ოთახიდან, კარი არ მიუხურავს. კარომ ხელი მსუბუქად ჰკრა სახელურს
და სანამ ჯახუნი გაისმოდა, ქალს მიუბრუნდა:
– ვიცეკვოთ, როზეტა?
– ვიცეკვოთ, კარო.
– რას აკეთებდნენ, ბიჭო? – ანდრიკომ ჩაიმუხლა და შვილს თვალი თვალში გაუყარა.
– არაფერს. აი, მანეთი.
-იჰ…
– რამ აგაცუნდრუკა, კაცო? – დაინტერესდა მიხეილი.
– კიდევ უკრავენ.
– მერე შენ რა?
– მე? არაფერი.
– ჰოდა, იჯექი ჩუმად და ნუ იკრიჭები.

კარო და მისი სტუმარი ნელა, მძიმედ ცეკვავდნენ, კარომ ქალს მხარზე ჩამოადო თავი. იგი
ცეკვავდა, ფიქრობდა და თვალწინ ედგა შაბლონური, მაგრამ მაინც სასიამოვნო სურათი –
ზღვის ნაპირი, ზღვა, კლდე, ტალღები და ძალიან შორს, ცის კიდურზე, თეთრი იალქანი.
ბუხუტი სანიკიძე ტახტზე იწვა და „არაბულ ტანგოს“ უსმენდა.
მარიამი ისევჩამოჯდა მერხზე. როცა სიმღერას ისმენდა, ეგონა, რომ ყველაფერი რიგზე
იყო, უფრო მეტიც – მას ამ დროს სასწაულისა სჯეროდა. სიმღერის დამთავრების შემდეგ
კი ძალიან წყდებოდა გული.
ანდრიკომ აღარ იცოდა, რა ექნა. ძალიან აღიზიანებდა „არაბული ტანგო“. მაგიდის უჯრა
გამოაღო და ელექტროსამართებელი მოიმარჯვა. ძველი ელექტროსამართებელი
ხრიგინებდა და ანდრიკოს სიმღერა აღარ ესმოდა.
ტანგო დამთავრდა და გულნატკენი მარიამი ისევ სარეცხს მიუბრუნდა: სველი პირსახოცი
გაწურა, დაბერტყა და თოკზე გადაკიდებას აპირებდა, როცა კარო და მისი სტუმარი
გამოჩნდნენ. მარიამმა ქალს შეხედა და ძალაუნებურად დააკვირდა. მოქნილი, თამამი
ქალი იყო როზეტა. მიხეილს შეხედა და უხერხულ მდგომარეობაში ჩააყენა, დიტოს
შეხედა – გააწითლა კაცი.
ანდრიკოს ძალიან მოეწონა ქალის ტან-ფეხი, მისი სახის დანახვაც მოუნდა. აღარ იცოდა,
რა ექნა. ბოლოს მოიფიქრა – ასანთის კოლოფი აიღო და ეზოში გადააგდო. კოლოფი ქალის
დაბალქუსლიან ფეხსაცმელთან დაეცა. კარომ და მისმა სტუმარმა მაშინვე ზევით აიხედეს,
მიხეილმა და დიტომაც აიხედეს ზევით.
– ბოდიში, ქალბატონო, – ანდრიკომ თავაზიანად დაუკრა თავი.
– არა უშავს, – უთხრა კარომ, – ხდება ხოლმე.
ქალი აიმრიზა, გაბრაზებულმა შეათვალიერა ანდრიკო და ჭიშკრისაკენ გაემართა. კაროც
უკან მიჰყვა, მაგრამ მაშინვე შემოესმა ანდრიკოს თხოვნა – „თუ შეიძლება, ასანთი
ამომიგდეთ.“ ვის ეუბნებით? – დაინტერესდა კარო.
– ჰა? – დაიბნა ანდრიკო, – თქვენ გეუბნებით, აბა, თქვენს მშვენიერ სტუმარს ხომ ვერ
ვეტყოდი?
– რატომ არ მეტყოდით? – დაინტერესდა ქალი.ჯერ ერთი, უხერხული იქნებოდა,
– მორცხვად სთქვა ანდრიკომ, მერე ხმაში ისევ თავხედობა შეეპარა,
– მეორეც ის, რომ თქვენისთანა სუსტ არსებას ვერ შევაწუხებდი.
„ძლიერმა არსებამ“ – დიტომ ხმამაღლა გაიცინა. მიხეილმაც ჩაიცინა და ქალს ამაყად
დააცქერდა. ქალი ძალიან გაბრაზდა და მიმოიხედა. უკან დაბრუნდა, ფეხები განზე გადგა,
პატარა ჩანთა კაროს ხელში შეაჩეჩა, უკან გადაიზნიქა, თავი მიწას მიუახლოვა,
გაშეშებული მეზობლების თვალწინ ასანთის კოლოფი პირით აიღო და კვლავ წელში
გაიმართა, კოლოფი მარჯვენა ხელში მოიქცია, მარცხენათი ტუჩი მოიწმინდა, მერე ხელი
მოიქნია და ასანთი აივანზე მარჯვედ შეაგდო, – ინებეთო. შემდეგ კაროს ხელი გამოსდო,
ჭიშკართან ცოტა ხნით შეჩერდა, პირდაღებულ მეზობლებს თვალი მოავლო, გაუცინა და
ანდრიკოს ჰაეროვანი კოცნა გაუგზავნა – ისედაც გაოგნებულ და დამარცხებულ კაცს
აშკარად დასცინა.
ორიოდე წუთი გავიდა, ხმა არავის ამოუღია. გაკვირვებით შესცქეროდნენ ჭიშკარს,
საიდანაც ქალი და კარო გავიდნენ.
სხვებზე ადრე მიხეილი გამოერკვა. სახე დამანჭა და სთქვა, მე რომ მაგისთანა ქალიშვილი
მყავდეს, ყელს ფრჩხილით გამოვჭრიდიო.
ჩვენს ეზოში სასწაული ხდება

ისეთი საშინელი სიცხეები არავის ახსოვდა. ასფალტი დნებოდა, ფეხსაცმლის ანაბეჭდი
მიწაზე გარკვევით ჩანდა. სიცხით გაბრუებული, არაქათგამოცლილი მეზობლები
უაზროდ შესცქეროდნენ ერთმანეთს, უიმედოდ ათვალიერებდნენ ცას და ნაღვლიანად
ჩაიქნსვდნენ ხელს – არა, არ გაწვიმდებაო.
საქმეს ეზოს მორწყვაც არ შველოდა – ორთქლს ღია ფანჯრებში ასფალტის ბუღი შეჰქონდა
და ამაზეც ხელი ჩაიქნიეს. საერთოდ ყველაფერზე ჩაიქნიეს ხელი, მოიწყინეს,
დანაღვლიანდნენ, მოეშვნენ. ერთხელ სამსახურიდან დაბრუნებულ სარდიონს საზამთრო
კიბეზე დაუვარდა და გასკდა. მერე თითქოს შეეგუენ სიცხეს – რაჟდენმა სთქვა, ზაფხულში
უნდა ცხელოდეს, აბა როგორ გინდათო. ეს მშვენიერი აღმოჩენა იყო, ამ აზრმა საუცხოოდ
იმოქმედა მეზობლებზე, აუტანელი სიცხე მათთვის უცებ ჩვეულებრივი მოვლენა გახდა.
არ მოულაპარაკებიათ, მაგრამ თითქოს დააკანონეს, რომ სიცხეზე კრინტი არავის დაეძრა.
ძველებურად ესალმებოდნენ ერთმანეთს, ათას რამეს ჰყვებოდნენ, ხუმრობდნენ,
იცინოდნენ, მაგრამ ხანდახან მაინც მოიწყენდნენ, ჩუმად ისხდნენ და ფიქრობდნენ
ზაფხულის შხაპუნა, მხიარულ თავაწყვეტილ წვიმაზე. ფიქრიც კი ერთგვარ ღალატად
ითვლებოდა, რადგან ყველა გრძნობდა, რაზე ფიქრობდა უეცრად მოწყენილი
თანამოსაუბრე და ამიტომ, თავი რომ შეექციათ, გასართობ ამბებს იგონებდნენ.
მარიამს ბავშვი აგარაკზე ჰყავდა გაგზავნილი. კარომ რამდენჯერმე დააპირა
გამოლაპარაკებოდა ქალს, ბავშვის ამბავი გამოეკითხა, მაგრამ თავს იკავებდა. ერთხელ
მარიამმა მოზრდილი ყუთი – ბავშვისთვის გასაგზავნი ამანათი – ეზოში გამოიტანა და
სარდიონს სთხოვა, დამიჭედეო. კარო მათთან მივიდა, ხელი გაიქნია და მარიამს
ქაღალდის ყვავილი გაუწოდა, ესეც გაუგზავნეთ თქვენს პატარა ნინიკოს, იგი მიხვდება,
ესოდენ მცირე საჩუქარს ვინც უგზავნისო.
გაკვირვებულმა მარიამმა ყვავილი ყუთში ჩადო და კაროს მადლობა გადაუხადა.
ამ შემთხვევამ დააინტერესა მეზობლები – მოდით, კაროს ვთხოვოთ, იქნებ თავის ნომრები
გვაჩვენოსო.
ერთხელ, როცა კარო შინ ბრუნდებოდა, დიტო ფრთხილად მიუახლოვდა და უთხრა:-
პატივცემულო, მეზობლები გთხოვენ, გვაჩვენო შენი ნომრები, ძალიან გთხოვთ…
კარო დათანხმდა:
– რომელ საათზე გნებავთ?
– დღეს შეიძლება?
– რა თქმა უნდა…
– აბა, შვიდ საათზე გვიჩვენე.
– შვიდზე იყოს, – სთქვა კარომ, – კეთილი და პატიოსანი.
საღამოს შვიდ საათამდე კარომ საგულდაგულოდ გაიუთოვა თეთრი პერანგი და ფრაკი,
საყელოზე პეპელა-ჰალსტუხი მიიმაგრა, დანიშნულ დროზე გამოცხადდა ეზოში და
მეზობლებს თავი მდაბლად დაუკრა.
მეზობლებს ეზოში სკამები ჩაეტანათ, ერთრიგად ისხდნენ და უნდობლად შესცქეროდნენ
კაროს.
კარომ ყველანი შეათვალიერა, აშკარად ეტყობოდა, რომ ღელავდა, შემდეგ ჩვეულებრივი
გაზეთი გაშალა, ყველას აჩვენა ორივე მხრიდან და მეზობლების ცხვირწინ ნაკუწ-ნაკუწად
აქცია, ხელში მოჭმუჭნა, ბოლოს ხელი გაშალა და მეზობლების თვაწინ გაზეთის ნახევები
აფრიალდა. არ გამოუვიდა კაროს ჩანაფიქრი.
მეზობლებმა ერთმანეთს გადახედეს, კარო წამოწითლდა, ერთ ხანს დაბნეული იდგა. მერე
გამბედაობა მოიკრიფა და სთქვა:-არა ვარ შეჩვეული ეზოებში გამოსვლას…

დიტომ ჩაოფრუტუნა, ყველა დამცინავად შეაცქერდა კაროს. იგი ძალიან უხერხულად
გრძნობდა თავს. ოთახისაკენ გასწია, გზაში შემოტრიალდა და თავის გამართლებას
შეეცადა – ჩემი სტიქია ესტრადაა.
მარიამს ძალიან შეეცოდა კარო, თვალი გააყოლა.
ბუხუტი სანიკიძე იმ საღამოს „გრაფიკიდან ამოვარდა“. ეზოდან რომ ამობრუნდა და
ტახტზე წამოწვა, უკვე რვა საათი სრულდებოდა. იგი მხნედ გრძნობდა თავს და
წარმოიდგინა, თითქოს წვიმა მოვიდა. ფანჯრის რაფაზე დაცემული წვეთების ხმაური
მისმა სიძემ- საშამ გაიგონა. ნაზიკოსაც ძალიან გაეხარდა ეს ამბავი, ძლივს არ წამოწვიმაო?
გრილი ჰაერით ტკბებოდნენ, გახარებულნი ისხდნენ ოთახში და წვიმის ხმაურს ყურს
უგდებდნენ.
ვიღაცამ დააკაკუნა. კარო შეკრთა, თვალმოჭუტულმა გაიხედა კარისაკენ. ზღურბლზე
მარიამი იდგა. კარო ფეხზე წამოდგა და სტუმარს შეეგება.
– დაბრძანდით.
– გმადლობთ, ერთი წუთით შემოვიარე, – უთხრა მარიამმა და სკამზე ჩამოჯდა. ცოტა ხანს
ჩუმად ისხდნენ.
– გუშინწინ ჩემი ნინიკო ვინახულე.
– მართლა? – გაიღიმა კარომ, – ხომ კარგადაა?
– კარგად არის , გმადლობთ.
– წაღვერში ისვენებს, არა?
– დიახ.
ისევ სიჩუმე ჩამოვარდა. კარო ყოყმანობდა, გამოეტანა თუ არა სტუმრისათვის ორიოდე
დღის წინათ ნაყიდი ლეღვის მურაბა, მაგრამ გადაიფიქრა, ვაითუ არ მოეწონოსო.
– ჩემს გოგონას ძალიან მოენატრეთ.
– მართლა? – გაეხარდა კაროს.
– სულ თქვენ გახსენებდათ ყვავილისათვის დიდი მადლობა დამაბარა.
– ეჰ, ის რა ყვავილია…
– რატომ, მე მომწონს.
– მართლა? – გაეხარდა კაროს, – ერთი წუთით მიტრიალდით, თუ შეიძლება.
მარიამმა ზურგი შეაქცია და სმენად გადაიქცა. უჯრის ხმაური შემოესმა.
– შეგიძლიათ მოტრიალდეთ.
მარიამი ყურადღებით შეაცქერდა კარომ ხელით სწრაფი მოძრაობა გააკეთა – ინებეთ!
ქაღალდის სიფრიფანა ყვავილი იყო. მარიამმა გაიღიმა.
– გინდათ სხვა ნომრებიც გიჩვენოთ?
– რა თქმა უნდა.
კარო ეშხში შევიდა. საწოლის ქვემოდან დიდი ყუთი გამოათრია, მერე ფრაკის სახელოები
დაიკაპიწა, ყუთიდან ჩვეულებრივი გაზეთი ამოიღო. ორივე მხრიდან აჩვენა, შემდეგ
მარიამის თვალწინ ნაკუწ-ნაკუწადაქცია,ხელში მოჭმუჭნა, მერე ხელი გაშალა
და…მარიამის თვალწინ ისევ მთელი გაზეთი აფრიალდა.
გაოცებული მარიამი კაროს გამხდარ ხელებს დააკვირდა.
საოცარი იყო, კაროს ხელში არაფერი ეჭირა – მარიამთან მივიდა და ხელები დაანახვა.
უცებ მის თითებში პაპიროსი გაჩნდა, კარომ პაპიროსი პირთან მიიტანა და გააბოლა! მერე
კარომ პირდაპირ იატაკზე დააგდო პაპიროსი, ფეხიც დაადგა, ისევ სწრაფი მოძრაობა
გააკეთა ხელით და… მის თითებში ახალი პაპიროსი გაჩნდა, არხეინად გააბოლა.
მარიამმა ლოყაზე ჩამოისვა ხელი.

ჯერ სად იყო… კარომ ქაღალდისაგან პარკი გააკეთა, მერე ჭიქიდან წყალი ჩაასხა, პარკი
გადმოატრიალა და… იატაკზე ერთი წვეთიც კი არ დაცემულა. კარომ პარკი გახსნა,
მარიამს მშრალი ქაღალდი აჩვენა, ისევ გააკეთა პარკი, გადმოატრიალა და წყალი იატაკზე
გადააქცია.
ნუთუ მართლა არსებობდა სასწაული?
როგორ არ არსებობდა – კარომ მარიამს ჩვეულებრივი ჯოხი აჩვენა, მაგიდაზე დააკაკუნა,
დაიქნია და… ჯოხი ყვავილების თაიგულად გადაიქცა. თაიგული მოჭმუჭნა, მუჭში
ჩამალა, მერე თითები ნელა გაშალა და… რის ყვავილები – მარიამს ჩვეულებრივი კვერცხი
დაანახვა. მაგიდიდან ყუთი აიღო, თავი ახადა და გადმოატრიალა. ყუთში არაფერი იყო.
კარომ ყუთი ისევ მაგიდაზე დადო, შიგ კვერცხი ჩადო და თავსახური დაახურა. მერე ყუთს
შავი ნაჭერიც გადააფარა, მარიამს შეხედა, შავი ნაჭერი შორს მოისროლა, ყუთს თავი ახადა
და… ჰოი, საკვირველებავ – ყუთიდან ყავისფერი მტრედი ამოფრინდა!
კარომ მარიამს შეხედა, გამოცვლილი ეჩვენა ქალი. დიდხანს უყურა მას და მიხვდა, რომ
ქალი სადაც იყო, ატირდებოდა, მხრები აუცახცახდებოდა, თავს ხელებში ჩარგავდა და
ნაწყვეტ – ნაწყვეტად იტყოდა: ,,კარო, კარო, ძვირფასო!..“
მარიამს თვალი მართლაც ცრემლით აევსო. კარო მიუახლოვდა ქალს და ხმადაბლაუთხრა
– ,,მე დიდი ხანია, ოჯახზე ვოცნებობ“.
რამდენიმე დღის შემდეგ წვიმაც მოვიდა. გათენებისას წამოწვიმა – ჯერ რამდენიმე წვეთი
დაეცა ეზოში, მერე სახურავზე ახტუნავებული წვეთების ჩუმი გუგუნი გაისმა და…
წვიმს, სასიამოვნო სიგრილეა, ახლად გამოღვიძებული მეზობლები ყურს უგდებენ წვიმას,
გაუნძრევლად წვანან და ბურანში მყოფთ ძალიან უხარიათ, რომ წვიმა მოდის. სახურავზე
მსხვილი წვეთები ეცემა, მილში წყალი მოჩხრიალებს. ეზოში პატარა გუბეები დადგა.
გუბეში მოჩანს პატარა, ორსართულიანი სახლი და ცახცახებს. ფანჯრის რაფებზე
გაუთავებელი რაკარუკია, მეზობლები კი ბურანში არიან, ყველას ეზარება ადგომა. ოთახი
სავსეა წვიმის წვეთების ხმაურით დაყველას ასე ჰგონია, თუ საბნიდან ფეხს
გამოჰყოფენ,მაშინვე დაუსველდებათ. წვანან ასე ბურანში და ყურს უგდებენ წვიმას – ჩვენს
ეზოში ზაფხულის შხაპუნა, მხიარული, თავაწყვეტილი წვიმა მოდის.

პირველი კონცერტი

დღეს საღამოთი კონცერტია. ჩემი პირველი სოლო კონცერტი.
ვღელავ. ვცდილობ, დავმშვიდდე _ ხან ჟურნალებს ვათვალიერებ, ხან ეზოში მოთამაშე
ბავშვებს ვუყურებ.
ვერ ვწყნარდები. დავდივარ ოთახში _ ერთი კუთხიდან მეორემდე. რაღაცით უნდა გავირთო თავი… რა ვქნა?
ჩამქრალ პაპიროსს ვუკიდებ. ტახტზე ვწვები და ჭერს თვალებით ვბურღავ.
დღეს ალბათ ბევრი ხალხი იქნება კონცერტზე. რომ შემეშალოს?.. არა! არ შემეშლება. არ უნდა შემეშალოს, მაგრამ… რა ვქნა, როგორ დავწყნარდე?
ვდგები და დავდივარ ერთი კუთხიდან მეორემდე.
რა ვქნა?..
კედელზე ჩამოკიდებლ სურათს შევაცქერდი.
სურათიდან პატარა ბიჭუნა მიყურებს და ეშმაკურად მიღიმის. მოკლე შარვალი ჩაუცვამს.
ყელზე დიდი ბაფთა გაუკეთებია. ხელში სათვალე უჭირავს. მისი ღიმილი ჩემზეც გადმოდის და ვუღიმი.
ეს ხომ მე ვარ, მე…
მე მაშინ პატარა, ძალიან პატარა ბიჭი ვიყავი.
მამაჩემი სხვა ქალაქში გაგზავნეს სამუშაოდ, დედაც თან გაჰყვა. დამტოვეს ბებიასთან.
ყოველი ბავშვივით, თამაში, ცელქობა და განსაკუთრებული შეკითხვები მიყვარდა.
ცოტათი… ცოტათი კი არა, საკმაოდ ახირებული გახლდით.
როგორ მიყვარდა ეზო!..
ბებია და სახლი მაშინ მაგონდებოდა, როცა თამაშით დაქანცულს არაქათი აღარ მქონდა.
ავდიოდი კიბეზე, კარზე ბრახაბრუხს ავტეხდი და ლოყებდაწითლებული და ოფლიანი
სავარძელზე მოვიკალათებდი ხოლმე.
_ უუჰ, შე ყაჩაღო, _ მეუბნებოდა ბებია და ტანსაცმელს მიცვლიდა, _ სათვალიანი და ასეთი
ცელქი!
სათვალეს მაშინვე ვიხსნიდი განაწყენებული, მაგრამ ისევ ვიკეთებდი. ბავშვობიდანვე
სუსტი მხედველობა მქონდა.
ბებიას ჩემი სათვალეების გამოულეველი მარაგი ჰქონდა, რადგან თითქმის ყოველდღე
ვტეხდი მათ _ ხან ველოსიპედით მოვისურვებდი კიბეზე ჩასვლას, ხან ბურთი მხვდებოდა
სახეში, ხან სირბილის დროს წავიქცეოდი ხოლმე.
ეზოდან ამოსული ცოტა ხანს ვისვენებდი.
_ ბებო, რამე წამიკითხე, _ ვეტყოდი ხოლმე შემდეგ.
ბებიაც მიკითხავდა გრიმების ზღაპრებს, მიამბობდა ამირანის ამბავს…
ერთხელ «მუმუ» წამიკითხა.
_ ბებო! _ შევშფოთდი, _ დაიხრჩო?
_ დაიხრჩო…
_ მოკვდა?
_ მოკვდა…
_ რატომ დაიხრჩო, ცოდვა არ არი? _ შევაცქერდი ბებიას და ტირილი დავაპირე.
ტირილი ხმამაღალი მიყვარდა. ისეთ ღრიალს ამოვუშვებდი ხოლმე, რომ…
_ დაიცა, დაიცა, _ დაფაცურდა ბებია, _ ჯერ არ დამიმთავრებია. მუმუმ იცოდა კარგი
ცურვა, _ განაგრძო «კითხვა» ბებიამ, _ გასცურა მდინარე, მივიდა გერასიმესთან და ახლაც

იქ ცხოვრობენ კარგად და ბედნიერად… ფქვილი აქა, ქატო იქა, _ დაუმატა
დამაჯერებლობისათვის.
მეც დავუჯერე და ცრემლიანი თვალებით გავუღიმე.
როცა გავუღიმებდი, ბებია ყოველთვის მეფერებოდა, თმას თითებით მივარცხნიდა და
გულზე მიკრავდა.
_ ჩეემი პატარა ბიჭი, _ იტყოდა ხოლმე.
«ჩემის» ბებია ყოველთვის აგრძელებდა და მოფერებით «ჩეემის» ამბობდა. მე კიდევ უფრო
ვპატარავდებოდი მის მკლავებში.
_ ჩეემი სათვალიანი ბიჭი, _ ამბობდა ბებია და თვალებში მკოცნიდა.
ჩვენს სახლში მოსულ სტუმრებს მოვალეობად მიაჩნდათ, ჩემზე რაიმე აზრი გამოეთქვათ
და, რა თქმა უნდა, ყოველთვის მაქებდნენ.
ბებია ცდილობდა, არ შეემჩნია ჩემი ქება, მაგრამ ვერ ახერხებდა, იღიმებოდა.
_ რამდენი წლისა ხარ, ნუგზარ? _ მეკითხებოდნენ სტუმრები.
მე საჩვენებელ თითს ცერით ვიჭერდი და სტუმრებს სამ თითს ვუჩვენებდი ხოლმე.
_ უჰ! უკვე დიდი ბიჭი ყოფილა, _ ამბობდნენ ისინი.
მე ვიცოდი, რომ არ ვიყავი დიდი.
_ ბებო! შენ ხომ დიდი ხარ?
_ კი, _ მოგვიანებით მპასუხობდა ბებია. სტუმრებს უხერხულად გაეღიმებოდათ და
ლაპარაკს იწყებდნენ, მაგრამ მე არ ვაცლიდი.
_ ბებო, მე რატომ ვარ პატარა და შენ _ დიდი?
ბებია ბრაზდებოდა.
_ ი-მი-ტომ! _ მეუბნებოდა ნერვიულად.
მე და სტუმრები უხერხულ მდგომარეობაში ვვარდებოდით. ასეთი კითხვების შემდეგ,
ცხადია, ვერ შემაქებდნენ.
გამოსავალს ისევ ბებია პოულობდა.
_ ნუგზარ, აბა უთხარი ბიძია გიორგის _ ვინ დაწერა «თორნიკე ერისთავი».
_ აკაკი წერეთელმა, _ ვპასუხობდი მე.
_ უყურე შენ! _ გაიკვირვებდა ბიძია გიორგი.
ბებია გაიბადრებოდა და განაგრძობდა:
_ მუმუ?
_ მუ-მუ _ ტურგენევმა. მუმუმ ისეთი კარგი ცურვა…
_ ნუგზარ! წადი, გენაცვალე, ეზოში ითამაშე.
ეზოში ჩავრბოდი და ომობანას ვთამაშობდი. სათვალეს ვიხსნიდი და ჯიბეში ვიდებდი _
რომ არ მომეხსნა, აუცილებლად «გერმანელი» ვიქნებოდი.
გადიოდა დრო.
ჩემი წლოვანების საჩვენებლად აღარ მყოფნიდა ერთი ხელის თითები. სკოლაში
შემიყვანეს.
ეზოში ცოტა ხნითღა ჩავდიოდი ხოლმე.
სკოლა კიდევ არაფერი, ბებიამ გადაწყვიტა, რომელიმე ინსტრუმენტზე დაკვრა მესწავლა.
«რომელზე?» _ ფიქრობდა.
_ რომელზე? _ ეკითხებოდა ნაცნობებს.
როიალისა და ვიოლინოს გაგონებაც არ სურდა _ ყველა მაგაზე უკრავსო, ამბობდა, ბებიას
ყოველთვის უნდოდა, რომ განსაკუთრებული ვყოფილიყავი.
ბოლოს ვიოლონჩელზე შეჩერდა.

დაიწყო ჩვენი სიარული მუსიკალურ სკოლაში! ბებია წინ მიმიძღოდა ვიოლონჩელით
ხელში, მე ნოტები მიმქონდა.
როგორ ვბრაზდებოდი, ჩემს ტოლებს ეზოში ფეხბურთი უნდა ეთამაშათ, მე კი… მე უნდა
დამეკრა.
გაბრაზება სწრაფად მავიწყდებოდა, ქუჩაში მრგვალ ქვას ამოვარჩევდი, ფეხს ვურტყამდი
და თავს ფეხბურთელად ვთვლიდი. მივრბოდი თამაშით, ხტუნვა-ხტუნვით. ბებიას
მივდევდი, ხან ვუსწრებდი ხოლმე, ხანდახან ზედმეტად გართული ბებიას ვეჯახებოდი.
_ უუჰ, შე ყაჩაღო, _ ამბობდა მაშინ ბებია, _ სათვალიანი და ასეთი ცელქი!
სათვალის მოსახსნელად ხელი სახესთან მიმქონდა, _ მაგრამ ისევ ვუშვებდი.
გზად ბებიას ნაცნობი ქალი ცხოვრობდა. დღენიადაგ ფანჯარაში იყო გადმომდგარი და
ქუჩას ათვალიერებდა.
_ ნუგზარი როგორა გყავს? _ ეკითხებოდა ბებიას.
_ ცელქობს, _ პასუხობდა ბებია, _ კვირაში ორ სათვალეს ამტვრევს.
გაკვეთილის შემდეგ წინ მე მოვდიოდი ისევ თამაშით, ბებია უკან მომყვებოდა
ვიოლონჩელით ხელში.
ნაცნობი ქალი იდგა ისევ და ქუჩას ათვალიერებდა.
_ ბებო, ეს ქალი «შპიონია?» _ ვეკითხებოდი ბებიას.
_ არ არის შენი საქმე!
სახლში მისვლისას ცოტა ხნით ბებია ეზოში სათამაშოდ მიშვებდა. რას არ ვთამაშობდით _
ლახტს, დამალობანას, დაჭერობანას, ომობანას, ყველაზე ხშირად კი ფეხბურთს. მე
ყველაზე პატარა ვიყავი და ამიტომ მეკარედ მაყენებდნენ. თვადამსხმელად თამაში
მერჩივნა, მაგრამ!.. მაინც გატაცებით ვთამაშობდი. ჩვენი ეზოს ნაკრების მეკარე ვიყავი.
_ ნუგზარ, _ დამიძახებდა უცებ ბებია, _ ამოდი, გაკვეთილები მოამზადე.
_ მოიცა რა, მოიცა რა, ბებო…
ბებია არ მიცდიდა.
_ ნუგზარ! ამოდი.
ზანტად ავდიოდი სახლში.
მეცადინეობის შემდეგ ეზოში სტვენით ჩავრბოდი და დამალობანას ვთამაშობდი.
კარგ ადგილს ვიპოვიდი, დავიმალებოდი და ამ დროს…
_ ნუგზარ, _ დამიძახებდა ბებია, _ ამოდი, გენაცვალე, და დაუკარი.
«დაუკარის» ბებია ხაზგასმით ამბობდა.
მე არ ვპასუხობდი. ბებია, როგორც ყოველთვის, არ მიცდიდა.
_ ნუგზარ! ახლავე ამოდი!
ოხვრით ავდიოდი კიბეზე. ბებია ვიოლონჩელით მეგებებოდა.
_ დაუკარი…
იმ წუთში ალბათ ძალიან შეწუხებული და დაღვრემილი გამომეტყველება მქონდა.
_ დაუკარი, ჩეემო კარგო ბიჭო…
ბებია მაგიდასთან სკამს მიდგამდა და სურაზე ნოტებს მიაყუდებდა.
მე ყოველი შემთხვევისათვის უარის თქმას დავაპირებდი, მაგრამ…
_ ნუგზარ! ჩქარა! დაჯექი და დაუკარი.
რაღა გზა მქონდა. ვჯდებოდი და ვუკრავდი.
ვიოლონჩელი კაცი იყო ჩემთვის, ბოროტი კაცი. ეს კაცი მუხლებშუა უნდა დამეყენებინა,
მისი თავი მარცხენა მხარზე უნდა მიმესვენებინა, მარცხენა ხელის თითები ყელზე უნდა
შემომეჭდო მისთვის, ხოლო მარჯვენათი უნდა ამემღერებინა.

ვიოლონჩელს მაშინ ბოხი, ჩახრინწული ხმა ჰქონდა და მთვრალი კაცივით უსმენოდ
მღეროდა.
ბებია გვერდით მეჯდა და მიყურებდა, რომ მარჯვენა ხელის მოძრაობა არ შემეჩერებინა.
რა ნელა გადიოდა დრო!
ჩემზე მეტად მეზობლები იტანჯებოდნენ.
_ ვეღარ გაათავა? _ კითხულობდა ერთი.
_ არ იქნა ჩემი მოსვენება, _ ამბობდა სამსახურიდან დაბრუნებული ბუღალტერი.
ჩემი ბოროტი კაცი არავის ერიდებოდა და ჩახრინწული ხმით სიმღერას განაგრძობდა.
_ ვა! ვეღარ გადახერხა? _ ამბობდა მანამდე მოწყენილი მეწაღე სეროჟა და თავისი
ხუმრობით კმაყოფილი კარგ ხასიათზე დგებოდა.
დაკვრის შემდეგ ისევ ეზოში ჩავრბოდი სტვენით.
_ ნუგზარ, _ მითხრა ერთხელ ბებიამ, _ მე ცოტა ავად ვარ. წახვალ მარტო?
_ როგორ ვერ წავალ, _ გავიკვირვე.
_ ვიოლონჩელი ფრთხილად ატარე. სადმე არ დაამტვრიო. აბა, შენ იცი, ჩეემი ჭკვიანი
ბიჭი.
კიბეზე მართლაც ფრთხილად ჩამოვიტანე ვიოლონჩელი.
ეზოში ფეხბურთის თამაშს აპირებდნენ ბიჭები.
_ თამაში გინდა? _ მკითხა ეზოს გუნდის კაპიტანმა.
_ კი…
_ დადექი გოლში…
ჩემი კაცი მიწაზე დავაწვინე და დავდექი. ერთი ძნელი ბურთიც ავიღე და ნამდვილ
მეკარედ წარმოვიდგინე თავი. «აი, ნამდვილ კარში რომ ვიდგე, რა იქნებოდა, _ გავიფიქრე,
_ ძელებიან კარში». უცებ ისეთი გადაწყვეტილება მივიღე, რომ ყველას გაუხარდა. ერთი
ძელის მაგიერ ხემი ჩავარჭე მიწაში, ხოლო მეორის ნაცვლად ვიოლონჩელი. ასეთ კარში
მდგარი დამინახა ბებიამ… ერთი კვირის მანძილზე უმეკარეოდ იყო ჩვენი ეზოს ნაკრები…
გადიოდა დრო.
ჩვენ ისევ ერთად დავდიოდით მუსიკაზე.
_ ნუგზარი როგორ არის? _ ეკითხებოდა ფანჯარაზე გადმომდგარი ქალი ბებიას.
_ ცოტათი დაჭკვიანდა, ერთი კვირაა, სათვალე არ გაუტეხია, _ ამაყად პასუხობდა ბებია.
ბებიასთვის ის დღე დღესასწაული იყო, როდესაც მე კონცერტზე ვუკრავდი.
_ ბებო, რომ შემეშალოს, რა მეშველება? _ ვეკითხებოდი შიშით ბებიას.
_ არ შეგეშლება, _ მაიმედებდა ბებია და მეფერებოდა, _ არ შეგეშლება, ჩეემი ჭკვიანი ბიჭი.
როდის იქნება, სოლო კონცერტი რომ გექნება?
დრო არავის და არაფერს უყურებდა. მიდიოდა თავისთვის.
მე უკვე მეჩოთირებოდა მოკლე შარვლის ჩაცმა.
ვიოლონჩელი ისევ კაცი იყო ჩემთვის, ბოროტი კაცი, ოღონდ ისეთი ჩახრინწული ხმა აღარ
ჰქონდა.
ერთხელ ბებია ავად გახდა. დიდხანს იწვა.
ფრთხილად დამქონდა ვიოლონჩელი.
_ თამაში გინდა? _ მეკითხებოდნენ ბიჭები.
_ არა…
მე ღრმად განვიცდიდი ბებიას ავადმყოფობას.
_ ბებო, რამე ხომ არ გინდა? _ ვკითხე ერთხელ.
_ ის დაუკარი.
_ რა?

_ მე რომ მიყვარს.
ბებიას სენ-სანსის «მომაკვდავი გედი» უყვარდა.
ვიოლონჩელი მუხლებშუა დავიყენე, თავი მხარზე მივადებინე, კისერზე თითები
შემოვაჭდე და დავუკარი.
არასოდეს დამიკრავს ისე კარგად…
_ ჩეემი ჭკვიანი ბიჭი. მოდი, მოგეფერო, _ მითხრა ბებიამ და ცრემლები მოიწმინდა.
ისე მომეფერა, როგორც ყოველთვის მეფერებოდა, _ თითებით დამივარცხნა თმა, გულში
ჩამიკრა, თვალებში მაკოცა.
კარი გაიღო და ჩვენი მეზობელი ბუღალტერი შემოვიდა.
_ კიდევ დაუკარი რა, ნუგზარ, _ მითხრა მან, _ მუსიკა ისე მასვენებს…
მე, რა თქმა უნდა, კიდევ დავუკარი.
იმ დღის შემდეგ შევიყვარე ვიოლონჩელი… ის ისევ კაცი იყო ჩემთვის, ოღონდ ისეთი,
რასაც მოსთხოვ, რომ აგისრულებს. მინდოდა და, ბედნიერებაზე, სიხარულზე
ავამღერებდი, მომინდებოდა და, სევდიან ჰანგებს გადმოვაღვრევინებდი.
აღარ მჭირდებოდა დაძალება. აღარც მეზობლებს ვაწუხებდი. პირიქით.
_ დამწვრისა დაუკარი რა… _ მთხოვდა ხოლმე მეწაღე სეროჟა.
ბებია ამაყობდა ჩემით. ხანდახან დაფიქრდებოდა და იტყოდა:
«ჩეემი ბიჭი, როდის გექნება ნეტავ სოლო კონცერტი?»
დრო გადიოდა _ ხან მდორე მდინარესავით მიიზლაზნებოდა, ხან მთის ნაკადივით
მიისწრაფოდა. დრო შეუმჩნევლად მაშინ გადიოდა, როდესაც ვუკრავდი. აღარ ვიყავი
პატარა ბიჭი _ ბებია მხრებამდე ძლივს მწვდებოდა. კონსერვატორიის სტუდენტი გავხდი.
ბებია ერთხელ საწოლზე ჩამომიჯდა და მომეფერა. მივარცხნიდა თმას და მიყურებდა
თვალებში. რაღაცის კითხვას აპირებდა.
_ ჩეემი დიდი ბიჭი, _ გაუბედავად მომმართა, _ არავინ გიყვარს?
კინაღამ გავწითლდი.
_ არა, ბებო, რა დროს ჩემი…
_ რატომ რა დროს… შენ უკვე დიდი ბიჭი ხარ.
იმ წუთს პირველად ვიგრძენი, რომ აღარ ვიყავი ბავშვი.
_ ნუგზარ, ვინმე რომ გეყოლება… ხომ გამაცნობ?
_ კი, ბებო…
ბებია დაფიქრდა.
_ სოლო კონცერტი რომ გექნება, მაშინ გამაცანი, კარგი?
_ კარგი, ბებო…
რამდენი ვიფიქრე იმ ღამეს!
მართლაც, აღარ ვიყავი ბავშვი. ვგრძნობდი, რომ აღარ შემეფერებოდა ცელქობა, ვეღარ
ჩავიცვამდი მოკლე შარვალს, სათვალესაც აღარ გავტეხდი.
მე მხოლოდ მაშინ ვიყავი ბავშვი, როცა ბებია მეფერებოდა. მე ისე ხშირად მენატრებოდა
მისი ალერსი…
_ ბებო, _ ვეუბნებოდი, _ ჩემო ბებო, მომეფერე, რა!
ბებიაც მეფერებოდა, მეალერსებოდა და მეუბნებოდა:
_ ხომ გამაცნობ იმას… შენს სოლო კონცერტზე?
მე ტახტზე ვწევარ და ჭერს ვუყურებ.
დღეს საღამოს კონცერტია. ჩემი პირველი სოლო კონცერტი.
ვღელავ. ჩამქრალ პაპიროსს ვუკიდებ. ბოლი ბოლქვებად მიიწევს ზევით. მერე იშლება და
იფანტება.

რომ შემეშალოს?!
დღეს ალბათ ბევრი ხალხი იქნება კონცერტზე. ვიცი, მეზობლები გვირგვინს მიმზადებენ
ჩუმად. ბევრი ხალხი იქნება. ისიც იქნება…
«იმას ხომ გამაცნობ?» _ მახსენდება ბებიას თხოვნა.
ის კი იქნება იქ, მაგრამ…
ცრემლი ნაოჭში ყოვნდება, მერე ჩარბის ქვევით, ტუჩის კუთხესთან, მერე ნიკაპთან
ჩერდება და მკერდზე მეცემა.
მეორე წვეთი პირველის ნაკვალევზე უფრო სწრაფად მიგორავს და ისიც მკერდზე მეცემა.
ბებო, ჩემო ბებო, როგორ გინდოდა ჩემი სოლო კონცერტის მოსმენა!
თვალებს ვიმშრალებ. საოცრად აწყნარებს ადამიანს თურმე ტირილი…
დღეს საღამოს ჩემს კეთილ, მგრძნობიარე კაცს მუხლებშუა დავიყენებ, თავს მხარზე
მივადებინებ, მარცხენა ხელის თითებს კისერზე შემოვაჭდობ და ავამღერებ. ავამღერებ
სუფთა, ხავერდოვანი ხმით.
ოთახში დავდივარ ერთი კუთხიდან მეორემდე.
შემეშლება?
არა, არ შემეშლება!
ბებო, შენს ხსოვნას მიუძღვნის ჩემი სათნო კაცი თავის სევდიან სიმღერას.

ორნი აქა – იქ

ესე ამბავი შესაძლოა ზოგან გამოგონილად მოეჩვენოს ვისმე, მაგრამ არა, არაა მთლად გამონაგონი.

მონადირე

– ძალიან გეტკინა, შვილო? – იქა ჰკითხეს.
ფერები იყო უცხო, საკვირველი, დაბინდულივით, მაგრამ სუყველა შინაგანად აბჟუტებული, მსგავსი სილამაზე კი არა, რაღამეტი, რომ არნანახი სილამაზეც აღარ ეთქმოდა, სჭვიოდა იქა, დართადერთი სამხმოვანება გაისმოდა, მაგრამ ისეთი, მარადიულად წელადი და მომცველი ისე, ვიღას და რაღას არ ჩაიტევდა, და გოგონამაც, ვინც ვეღარ ხედავდა თავის სუსტსა და გამხდარ სხეულს, მაგრამ აშკარად გრძნობდა, რომ უფრო იყო,ოყო, თანაც, რამდენად უკეთესად და უკეთესი, ფერებს გაოცებული აღიქვამდა და სამხმოვანებით გაჟღენთილიყო, ეს რა ყოფილა ნეტარება, მაგრამ როდესაც ისევ გაუმეორეს, როგორი მაღლივის ხმით მერე, – „ძალიან გეტკინა, შვილო?“- ხმადაბლა მიუგო და უთხრა:
– მე არ მოველოდი.
უხილავ თავზე, ჭრილობასთან, წყნარად დაედო ფრთხილი, ფაქიზი,დაუჯერებლად მომფერებელი, დაკოჟრილი დიადი ხელი:
– ჩემი იქნები. აღარაფერი შეგაჭირვებს. აღარასოდეს. გიხაროდენ.
– თქვენ… მაპატიეთ, – მორიდებით უთხრა გოგონამ, ძალიან-ზე მეტად ღელავდა. – თქვენ სწორედ ის ხართ?
– მამა დამიძახე.
გოგონას ადრე, დედამიწაზე, სიხარულით არასოდეს უტირია, როგორღაც ბედი არ სწყალობდა, იმისი არ ესმოდათ, და გულდაწყვეტით ხშირად აცრემლდებოდა ხოლმე, ახლა კი უხილავ, ფერმკრთალ ღაწვებზე სიხარულის ცრემლი ღაპაღუპით ჩამოსდიოდა და ეწვეთებოდა იმ პატარა მკერდზე, რომლითაც მერე და მერე, დრო რომ დადგებოდა, აქ, ქვემოთ, ბავშვი უნდა ესაზრდოებინა, მაგრამ ის დრო ვეღარ მოვიდოდა, რადგან ერთ-ერთმა ბარიანმა სწორედ მასზე შემართა ბარიანი ხელი; სწორედ იმ ჩამქრალ სადედო მკერდზე ეწვეთებოდა სიხარულის მლაშე ცრემლები, იმან კი, თავად მამამ, თქვა:
– ჯერ მარიამთან მიიყვანეთ.
და უხილავ მხრებში მაშინვე ფაქიზად შეუდგა ორი ცისარტყელა. გოგონა რა, სხეული როცა ჰქონდა, მაშინაც კი ძალიან მჩატე იყო, ციმციმ წაიყვანეს.
აქა კი, ქვემოთ, მონადირე იმის ახლახანა საფლავთან გულგასიებული იდგა და, კიდევ კარგი, ტიროდა, რადგან ცრემლს ვაება ასე თუ ისე გამოჰქონდა. საფლავის ქვაზე ასე ეწერა: -რამდენისა გამოდიოდა და, ცოტასი…
დიდმა მარიამმა, მზე მარიამმა, მზემ, მიიახლოვა და გულში ჩაიკრა, ჭრილობაზე აკოცა, გაათბო; ეფერა, ეფერა, როგორ მშვიდად და წყნარად, ფერხთით დაისვა მერე.
აქ, ყველაზე დიდ ქალბატონთან, უხვ მარიამთან, სამხმოვანებისგან როგორღაც უფრო გამოირჩეოდა შუა ბგერა, მაგრამ აქ ბგერა აუარება ხმიანებას მოიცავდა, ეს შუა ბგერა, რომელსაც ერქვა „ძე“, იყო მბრძანებლურიც და მუდარიანიც, „არამოიღო… არა… არა… არა ჰქმნე…“, და, „გიყვარდეს… გიყვარდეს… პატივ-ეც…გიყვარდეს…გიხაროდენ.“
– მეც საქართველო უფრო ავირჩიე, შვილო, შენი ქვეყანა.
იმას ხმა ჰქონდა რომ, ეკლესიაზე მთვარის შუქსა ჰგავდა.
და ისევ, ისევ ტიროდა ნეტარებით გაოგნებული გოგონა, „მე აქ ასე ძალიან ვარ და… ჩემებმა რა იციან..
– უნდა იცოდნენ წესით, შვილო.
და რადგან გოგონას მაინც შერჩენოდა რაღაც ჩვენური, ქვემოური, იჭვი, რადგან გოგონა მაინც ისევ – როგორის ნაზის მოფერებით – საყვარელი შტერუკანა იყო, დიად ნათქვამზე: „უნდა იცოდნენ წესით, შვილო“, აკი არ დასცდა: „მართლა?“
და ამ უცაბედი შეეჭვებისა გამო შერცხვა და ისე მოიბუზა, გინდაც მის თავზე ხელმეორედ შეემართათ ბარიანი გაწაფული ხელი, მაგრამ დიადმა ქალბატონმა გულზე მიიკრა, დედათაგან უნეტარესმა კარგად იცოდა იქ, ქვემოთ, აქაც, ჭრილობიანი ტკივილის ფასი, რა ხანმა განვლო, მაგრამ შვილის ნალურსმნალები ისევ ტკიოდა იესოს დედას, ვინც ადრე, აქა, გაოგნებული შესცქეროდა ბრბოს, გაავებულ, სიმწრით დაღმეჭილ სახეებს, რომ უსასრულობამდე უკეთესი ძე კაცისაი მოუვიდათ და იხილეს, იხილეს, ნახეს, დაიჯერესა და ამიტომ სიმწრით გაჰყვიროდნენ: „ჯუარს აცუ, ჯუარს აცუ ეგე!“, და თავიანთი ვითომც მოქნილი და მაინც უგუნური ჭკუით დასცინოდნენ კიდეც, ვითომ – ბასრ ეკალთაგან შეთხზული გვირგვინი დაადეს თავზე – “მეუფე ხარა?“, და ყუჩ იესოს ნათელ შუბლზე ცისფრად ფაქიზი სისხლი სდიოდა, იცინეს, იცინეს ვითომ, მერე ისევ გაბალღამდნენ და ისედაც უბრალო ტანსაცმელი შემოაფლითეს, ჯოხებს ურტყამდნენ, ყვრიმალში სცემდნენ, ჰნერწყვიდნენ კიდეც!, უბადრუკები, იმას ჰნერწყვიდნენ, ვინც ერთხელ ,,უპყრა ხელი ბრმასა მას და განიყვანა იგი გარეშე დაბასა და ჰნერწყვიდა თვალთამისთა“, და მოარჩინა, და სწორედ იმას, იმ ნერწყვის მალამოდ უფალს, თავიანთი ბინძური და გაცოფებულის დუჟით ჰნერწყვიდნენ, გიზგიზა ბოროტებას შეცოცებულებმა, აღარ იცოდნენ ერთიმეორისათვის იმ თავიანთ საქმეში როგორ ეჯობნათ და, უკვე ჯვარზე მილურსმულს, მწყურვალს ისე რომ, ჩვეულებრივი ადამიანივით, დაიკვნესა კიდევაც: ,,მწყურის“, და ორიოდ ყლუპ წყალს კი არა, შუბზე წამოგებულ ძმრიან ღრუბელს აჩრიდნენ იმ ბაგეებში, რომელთაგანაც ბევრჯერ ითქვა: ,,გვიყვარდეს ერთმანეთი“, და მერე იმის სიკვდილს ვეღარც დაუცადეს და ბინძურსულსწრაფობით მკერდში აძგერეს მახვილი, მაგრამ იმისადმი სიძულვილი გასაგები იყო, რადგან მთელის არსებით შურდათ, თუმც თავიდან მისი არსებობა ხალხის ჯგროს კი არა, შედგომილებსაც კი უკვირდათ: ,,მოძღუარ, არა ჰზრუნავა, რამეთუ წარვწყმდებით? და აღდგა და შეჰრისხნა ქარსა მას და ზღუასა და ჰრქუა: დადუმენ და პირი დაიყავ. და დასცხრა ქარი იგი, და იქმნა დაყუდება დიდ. და ჰრქუა მათ: რაისა ესოდენ მოშიშ ხართ? ვითარ არა გაქუს სარწმუნოებაი? და შეეშინა მათ შიშითა დიდითა და იტყოდეს ურთიერთას: ვინ-მე არს ესე, რამეთუ ქარნიცა და ზღუაიცა ერჩიან მას?“, სხვებმაც გაიგეს, და დაინახეს დიდშემძლეობა მისი, და იცოდა დიდმა მარიამმა, კარგაფ იცოდა შური – ადამიანთა ზნე, მაგრამ ამან, ამ გოგონამ, ასე პატარამ, რა დააშავა რომ საგულდაგულოდ ალესილი ბარი – ყოვლად შეუსაბამობავ! მიწა-კეთილის იარაღი! – აღმართეს მასზე!!, და კარგად იცოდა ყველაზე დიდმა ქალბატონმა ტკივილის ფასიც, რადგან იმისმა შვილმა იესომ, ჯვარზე გაკრულმა, ზედ მოკვდომის წინ ვეღარ მოითმინა და დაიჩივლა, ასე წამოსცდა: ,,ღმერთო, ღმერთო ჩემო, რაისათვის დამიტევებ მე?“ და, ,,ხმა-ყო იესო ხმითა დიდითა“, და ორიოდ დღით მიიცვალა, და თუმც ახლა ყველაზე დიდი ქალბატონის ერთიღა შვილი იესო ქრისტე, ნაზარეველი, თავად თავადი, ყველაზე დიად სამხმოვანებაში უზენაესის შემდგომ ჟღერდა, იმ ნალურსმნალებს მაინც, ახლაც კი, აღზევებული, დაატარებდა და მზე-მარიამმა ისევ მაგრად ჩაიხუტა გულში გოგონა, ჭრილობაზე აკოცა, უთხრა:
მართლა.გოგონა კი ძალიან დაიხარა და ფეხზე კოცნა ვერ გაუბედა, კალთაზე ემთხვია. მთელი თავისი არსებით ეამბორებოდა ტანსაცმლის კალთას და იქვე ორი ლამაზი ფეხის მტევანი დაინახა, ოღონდ მთლად დაკაწრული, გადაყვლეფილი..
– ნინოა ესე, ჩემი და შენი.ეთქვა.

* * *
რამდენამდე ადრე კი, აქა:

ეს მართალია, მე შენი დედა…?

რაა მართალი, მე შენი დედა…?

შენზე ამბობენ, ბიჭი შეეძინაო, ეს მართალია, მე შენი დედა…?

კი, კაკრაზ გუშინწინ, მე შენი დედა…

მერედა, არ აღვნიშნოთ, ნაძვები მწვანე?

აიღეს და აღნიშნეს.
სუფრა იყო რომ? სულო და გულო: ორი პორტვეინი, მჟავე კიტრი, ორიც მოხარშული კვერცხი, პიჩენია, ორი ჭიქა, რამე.
კედელზეც, ხილის კაი ნატურმორტი ეკიდა, ფოტოაპარატით დაფიქსირებული.
მაგრამ ადამიანის გული – საწყაული აღუვსებელი:

თითოც ხომ არ დაგველია? მეძავი.

რა ვიცი მე, მეძავი.

მე აქ… მე… მთელი სამოცდათორმეტი კაპიკი მაქვს… ახალი ფულით. არა,

მხოლოდ სამოცდათერთმეტი ყოფილა.

შენც აიღე და ბოთლები დაამატე. მეძავი.

არ მაქვს მე.

როგორ არ გაქვს, გუშინ დაგინახე.

კარგი. ეჰ.

ხოდა, ნუ, სამ პივაზე გვეყოფა, მეძავი.

რაო, რა სახელი დავარქვიო?

სტასიკ.

ეს სტასიკს გაუმარჯოს, მე მაგის დედა. – თქვა სტასიკის მამის მეზობელმა.

მეც მაგის დედა. ბევრჯერ. უკვე. – თქვა სტასიკის მამამაც.

რა სჯობს კარგ ქეიფსა და დროსტარებას.

* * *

სამხმოვანების მესამე, წინა ორსავით მარადი ბგერა, სულიწმიდისა, ახლა დიდ ბაღში ბზინავდა, ჟღერდა.

შენი კუთხეა.

ბაღი იყო რომ, როგორი მერე… არსად ენახა ასეთი უცხოდ ფერადოვანი ყვავილები, ბაღი იყო რომ, რა მოხატული, სურნელი იდგა? იქა, მეორეს არცერთი ჰგავდა, და ყოველისგან, ახალ-ახალი სურნელისთვის თუ დაიხრებოდა, საოცრება რამ ამოდიოდა, მოტივტივებდა: ხან საოცნებო ხმები ამოჩქეფდა, ხანაც ნახატებს ხედავდა დიადს, ზოგისგანაც კი, ისე მართალი და სწორად ძნელი, სანუკვარი სიტყვები ესმოდა, ამ სიდიადით ითრგუნებოდა და მაინც, მაინც მაღლდებოდა ერთი პატარა ქართველი გოგონა,

ამას რა ჰქვია, დეიდა წმინდა ნინო?

იაკობი.
გოგონამ ყური ნეტარებით მიუგდო და, წამოიძახა:

სწორედ ახლახან გვასწავლიდნენ… ცურტაველია არა?

ცურტაველია, შვილო.

ცოტათი იქით ყვავილი იდგა? გონიერი და შემართული, წმინდა ნინოსკენ მორჩილად და მოწიწებით თავდახრილი მაინც, ყვავილი კი არა, უფრო ყვავილის დიდი ხე იყო, დაბინდული რამ შვინდისფერი გადაჰკვროდა, როგორ ნათობდა, კრძალვით ასცქეროდა გოგონა,

და ამას, დეიდა წმინდა ნინო?

მაგას, დავითი.

ვიცი, კი, ვიცი, – ძალიან გაუხარდა გოგონას, აღმაშენებელია არა? დიდგორის კაცი.

აღმაშენებელია, შვილო. თავის ძნელ დროში საქართველო მაგან გადაგვირჩინა.

ვიცი, ვიცი, – გახარებული ჟღურტულებდა გოგონა, – მაგან, ძალიან დიდმა

კაცმა, თურმე ძალიან კარგი ბრძოლა იცოდა, მაგრამ თან თურმე სნეულებისთვის და ობლებისთვის თავშესაფრებს აგებდა და ძალიან ბევრი ეკლესია ააშენა, და ლექსებსაც წერდა, იცით, მე ერთხელ გელათში ვიყავი ექსკურსიაზე დეიდა წმინდა ნინო, ისეთი კარგი იყო? ორი დღით ვიყავით, ხაჭაპური, ნამცხვრები, ფხალი, ლიმონათი გვქონდა ექსკურსიაზე წაღებული.

ეგ ექსკურსია არ იყო, შვილო.

აბა, რა იყო? პიონერხელმძღვანელმა ასე გვითხრა.

ექსკურსიაზე სხვაგან მიდიან. გელათი შენი ადგილია.

მართლა? – და გული დაწყდა, – რა კარგი იყო მაშინ?!

ახლაც კარგია… აიხედე.

გასაოცრებავ! უზარმაზარი ყვავილის თავზე, უზარმაზარივე, ძალიან მძიმე და თან ჰაეროვანი ბრძენი შენებულებაი დატივტივებდა, ყვავილხეს, დიდ მეფეს, დავითს, შარავანდედთან ერთად ადგა.

* * *

სტასიკი უკვე მოზრდილი იყო, უკვე მსმენელი გახლდათ, როცა როგორც სწავლისა და სამსახურის წარჩინებული, სხვა სწავლისა და სამსახურის მსმენელებთან ერთად, მთავარ ექსკურსიაზე წაიყვანეს. იმსიგრძე რიგი ძეხვის რიგშიც კი არ ენახა თავისი ოლქის მთავარ ქალაქში სტასიკს. მთელი ოთახი საათი და ნოლ-ხუთი წუთი თან იდგნენ და თან წინ მიიწევდნენ, წინ. მაგრამ დრო შედარებით კარგად გადიოდა, რადგან ცდაში სასტიკი მოწიწებით შეჰყურებდა თანამედროვეობის დიდი პოლიტიკური მოღვაწის, ვინც თავის დროზე მეორე მსოფლიო ომის ბედი ხელჩართულ ბრძოლებში გადაწყვიტა, ამჟამად კი აღიარებულის წარმატებით აგვირგვინებდა შინა და საგარეო მოღვაწეობის პოლიტიკას ერთდროულად, სტასიკი მიჩერებოდა და შეჰყურებდა ხალხთა ძმობისა და სოლიდარობის სულისჩამდგმელ და სწორუპოვარ, წარბებიანი ლეონიდ ილიჩ ბრეჟნევის დიდ (17მx14), ამაღელვებელ სურათს.
„მე მაგის მეათედი ჯილდოები და ზვანიები მომცა?“ – შურნარევი მოწიწებით გაიფიქრა სტასიკმა, მაგრამ შეცბა- ხუთ ვარსკვლავს რა გაჰყოფდა ათზე ანუ ერთს შუაზე, ეს ხომ მკრეხელობა იყო, და, ამიტომაც, ოცნებრივად გათამამდა: „ნეტა ძვირფასი ლეონიდ ილიჩის ჯილდოები მომცა და… ოლქში პირველ კაცად დავბრუნდებოდი. ოღონდ მარტო კუთვნილი შვებულების დროს. ცოტა ხნით. ვიტია გაგიჟდებოდა(მეზობლის ვიტია მასზე უფროსი იყო და ამიტომ ბავშვობაში ხშირად სცემდა იგი მას). კუთვნილ შვებულებას კალორიებ ულტრა-იისფერსხივებიან ნეტა უწვიმო კრიმში გავატარებდი, ჩვენს თურმე ძალიან ვიტამინებიან სასადილო-სანატორიუმში, სადაც თურმე მინიმუმ პადპალკოვნიკები საბრძოლო მზადყოფნის განმტკიცებისათვის ისვენებენ. გავირუჯებოდი, როგორც მოძმე „ხალხი.“
ასე ოცნებობდა სტასიკი, ასეთი იყო ახალგაზრდა სტასიკის ვნებანი, მაგრამ ჯერ, ამჯერად, რიგში, კრიმი კი არა, ძალიან ციოდა.

* * *
ისედაც გასიებული გული მდუღარე ნაცარში ეთუთქებოდა მონადირეს. გოგონას საწერ მაგიდას და მის ყოფილ ნივთებს ათვალიერებდა. ბურთულიანი საწერ- კალამი, ლურჯი… ბოლომდე ვერგაცვეთილი წიგნები – გეოგრაფია, ალგებრა, ბოტანიკა… გეომეტრია, სხვისი ისტორია და მშობლიური ენა, მშობლიური ლიტერატურა – ილიაიანი, აკაკიანი, ვაჟაიანი… შოთაიანი! ინგლისური ენა, საერთო რვეულები… და ერთიც – ყველაზე მთავარი რვეული, სასთუმალქვეშ საიდუმლოდ შენახული – დღიური გოგონასი: „ჩემი არავის ესმის…“ „დღეს კარგად წვიმდა…“ „მე მიყვარს…“
პატარა კაბა… პატარა ფეხსაცმელი… მძივი…

მონადირეს ვეღარ შეეძლო მეტის ატანა, მონადირემ იცოდა, რომ, სანამ გოგონა თავის ღამესათევ ხალხს შეუერთდებოდა, ცოტათი ჩაფიქრდა და მერე თბილი წინდები ჩაიდო პატარა ჩანთაში – „არ გავცივდე“.
გააცივეს და… როგორ!
მაგრამ ეს მხოლოდ აქა, მიწაზე.

* * *
იქა კი:
დიდი სათუთი ყვავილოვანი ბუჩქი იდგა რომ? – ,,ცა-ფირუზ, ხმელეთ-ზურმუხტო…“ – სულ ფირუზად და სულ ზურმუხტად აალებულიყო, წვით ციაგებდა.
ბუჩქიც იყო რომ? ბრძენი, გონიერი, დაფიქრებული, იქაურობას დარდიან სურნელს მიმოჰფენდა – ,,ჩემო კარგო ქვეყანავ, რაზედ მოგიწყენია…“ – ბუჩქი იყო რომ, იქაურობის სინდისი და ნამუსი.
და, ბუჩქიც იყო, მინდვრის ყვავილებით ჭარბად მოხატული, ალგ კი – ვარდებამოყრილი, რა ფერად აღარ ხასხასებდა – ,,რამ შემქმნა ადამიანად, რად არ მოვედი წვიმადა“ – სურნელი ჰქონდა? ბარბაცებდი…
იმ სიბრძნის ბუჩქთან შეჩერებულიყო გოგონა, ხარბად ისუნთქავდა. იკითხა მერე:

და, მართალს, რატომ ესროლეს, დეიდა წმინდა ნინო?

ესროლეს, შვილო.

ყველა მკვლელი მართლა ქართველი იყო?

ქართველი, შვილო. და კიდევ სხვებიც. უარესები.

ახლა სად არიან?

სხვაგან არიან. იმათთან შენ არაფერი საქმე არა გაქვს, შვილო.

გოგონამ უკვე იცოდა წმინდა ნინოსგან რაღაცეები, მაგრამ ბევრ რამეს ვერა ხვდებოდა:

ანდა, ბარაბა რატომ განუტევეს? თვით იმის ნაცვლად…

ამ ბუჩქთან მოდი.

დიადი ბუჩქი ამოზრდილიყო რომ? თვალუწვდენლად უხვფოთლება, ისეთი ლამაზი და მშობლიური ფოთლები არსად ენახა, ფოთლები ესხა? – დედასავით, არსად ენახა იმდენი დედა, და ყოველ ფოთოლზე დედის სხვადასხვაგვარი, მალამოსავით სიტყვები ეწერა, წმინდა ნინომ კი ერთ-ერთი ხელისგულზე დაიდო, სახესთან ახლოს მიუტანა, რა ეწერა და:

„ბარაბა – განვრცობა“.

სულხან-საბასია, დეიდა წმინდა ნინო?

სულხან-საბაა, შვილო. და ეს მთავარი ბუჩქი შენი ენაა, მშობლიური, სამუდამოდ დალოცვილი მზე-მარიამისგან.

გოგონას აღარ შეეძლო მეტის ატანა, და შვების ბუჩქთან მივიდა, დადგა:
„ცა-ფირუზ, ხმელეთ-ზურმუხტო,
ჩემო სამშობლო მხარეო“,
კარგი რამ იყო სტასიკის ოლქი: აქეთ წახვიდოდი, ბარი იყო, იქით წახვიდოდი – იქითაც ბარი. გაიხედავდი, ბარი იყო, გამოიხედავდი – მაინც ბარი. მოსაწყენი იყო ძალიანი. კიდევ კარგი, უფროსი ვიტია ორფეროვნებისათვის სცემდა მაინც, იგიც მოწყენილი იყო. საქმე თავიდანვე უნდოდათ. არადა, ბარი დაჰყვა და დაჰყვა. სტასიკი ბარში დაიბადა.

ეს რა მღვიმეა, დეიდა წმინდა ნინო?

შენია, შვილო.

მღვიმე რამ იყო? გრილი, საამო, წყნარი, თითქოსდა სევდასავით, მაგრამ სევდა კი არა, განუზომელი უბედურება და ჩუმი ვაება ტრიალებდა იქ, მღვიმის კედლებზე სუფთა წვეთები მოჟონავდა, და გოგონა როგორც კი შევიდა, მთლად დაიცვარა მღვიმის კედლები, ჟონვამ იმატა, დაცხა, და რაღაც მშობლიური რომ იგრძნო გოგონამ, პატარა პეშვი შეუშვირა ჩამონაჟონს, სახეზე მოისვა, ყოველი წვეთი ეფერებოდა, მალამოდ შეეჟღინთა, არადა, მხოლოდ მლაშე კი არა, ცხარეზე ცხარე და მდუღარე წვეთები იყო,

დეიდა წმინდა ნინო, ასეთი ცხელი, რაა?

ეგ დედაშენის ცრემლებია, შვილო.

და აქ გოგონაც ძალიან ატირდა, და, მერამდენედ: ,,მე აქ ასე ძალიან კარგად ვარ და… იქ რა იციან,“ დამნაშავესავით ჩაქინდარა თავი, მღვიმის იატაკზე კი დაბზარული ქვა იდო, ისე დაბზარული, გოგონამ ვეღარ მოითმინა, დაიხარა და სველი ხელისგულით მიეფერა, უცაბედობით, თავისი ცრემლიც დააწვეთა და , შეკრთა – უფრო გაბზარა, დაიხია,

დეიდა წმინდა ნინო, ასე ძალიან დაბზარული, რაა?

ეგ მამშენის გულია, შვილო.

კიდევ კარგი რომ, მთელი იმ კუთხის იქაურობა, ის ბუჩქები და ხედ ყვავილები, აის ბალახი, ადამიანთაგან ერთი კაცისა, რუსთაველისა იყო, კიდევ კარგი რომ, გაისმოდა და უზენაეს ხმას შეერთვოდა:
„რომელმან შექმნა სამყარო, ძალითა მით ძლიერითა,
ჩვენ, კაცთა, მოგვცა ქვეყანა, გვაქვს უთვალავი ფერითა,“

* * *

ნაპლეე-ჩოუ!

ერთ-ორ! – სტასიკი სხარტად ასრულებდა პრიკაზებს.

კნაგეე-ე!
ერთ-ორ-სამი.
ნალეე-ვოუ!

ერთ-ორ.

შაგოომ… მარშ!

ერთ-ორ, ერთ-ორ, მიდიი… რომელი ჯარისკაცი არ ოცნებობს გენერლობაზე, თანაც, სწორუპოვარი მხედართმთავრის, ვინაც მეორე მსოფლიო ომი სულ ხელჩართულ ბრძოლებში ერთიპიროვნულად მოიგო (ალბათ კარატე იცოდა კარგი), უხვებწარბება ლეონიდ ილიჩ ბრეჟნევის აღმაფრენულად დახატული პორტრეტი ყოველ ყაზარმაში თვალსაჩინოებისათვის ეკიდა. ლეონიდ ილიჩ იმდენად მაგარი იყო, რომ მშვიდობიანობისასაც კი მარშალი გახდა, აფერუმ! ლეონიდ ილიჩს კალამი უჭრიდა? სულ რაღაც ორიოდ წელიწადში საწყალ პუშკინზე გაცილებით აუარება ლაურეატობები ორივე ხელით მოხიკა, საღოლ! მალადეც! სულელი ეძახე შენ… და ქმრებდასაწინაურებლად ჰგიჟდებოდნენ მასზედიდპორტმონეიანი ტიტველ-მანდილოსან-სუქან-სუქანი ქალები, და კაცმა არ იცის, რომელი ჰქონდა უფრო ბასრი ლეონიდ ილიჩს – ხიშტი, კალამი თუ უძრაობაო, შემდგომ რომ იმის ეპოქას შეარქვეს შურიანებმა – რისი უძრაობა, თავად ლეონიდ ილიჩს სულაც რომ თავი გავანებოთ, იმისი საკუთარი ოჯახის ერთ-ერთ წევრსაც კი მოძრაობები სცოდნია ისეთი? – რისი ვაჟკაცი და მამაკაცი… მერედა, რორგორ დააწინაურა გინდა სოფლის მეურნეობა, გინდ ტრაქტორული ინდუსტრია, ან აღებ-მიცემობის ტექნიკა და ანდა სოციოლოგია თუნდაც? ნამდვილი სოციოლოგები გავხდით, შედარებები ვიცოდით მშვენიერი, თვალსაჩინოებისათვის თუნდაც 1913 წელი ავიღოთ, ჰოიი, როგორ დავწინაურდით? – აბა სადა ჰქონდათ მაშინ ამდენი მტრის ჯინაზე აჩახჩახებული 220 ვოლტიანი თავად-ილიჩის ნათურა, ტელევიზორი ხომ მაშინ თვალითაც არავის ენახა, ახლა კი ზოგს ორიც აქვს, რისი მაგნიტოფონი კი არა, ჩამორჩენილებმა, რადიო რომ რადიოა, რადიოც კი არ იცოდნენ, დიქტორებიანი რადიოც კი არ მოეძევებოდათ, და ტელეფონი რომ ტელეფონია, ისიც კი უნდა დაგექოქა, მაჯა-ენერგია სჭირდებოდა იმასაც, ეს იყო საქმე? თუმც უკეთესად მუშაობდა… მაგრამ თუნდაც ჩვენი ახლანდელი უბრალო ნივთი – ელექტროსაპარსი, აბა სად იყო მაშინ განა? სოფლის მეურნეობითაც მთელ ოთხ აფრიკულ სახელმწიფოს, სადაც მერე რა რომ წიწაკოვანი გვალვები იყო, პირწმინდად გადავახტით, მედიკამენტები და ერთჯერადი შპრიცებიც მრავლად გავუგზავნეთ, და ახლა მსუბუქ მრეწველობას აღარ იკითხავთ?აბა რომელი რაგინდ თავმომწონე ძველი ქვისხანელი არ ჩაიცვამდა მწერალ-კარატისტ ლეონიდ ილიჩის დროს გამოშვებულ ტელაგრეიკას? ეგ კი არა და, ვალენკებზე შეიძლება ნეოლითის დაწინაურებულ ხანაშიც კი და-გაგიჟებულიყვნენ. გარეგნობაც რომ ხელს უწყობდა? გარეგნობითაც, ჯმუხი რომ იყო? ისე თავისუფლად შეგეძლო გეყვირა: „ლეონიდ ილიჩ, ჩვენო ძალიან ძვირფასო, შენ კი გენაცვალე მაგ შავ წარბებში“ -ო, არავის შეეხამუშებოდა კი არა, უძრაობა ეძეხე შენ და, დაგაწინაურებდნენ, წინაურდებოდა ხალხი. ერთი ეგ იყო, ყბა არ უვარგოდა… რადგან იმდენად კაცთმოყვარე იყო, ქალებზე მეტად ერთგულად მაქებარი კაცები ჰყავდა ნაკოცმ-ნაპროშტნი, და ყბა ამაში იტკინ-გაცვითა. კოცნა სამობით უყვარდა გენერალურს… მარშალი იყო და, თავმდაბლობით, მხოლოდ გენერალური დაირქვა. ერთიც, ძლიერ გულდასაწყვეტი ის იყო, კომპოზიტორობა არ დასცალდა, ახალი ჰიმნი ჰქონდა ჰომო-პროშტნუსს ჩაფიქრებული, სულ წკლაპა-წკლუპა ნოტებიანი.
ერთ-ორ, ერთ-ორ, ყალიბდებოდა სტასიკ.
* * *

„დედა-შვილობამ, ბევრს არ გთხოვ:
შენს მიწას მიმაბარეო…“
რატომ უყვარდათ, ნეტავი რატომ უყვარდათ თავიანთი სამშობლო, საქართველო, ასე?
„ხარს ვგევარ ნაიალაღარს,
რქებით მიწას ვჩხვერ, ვბუბუნებ,
ღმერთო, სამშობლო მიცოცხლე,
ძილშიაც ამას ვდუდუნებ…“
ალბათ რაღაცა იყო, ნაღდად იყო საქართველოში ისეთი რაღაც, რომ,

დეიდა წმინდა ნინო, მე მეჩვენება, თუ საქართველო მართლა კარგია?

მხარზე დაედო წმინდანის ხელი:

– წამოდი, გაჩვენებ.

სად წაიყვანა და, ხალხის ჭალაში.
ირგვლივ, მდინარე დაბრუნავდა, წყაროზე წმინდა..
გაბრუებული იდგა გოგონა – ცეკვები ჰქონდათ? რომელსაც სხვა ვერ გაიგებდა: სხვა, დიდი-დიდი, აღფრთოვანებულიყო
სიმღერები ჰქონდათ? რომელსაც სხვა ვერ ჩასწვდებოდა, სხვა, დიდი-დიდი, აღტაცებულიყო.
ფრესკები ჰქონდათ? მოიხიბლებოდნენ სხვებიც.
ეკლესიები ედგათ? ციდან სულის მყარ მალამოდ დაკიდებულნი, გული ჰქონდათ რომ? სხვა ვერასდროს დააფასებდა…
და, დიადი ხალხური პოეზია ჰქონდათ ისეთი, რომლის გაგებაც სხვას არ ეწერა.

განა შეიძლება რომ, ხალხს ამისთანები შეექმნას და, თან, ცუდიც იყოს, შვილო?

და გოგონამაც ძალიან გამოიდო თავი:
– არა, ეს როგორ შეიძლება, ეს არ შეიძლება, რომ ხალხს ამისთანა… ეე,შემოქმედება ჰქონდეს და თან ცუდიცრომ იყოს, დეიდა წმინდა ნინო, შემოქმედებაში ხომ ყოველივე ის, რაც…

ყური დამიგდე.

… მიჩერებოდა.
– აქ შენი კუთხის მხოლოდ ყოველივე საუკეთესოს ხედავ, შვილო,ის სხვები მამამ არ დაგანახა, შენი თვალები შეებრალა. მეც მეცოდები იმათ შემყურედ, თქმით კი, გაგიმხელ. ბევრი გვყოლია უღირსი, შვილო.მოღალატეები, გამყიდვლები, სხვისა ჯიბისა თუ დიდების მასუქებლები, სხვისა ჩინ-მენდლების გაფაციცებით მაძიებელნი, ერთმანეთს ვყიდდით, მტერთანაც ბევრი გვილაქუცნია, მაგრამ იცოდე – საქართველოში რაღაცა ცუდი თუმც ყოველ მოსახვევშია, კარგი – მის ყოველ ცდაშია, შვილო.მაგრამ ადამიანთა სენია, კარგზე მეტად რომ ცუდი შეგნიშნონ, აგერ, იმ ორს, საქართველოში დაბადებულებს, ლამის არი სულ ერთიანა გადაგვაყოლონ და, ის არ იციან თუ ვერ ახსოვთ, რომ სხვაგან ოხრულ-მარჯვედ შეკოწიწებული წყეული სულით, სხვა ყველაფერი იყვნენ ის ორნი, ქართველთა გარდა. არადა, მესამეს, ეგებ იმ ორზეც კი უარესს, დიდ პატივს სცემენ, ქარხნებს, რაიონებს, ქალაქსაც კი დაუტოვეს იმისი გვარი, ეგებ იმიტომ აფასებენ, საქართველო რომ კარგა უხვად გაასაჩუქრა.
– მე ერთხე ლიმის ძეგლს დიდი პამიდორი ვესროლე და შიგ მხარში მოვარტყი! -გახარებულმა წამოიძახა გოგონამ.
– თუთ… – გაუღიმა დეიდა წმინდა ნინომ, – შე ყაჩაღანა… შენ გენაცვალე, – გულზე
ძალიან ფრთხილად მიიკრა გოგონას ჭრილობიანი თავი, თუმც იქ არავის არაფერი არა ტკიოდა.
– იმას ვამბობდი, ცუდის შენიშვნის სენით რომაა შეპყრობილი ხალხი, სხვისადმი -მით უმეტეს. ვაშლის ან ყვავილის ორი გამყიდველი რომ დადგეს სხვის ვრცელ ქალაქში დახლთან, ნახევარი ქალაქი შეამჩნევს და ამას დიდად აღნიშნავს ხოლმე, ხოლო ილიამ და აკაკიმ რომ ჩაიარონ იგივ ვრცელ ქალაქში, არად ჩააგდებენ, ერთადერთი, სილამაზით თუ მიიქცევენ მზერას.
– დეიდა წმინდა ნინო, – შეაცქერდა გოგონა, – ილია და აკაკი მართლა ლამაზები იყვნენ?
– ძალიან, შვილო. აბა ილიას თვალ-წარბი გაიხსენე, – და ძლივს, წვალებით დაამატა: – შუბლი… მოწიწებით ასცქეროდა ჩახუტებული, ყუჩი გოგონა:

თქვენ ჩვენთან, მცხეთაში, ძალიან შორიდან მოხვედით?

შორიდან, შვილო. კაპადოკია გაგიგია?

არა.

უფრო შორიდან მოსული ვარ.

და სხვაგან არსად შეჩერებულხართ?

არა. საქართველოში თვით ღვთისმშობელმა გამომაგზავნა.

გოგონა დუმდა. იკითხა, მერე:

დეიდა წმინდა ნინო, საქართველოს რა ეშველება?

ნუ გეშინია, შვილო. უფრო ცბიერი და ცბიერი მტრებიც გვყოლია, მაგრამ ხომ გესმის, ახლაც ქართულად ვლაპარაკობთ. ჩვენ გადაშენება არ გვიწერია, შვილო. გადაშენება და გადაჯიშებაც იმათი ხვედრია, ვისაც ბევრი არაფერი აქვთ დასაკარგი და, ბუნებრივია, რაც არ გააჩნიათ, იმას ვერ ებღაუჭებიან ხოლმე. შენს ბაღსკი, რა წაშლის… ნუ გეშინია. დიდ წინაპართა უყოლობამ, ბლომად შურიც იცის ხოლმე, არაა დიდად გასაკვირვი… აგერ, ერთ უწინაპრო ქაღალდის კაცს შურმა ისიც კი ათქმევინა, რომ ქართველები ავადმყოფი ერი ვართ თითქოს… ურიგო მწერალი არაა სხვათაშორის, სხვათა შორის რიგიანი მწერალია… უწინაპრობამ შეაჩვენა… ჩვენს დანახვაზე ძალიან შეცბა, რადგან თავისდა ვერაუხსნელად, ჩვენს დანახვაზე რაღაცა მდგრადი, უცხო და უნებური სიამაყე შეგვამჩნია, და ვერ იგუა, ავადმყოფობით ახსნა ვითომ, არადა, შვილო, არ ვატაროთ მხრებითა და თვალებით შოთა? სულხან-საბა და გიორგი მთაწმინდელი? ვაჟა, აკაკი, ილია მართალი? გურამიშვილი, ბარათაშვილი? არ გვახსოვდეს და არ ვიამაყოთ წამებული ქეთევან დედოფლით? უწინაპროები არიან სწორედ, იმ უბედური აპრილის შემდეგ, ყოვლად ბუნებრივი, ადამიანური თანაგრძნობის ნაცვლად, უმადურად შემოხიზნულებმაც, გადამთიელებმაც, თანადგომის ნაცვლად… შურია, შვილო – გველის თავები წამოიმართნენ, გველის ენები გამომზეურდნენ!
გაოცებული შესცქეროდა გოგონა, ვერ წარმოედგინა, დეიდა წმინდა ნინოს საამური ხმის ასე აწევა და განრისხება თუ შეეძლო.
ძლივს გაუბედა:

და… საქართველოს, რა გადაარჩენს?

და კვლავაც თავზე, ჭრილობაზე დაედო ხელი:
– ისმინე, შვილო.
აის დიადი სამხმოვანება, მამისა, ძისა და სულიწმიდისა, ჟღერდა. მთლად ბუბუნებდა იქაურობა, ადამიანებისათვის გაისმოდა უხვად ამაღლებული, და ჭეშმარიტი ხმები, გოგონას თავზე სიყვარულითა და სასოებით დასცქეროდნენ თვით თავად მამა და ძე იმისი და გაისმოდა მათი ერგული მოციქული ბახი სულიწმიდა კი დიდად ნეტარი მოცარტში იდო. მაგრამ ადამიანის სული ხომ – საწყაული აღუვსებელი და კიდევ რაღაც მაინც სურდა ამ აღზევებული ბედნიერებით თავზარდაცემულ გოგონას და წმინდა ნინოც მაშინვე მიუხვდა ბორცვზე ავიდა წმინდა ნინო შემოუბრუნდა, მაეჯვენა ხელი შორიდან მიაპყრო ხელით კი ჯვარი ვაზისა, ვაზის ნასხლევი, ეპყრა, და სამთავე ხმას ისე შეერწყა, ისე შეუდგა ერთი ჩვენი რამ საგალობელი…
„შეენ ხარ ვენახი“, იყო.
და ყველაზე დიდი ქალბატონის, მზე-მარიამის, ვრცელი მფარველის, ხმაც ჩამოესმა.

* * *
რამდენადმე ადრე კი აქა:
მხოლოდ გამორჩეულები რომ შეარჩიეს, ასის ფარგლებში ართეული, რაღაცა დასაწინაურებელი გუმანით იყნოსა სტასიკმა ა ტვინმა სიხარულის რეჩხი უყო: „ძლივს, საქმე…“ არადა, სადამდე შეეძლო ესრულებინა მხოლო ეს: „ნაპლეეჩო, კნაგეე, შაგოომ…“ ნამდვილი სქმე, ხელებით საქმე, მოქმედი, იარაღიანი, ნაღდი, მონატრებოდა, აბა როგორია კომპოზიტორი იყო და – უსაკრავოდ, მხატვარი იყო და, უსაღებავოდ, – მიდი და იქნიე ცარიელა ფუნჯი, და აბა რორგორია ქადაგად დაცემული გარეწეარი – უენოდ, ანონამშჩიკი – უმელანქაღალდოდ, რორგორია, ჰა, გაგიჟდები კაცი, კიდევ კარგი რომ, ახლაღა მაინც ჰგზავნიდნენ სადღაც, ნამდვილ საქმეზე, თანაც, თვითმფრინავით, დიდ საიდუმლო განზე მდგარ თვითმფრინავში ჩასხეს შემართული სტასიკ და გამორჩეული მეყაზარმენი მისნი, თვითმფრინავის გუგუნში, გზაში, კრინტი არავის დასცდენია, რომელიღაც აეროპორტთან მშვიდობიანად დაფრინდნენ უცხო მიწაზე, და აქ თვით დაწინაურებული პრიკაზჩიკი დახვდათ; თუმც ნამეტმავად შესაშური პოგონები ედო, მაინც პატარა პრიკაზჩიკი იყო, რადგან ყოველთვის სხვის, ანუ რომელიმე მთავარი მეპრიკაზეს ბრძანებებსა თუ მითითებებს დაუყოვნებლივ და განუხრელად ასრულებდა; გარეგნულად თუმც ქედმაღალი, სწორუპოვარი და მკაცრად დარბაისელი ჩანდა, მომავალი ნაღდსაქმიანი ოპერაციით იმასაც ძლიერ უკაწკაწებდა ჩასაფურთხებელი სული: აბა სად გაგიგიათ კომპოზიტორი უსაკრ….., ყინულისგულა სნაიპერი – ულინზათოფოდ, ახალშლიაპკებიანი მუსკომედიელი ქალი – უსარკეებოდ, ძველი ჯალათი – უნიღბოდ და, ასე…
დიდპოგონებიანს სოც-საქმისთვის დიდად მზრუნველის ნიღაბი ედო. სარგადაყლაპული ხუთმაგი მწკრივის წინარე გოროზად დამდგარიყო პრიკაზჩიკი იროდ.
პრიკაზჩიკ იროდის ახსნა-ბრძანება-განმარტება მოკლე, ტევადი და ამომწურავი იყო:
– მრავალეროვანი დედასამშობლო (?! – მონადირე) ექსტრემისტების გამო განსაცდელშია. დადგა ჯერი თქვენი მაღალი მხედრული ვალის ასრულებისა. თქვენს დანახვაზე თავს მოიკატუნებენ. არ დაუჯეროთ. არ დაინდოთ არც დიდი, არც პატარა. მშვიდობას გაუმარჯოს!

ვემ… სახ… საბ… შირს!!! – იფეთქა მწკრივმა.

მოემზააა-დეთ!

ცალ ხელში ორლესული ბარი ებოძა საქმემოწყურებულ სტასიკს, მეორეში – საწამლავი. იქვე, მინდორში, შარვლები გამოურჩევლად ყველას ჩახადეს ფერშალებმა (ვითომ მიაღწევდა კია რომელიმე მათგანი ს. ორჯონიკიძისეულ დიდებას?), ნემსები შეურჭვეს იქ, რაღაცა ძალიან მყრალი სითხეც შეასვეს, არ დაჯღანულან, ასე იყო ალბათ საჭირო. ღამებნელში უცხო ქალაქს ავტომანქანებით უახლოვდებოდნენ, და ერთი მათგანი ალბათ უკვე ნამყოფი იყოიქ, რადგან მთაწმინდისა და მამადავითის დანახვაზე უყოყმანოდ თქვა:

ეს თბილისია, გრუზია, ხალხთა ჯალათის სტალინის ქვეყანა.

და უფრო მაგრად ჩაბღუჯეს კუთვნილი ბარები.
სტალინის ქვეყანა რომელიც იყო, კარგად იცოდა მონადირემ.
ზიმბაბვე და პაკისტანი უფრო იყო სტალინის სამშობლო, ვიდრე საქართველო. რადგან იმ ქვეყნებისა დიდად არა ენაღვლებოდა რა, თავის ყოფილ სამშობლოს, საქართველოს კი, თვალს არიდებდა, როგორღაც ეხამუშებოდა, არ უსწორებდა თვალს.
რადგან სტალინს თავისი ნამდვილი ქვეყანა დიდადა ჰქონდა.
…შე იმისშვილო, შოთა და ვაჟა არ იცი და, შენივ სტალინით გვაფასებ, არა?
სტალინის ხალხი არ იყო, არა,კიბეებზე და შოთას გამზირზე რომ იწვნენ, იდგნენ.
თავისას ცეკვავდნენ… თავისას მღეროდნენ… თავისას მოითხოვდნენ. სხვისა არა უნდოდათ-რა.
ახლოვდებოდნენ სტასიკი და დროებითად შემჭიდროებული თანამეცხედრე ძმანი მისნი, და მონადირის შეშფოთებული სული მშობლიურ ხალხში, თავისიანებში, მაინც გზაარეული დაწრიალებდა – რაღაც ცუდს, ძალიან ცუდს, მაგრამ მხოლოდ დედამიწურს, უგრძნობდა გული. აქ ათასებად შეკრებილიყვნენ, ეს – ხალხი იყო, მაგრამ ყოველ იმათგანს, ყველას, საკუთარი ერთი სიცოცხლე და ერთადერთი ნაბოძვარი სამშობლო ჰქონდა, მონადირეს თან უხაროდა მათი ასე ერთად დანახვა, – საქართველოთი გაერთიანებულებისა, მაგრამ რაღაც ცუდსაც გაბმულად და ძლიერ უგრძნობდაშეჭირვებული გული, და ახლა უნდოდა მათი დაშლა, თუმცა ძალიან, ძლიერ ეამაყებოდა მათი ასე ერთად-ყოფნა; მაშინ სხვა იყო, წინა ნოემბერში სულ სხვასა გრძნობდა, ცუდს არაფერს ეუბნებოდაგული, ახლა კი, თან უნდოდა, რომ ყოველთვის ასე ერთად ოფილიყვნენ და მაინც უფრო მეტად უნდოდა რომ, მაინც, მაინც რომ დაშლილიყვნენ, დაუჯერებდა კია, ვინმე? დაუჯერებდნენ კი არა, მოღალატედაც კი ჩათვლიდნენ, მაგრამ ამისი არ ეშინოდა, – მონადირეს არ შეეძლო, სულ მცირე ნიჭადაც კი არ დაჰყვა ამდენ საკუთარსულიან ადამიანთა წინაშე გამოსვლა, რჩევა და მოწოდება, ვერა ბედავდა, და გინდაც კარგად შესძლებოდა, არა, არა, არ დაუჯერებდნენ, ეგებ უცნობებს მოგზავნილადაც კი ჩაეთვალათ, იქ გველის სულიც დატრიალებდა, არადა, ყველა მათგანი, გდაცმულების ჩაუთვლელად, თავისებურად სპეტაკი იყო ახლა, მაგრამ გონივრებს, ვისაც მწარედ ჩაბეჭდოდათ ის ცხრა მარტი, არ უჯერებდნენ, არ ესმოდათ იმათი: „ჯერ ის შევითავისოთ საფუძვლიანად, ამ მოკლე ხანში რომ შეგვეძინა – სასულიერო აკადემია, საწყობებად გადაკეთებული ეკლესიების ეკლესიებად დაბრუნება, დაბრუნებული რობაქიძე, სამმაგი სეიფიდან გამოღებული „მონანიება“, ქაქუცა ჩოლოყაშვილის სწორად ხსენება, კიდევ რაღაც-რაღაცეები… ასე, ორიოდ დღეში, ყველაფერს ერთად არავინ მოგცემს, რაგინდ კარქა არ ლაპარაკობდეს… გონიერება, ზომიერება… აჩქარებითა სოფელიო… გაგიგონიათ? არ შეგვარჩენენ ასე უცებ განზე განდგომას. სიბრძნე და ჭკუა გვმართებს მეტი… ძალიან ხომ არ ავჩქარდით, ხალხო… არ შეგვარჩენენ.“
„მართლები ვართ და, ვერაფერს გაგვიბედავენ. ახლა სხვა დროა.“
„კარგად ეცადეთ, როგორმე დიდ შენობაში შერეკოთ. ის შენობა მაგათი მინისტრთა საბჭოა და ამიტომ სამართლიანად გვექნება სროლის უფლება, – პრიკაზჩიკ იროდის მიერ გულჩატანილად შემუშავებულ გეგმას სტასიკსა და მისთანებს გადასცემდნენმთლად წვრილ-წვრილი პრიკაზჩიკები, – მერე ტელევიზიასთან ჩაირბენთ, იქაც შეჰყარეთ, ი ტამ გვაქვს სროლის უფლება. მეავტომატეები სულ მუსრს გაავლებენ.“
„დაიშალენით, – იხვეწებოდა მონადირის ისე ძალიანშეშფოთებული, რა მოსატანია მაგრამ, პარტბილეთდაკარგულიიროდივით, სული, მაგრამ არ დაუჯერეს.
რა ბევრნი იყვნენ, რორგორი მართლები და რომელიმე პრიკაზმეისტერის მიერ განწირულები მაინც, ბევრნი რომ იყვნენ, ესშორიდანაც კარგად ჩანდა, შეკრთა სტასიკი, მხრებჩამოყრილნი იდგნენ პოდელნიკებიც მისი, მაგრამ მშობლიური ტანკებირომ აინახეს, როგორ მიეცათ გული, აჰ, სახელმოხვეჭილი ტანკები ჯერ გაატარეს და უკან მედგრად გაჰყვნენ,
„ატრიაა-ად, სდექ! ნალეე-ვუ!“
და აქ სტასიკი ძლიერ დაიბნა:
ყველანი ისხდნენ, იმ ღამებნელში, ვერგათენეულ ცხრა აპრილშისტასიკისათვის ყოვლად უცნობი აუარება ყუჩი სანთელი ციაგებდა იქ, და, ჯერ ჩამორჩენილი ეკლესია ეგონა იქაურობა, მაგრამ არა,არა, ვიღაც რუსტაველის გამზირზე იყო,და,ტელევიზიით ბევრჯერ ნანახს რომ მოელოდა – მიუღებელ კაპიტალისტურ ქვეყნებში გფიცვისას როგორ ესროდა ხალხი სამხედროებს პროტესტის ნიშნად ქვებს, ბოთლებსა და ათს უბედურობას, ამია ნაცვლად კი, წყნარად ისხდნენ ქართველები და, მხოლოდ თავისას მოითხოვდნენ, სხვისა არაფერი უნდოდათ-რა, მაგრამ საზრიან სტასიკს მსწრაფლ გაახსენდა: „არ მოგატყუონ.თავს მოიკატუნებენ“, და მყისვე გააფთრდა: „როგორ, სტალინის ხალხმა კიდეც უნდა მომატყუოს მე“ – ახხ, ბრაზისაგან სულ აცახცახდა, და, იქვე გაისმა:

იმოქმეეე-დეთ!

და, პირველ რიგში, მისუსტებული მოშიმშილეებისაკენ ბარშემართულები დაიძრნენ, მაბრამ ხალხი წამოიშალა, გზა გადაუღობეს, მერედა, ვინ აკადრათ ეს, – ჯალათისტებმა, ტალინის ხალხმა, და თავისიანთაგან ერთი-ორმა აასწრო სტასიკს, სტასიკსარ ჰქონდა კარგი პოზიცია, ხელბარიანთა შუაგულში იყო, ისინი კი, მეწინავენი, ქალებს ურტყამდნენ, ქალებს ხოცავდნენბარიანებშიშეიჭრა მონადირის უმწეო და შეშლილი სული, „რას, რას აკეთებთ!ამას რას სჩადით!“ მაგრამ რომელი ერთი დაუგდებდა ყურს, თავიანთ ქალებს მოწყურებულნი, ყაზარმებში გამოკეტილნი, სულ სხვა ქალებზე იყრიდნენ ჯავრს და ხოცავდნენ ახლა, „კაცისმკვლელებო, ამას რას სჩადით!“, ისევ ყვიროდა უმწეო მონადირე, „ამას რას სჩადით, ტოლსტოი გყავდათ!“, ვინ დაუგდებდა სიცრუეებით ისე გამოტენილ, ვერგამოსაფხეკ ყურებს, მაინც ყვიროდა: „პუშკინი გყავდათ, მუსორგსკი გყავდათ!“ „ვოტ ვამ!.. – ბარიანი ხელის ყოველ დაქნევას ასე ყოლებდნენ ყაზარმელები: – ვოტ ვამ… ზა სტალინა… ზა სტალინა…“ მაოხრებელი გზირი… „ბუნინი გყავდათ, უბადრუკებო, სისხლისმსმელებო! ჩეხოვი გყავდათ!… – ისევ ამაოდ ღრიალებდამონადირე, – რახმანინოვი, დიდი სალტიკოვ-შჩედრინი გყავდათ!“ ვიღას ახსოვდა შენი ბულგაკოვიცა და პლატონოვიც, პროკოფიევი, ან, პრიკაზი ჰქონდათ, ხლა იმათგან არავინ ჰყავდათ, და, მარჯვენა თუ დაეღლებოდათ, მისწრება იყო საწამლავი, „უგუნურებო, ახლაც გიდგათ ეკლესიები!, დიდი პლატონ კარატაევი ხომ მართლა გყავდათ!“ პლატონ კარატაევი კი არა, დოსტოევსკიც აღარ ახსოვდათ, თუმც ეგებ წაუკითხავ რასკოლნიკოვს უფრო გრძნობდა წყეული სტასიკი, რადგან ნაჯახზე არანაკლებ, უფრო მჭრელიც კი, ბარი რომ შემართა, გოგონა იდგა მის წინ წყნარი, და შიშით კი არა, გაოცებული შესცქეროდა მხოლოდ, და გამოზოგილი სიამოვნებით, ნელა შემართა სტასიკმახელი, ყვრიმალებდაბერილმა, კბილებში გამოსცრა: „ვოტ ტებე…“ და მთელი თავისი იმ არსებით მძლავრად, ღონივრად რომ დაიქნია კუთვნილი ბარი, თან დააყოლა: „ზა სტალინა…“
სტასიკის მამა „ზა სტალინაააა“-ს სულ სხვაგვარად ყვიროდა ხოლმე.
თავგაპობილი იწვა გოგონა, დაჩერებოდა ვალმოხდილი ჭაბუკი სტასიკ.
ეგონა, მოსპო.

* * *

იქ ბევრნი იყვნენ გოგონას ტოლები. ყველასთან კარგად იყო, განსაკუთრებით კი სამი უფროსი ბიჭი მოსწონდა – გოგიტა და კახა ჩხაიძეები და იმათი მართლა მეგობარი გოგლიკო. ბიჭები ცოტათი უფროსები უნდა ყოფილიყვნენ, აბა რა. გოგონაზე ცოტათი ადრე იყვნენ მოხვედრილები იქა და, გოგონას ყოველ კუთხე-კუნჭულს კარგად აცნობდნენ. გოგონას სამივე ძალიან-ძალიან მოსწონდა,მაგრამ თავიანთ ბაღში მხოლოდ გოგიტასთან ერთად დაიარებოდა ხელიხელჩაკიდებული.კახას აქა, ჩვენთან, ერთი ისეთი სიცოცხლე-გოგო ჰყავდა, თვალებს ძნელად დაუჯერებდი, ორწლინახევრისამაც კი იმდენი ლოცვები და „ვეფხისტყაოსანი“-დან ადგილები იცოდა, ვერც წარმოიდგენდი; ასეთი საამაყო გოგო გვყავს ეკო.

* * *

დიდად ამრეზილი დსცქეროდა შორიდან სტასიკსა და იმისთანებს იმედგაცრუებული პრიკაზჩიკი.
ეს რა თაობა წამოვიდა… ვერც ერთგან შერეკეს ექსტრემისტები, ვერც მეორეში… როგორი დიდი ოპერაცია ჰქონდა ჩაფიქრებული და, რა გამოვიდა – რაღაც ოციოდ ერთეული… კიდევ კარგი რომ, გაქცეულებს დიდხანს მისდიეს, თორემ ასე ცოტა ერთეულიც კი არ იქნებოდა… „ცუდი თაობა წამოვიდა… – დამწუხრებული ფიქრობდა პირწავარდნილი სტალინისტი იროდ, და თავს მაინც იმხნევებდა, – არა უშავს-რა, კომენდანტის საათს ძალიან გვიან შემოვაღებინებ და ხუთიოდ წუთში დავერევი… მომავალი ჩვენია…“
რა იცოდა თუ, კომენდანტის საათიც ჩაუფლავდებოდა, რაღაცა ერთი ერთეული მხოლოდ…
დედამისისთვისაც გეკითხა, ძაღლთაპირო, როგორი რთი ერთეული იყო!
„კარგი, ვთქვათ მაშინ ღამე იყო და ადვილად მიმოიფანტნენ, – გაიფიქრებდა ორი დღის შემდეგ კომენდანტის საათისკვლავაც გაწბილებული შემომღები, – მაგრამ დღის, კარგ განათებაში, ველოსიპედზე ამხედრებულ ტრანსპორტირებულ იმ ათი წლის ექსტრემისტს უკეთეს ადგილას ვერ მოარტყეს ტყვია? მხოლოდ თეძოში… თან, იმ ჩაშლილ ღამეს ჩემდამი დაქვემდებარებულ ორ ჯარისკაცს ქვაც რომ მოხვდათ კასკებში? სერიოზული კომოციო აქვთ, დაუშვებელია! სამაგალითოდ უნდა დაისაჯნონ! კიდევ აქეთ არიან ჩემზე ნაწყენები“.
ათვალწუნებით დასცქეროდა მქშინვარე გამორჩეულებს, „მზადყოფნის ფრიადოსნები თქვენ არ იყოთ… უბადრუკები ეს“, მაგრამ დიდსულოვნად თქვა:

მაინც აჭამეთ.

პოლიტრუკმა კი მიუგო:

ორი მათგანი ვერ იმსახურებს ამას.

რატომ.

ორი მათგანი ვერაა ხასიათზე.

ალბათ ოპერაციის შეუსრულებლობისათვის.

არა, ბარები უშნოდ გააგდეს ხელიდან.

არა უშავს-რა, – თქვა სტალინისტმა!1 – შეეჩვევიან. მაინც აჭამეთ.

სტასიკი იქვე, რუსთაველის გამზირზე იჯდა და კუთვნილ საჭმელს მადიანად ჭამდა. ჯერ სწრაფად, ღონივრად ღეჭავდა და მერე სწრაფადვე ყლაპავდა. ცოტა მანამდე მიცვალებულები ჯერ შეაქუჩეს, ბრეზენტი გადააფარეს (ფაიფარა, კი, ჩადენილი), მერე მანქანებს გაატანეს და ახლა, ხელები მაინც დაებანათ! – ჭამდნენ.
მონადირეს კი ამ წუთას, ამჟამად, დროებით მაგრამ ძალიანზე უფრო ძალიან შეზიზღებოდა ადამიანის მოდგმა, მხოლოდ ესენი კი არა, საკუთარი თავიც ეზიზღებოდა, რადგან მათგვარი აღნაგობისა იყო, და საკუთარ თავს გამწარებული ახსენებდა: „შენც ოხერი ხარ, ქათმის დაკვლას არა კადრულობ და, კარგა გემრიელად კი შეექცევი, ძროხას ყელს არ სჭრი და, მშვენივრად მიირთმევ, ღორის სუკები ნერწყვმომდგარს მოგწონს და ღორის გამომშიგნავებს კი ამრეზილად შესცქერი… შენი სუნთქვაც კი, უნებური, მაგრამ მაინც დანაშაულია… რაღაც უხილავ ათასგვარ მიკრობს ისუნთქავ და ჰკლავ, ტყუილად კი არ ატარებს ბუდიზმის ზოგი მიმდევარი დოლბანდს… და რაგინდ თუნდაც კარგად მოიქცე, სუნთქვა ხომ მაინც ყველას გვინდა და, ჰაერსაც კი მახინჯებ – ჟანგბადს წამდაუწუმ ნახშირორჟანგად აბრუნებ ხოლმე… დედა-ბუნებას, ჟანგბადს ულევად რომ გიბოძებდა ხოლმე, როგორ ექცევი – აბინძურებ, აჭუჭყიანებ! და სასიკვდილოდ გყავს დაჭრილი… შენც ოხერი ხარ!“
ვინმე რუსტაველის სისხლდაღვრილ პროსპექტზე იჯდა სტასიკ, ირგვლივ კი რა აღარ ეყარა – ქალის ფეხსაცმელები, ლეიბები, თავსაბურავები, კაშნეები, ჩანთები, ცხვირსახოცები, წიგნები, ნოტები…
და ერთიც ჩანთა, თბილ წინდებიანი.
სტასიკს ამეებისა დარდი არა ჰქონდა, სისხლში იჯდა და გულიაშს შეექცეოდა. ბისკვიტს ატანდა ზედ.
შეძრწუნებულმა მონადირემ კი აღარ იცოდა, რა ეშველებოდა, ეს – მისი ხელობის კაცისათვის საშინელება იყო, ახლა, ამჟამად, ადამიანი, როგორც ასეთი, ეზიზღებოდა!

* * *
მაგრამ იქა, ძალიან ზემოთ, ხელიხელჩაკიდებულები დაიარებოდნენ გოგიტა და გოგონა.
ის ერთი დიიდი ბუჩქი, ყვავილებით როგორ უხვად დახუნძლული, სუმუდამ უხმობდათ. ახლაც იმასთან იდგნენ, გოგიტამ კი ერთი დიდი ყვავილი შეარჩია და, ყურთან მიუტანა. მთლად გატრუნული იდგა გოგონა, რა ესმოდა და:

„რამ შემქმნა ადამიანად?
რატომ არ მოვედ წვიმადა…“

* * *
კრიმში ჯერ ვერა და, კურორტ ცკალტუბოში კი ნასადილევზე ამაყად მიმოდიოდა უფასო საგზურიანი ახლად უფროსი ლეიტენანტი სტასიკ.
ხალხთაშუა მიდიოდა.
ერთ ინგლისელ მეცნიერს, გვარად ბაქსტერს, ასეთი ცდა ჩაუტარებია: ქოთნის ორი მცენარე მდგარა ოთახში, სადაც ბაქსტერმა ვიღაც ადამიანი შეიყვანა და ერთი მათგანი დაუნდობლად ააჩეხინა. მერე, მეორე დღეს, ცოცხლად დატოვებული მცენარე რაღაც ძალიან მგრძნობიარე ელექტროხელსაწყოს შეუერთა და რიგრიგობით, ცალ – ცალკე შეუშვა იმასთან რამდენიმე სხვა ადამიანი. მცენარის მდგომარეობის აღმნუსხველი ხელსაწყო არაფერს აჩვენებდა, გატრუნულიყო. მაგრამ როდესაც ის ამჩეხავი შეუშვეს, ხელსაწყო ლამის ახტუნავებულა, მცენარეს ისე შეუცხადებია. მისი გასვლისთანავე კი, დაშოშმინებულა. ამ ცდის ამბავი კალენდარში მოკლედ კი წაიკითხა მონადირემ, მაგრამ გულში ჩარჩა და მერე ძალიან დაინტერესდა: ნეტავ ყოველგვარი აჩეხვის უცოდინარ, სულ სხვა მცენარესთან რომ შეეყვანათ ის ადამიანი და მცენარე კი იგივ ხელსაწყოთი გამოეცადათ, ნეტავი ოდნავ მაინც არ შეიშმუშნებოდა?
კალენდარში ამაზე არაფერი ეწერა, მაგრამ მონადირემ მტკიცედ იცოდა რომ, ვისაც ჩაუვლიდა სტასიკი, შორეულად მაინც რაღაცას უგრძნობდა გული…
მზეზე ჩაყვინთული ბერიკაცები, შეიშმუშნებოდნენ.
გოგო და ბიჭი, ერთმანეთს თვალებდახუჭული რომ ჰკოცნიდნენ, შეკრთებოდნენ.
ბურთს დადევნებული ბავშვი რაღაცას წამოჰკრავდა ფეხს.
მაგრამ სტასიკი ბაქსტერის ცდისა ბაიბურშიც არ იყო და ხალხში ამაყად მიმოდიოდა. ხანდახან რაღაცით შემცბარ ადამიანებში ხალისით თამაშობდა დომინოს და შაშს, იმის ხელში გამოვლილ ქვებს როგორღაც ფრთხილად იღებდნენ ადამიანები, თუმც სტასიკისა არაფერი იცოდნენ. სტასიკი კი აბაზანებს ხალისით იღებდა, ყოველი შემთხვევისათვის ანალიზებზე ბევრმხრივ წარსდგა, ლექციებს ესწრებოდა საერთაშორისო თემებზე… უფასოდ ჭამდა , უფასოდ სვამდა. ვისას…
გახალისებულიყო.
…მაგრამ დრო გადიოდა.

* * *
გავიდა დრო და, გოგონა ისევ თავის გამოქვაბულში იყო, დამწუხრებული, იქ დედის ცრემლებს და მამის გულს მიუგდებდა ყურს, წმინდა ნინოსი რომ ჩამოესმა:

წამოდი, გიხმობენ, შვილო.

და მხრებში მაშინვე ფაქიზად შეუდგა ორი ცისარტყელა, ძალიან მჩატე იყო, ციმციმ წაიყვანეს.
მზემ, მარიამმა, მიიახლოვა და გულში ჩაიკრა, მოეფერა.
ვიღაცა ხნიერი კაციც წარსმდგარიყო იმათ წინაშე, ძალიან გაცვეთილი პალტო ეცვა.
„ვაიმე, რას გავს, – შეცბა გოგონა, – ცხვირი ასე რამ გაუსია… ეს რა წითელი თვალები აქვს, ამას აქ რა უნდა…“
– ვერა ცნობ, შვილო?

ვერა, – თქვა გოგონამ. მაგრამ გული ძალიან უძგერდა.

თადარიგში გასული კაპიტანი სტასიკ წარსმდგარიყო იმათ წინაშე, ვიტიას გამონაცვალი უცნობი ფერის პალტო ეცვა, ოცდაათი კაპიკი ჰქონდა ჯიბეზე.
– შენი მკვლელია, შვილო.
– მე მკვლელი არ ვარ! – წამოიძახა სტასიკმა, – მე მხოლოდ პრიკაზს ვასრულებდი!… ეგენი დავკაში მოყვნენ.

რაში მოჰყვნენ?

ერთმანეთი გადათელეს! – თუმც იქაურებისა არა გაეგებოდა-რა, მაინც თითქოსრაღაცდა ძალიან არსასურველ განსაცდელს გრძნობდა და თავს მაშინდელი შენაკოწიწით იმართლებდა: – მაგათერთმანეთი დავკაში გადათელეს, ჩემი თუ გჯერათ, თვით ჩემზე სანდო ბევრად უფროს თვითიროდს ჰკითხეთ, თუ არ გჯერათ!

მაგრამ პრიკაზჩიკს რა პასუხი უნდა გაეცა, ადუღებული კუპრის ტბაში იხარშებოდა, გოგონასათვის ყოვლად უცნობადგილას, სადღაც, და, შავ ორთქლ – ადენილი, გიზგიზა ცეცხლით შემოგარენ-ახტუნავებული, რასხად (რასხი: შავ-წითელი) ფართხალებდა, მწარე ღრიალით იხვეწებოდა: „მომკაა-ლით! გამათაა-ვეთ!“

მიართმევდნენ, კი, სიკვდილს.

მე… ამან მომკლა, იქა? – იკითხა გოგონამ.

და როგორც მაშინ, გაოცებული შეაცქერდა.
პირქუში არსებაც იცდიდა იქვე, სტასიკისთანაების პრიკაზჩიკამდე ნავით ერთგულად გადამყვანი.

ბარი მიეცით,- თქვა მარიამმა.

– მე ბარი არ მინდა! – ასავსავებდა ხნიერი სტასიკი, – მე ბარი რად მინდა, თადარიგში გასული ვარ!

ის საწამლავი, – თქვა მარიამმა, – როგორ გაბედეთ, როგორ იხმარეთ…

– მე პირადად არ ვიცოდი საწამლავი თუ იყო! – თავი ისევ ტყუილით იმართლა მწარედ აფორიაქებულმა სტასიკმა, თითქოს გრძნობდა რა წარმოუდგენლობაც მოელოდა, – მე არ ვიცოდი საწამლავი თუ იყო, გამაბრუებელ საშუალებად მომასაღეს! პირველად მესმის!..
– და ბარი, ბარიც არ იცოდი?
თავჩაქინდრული იდგა სტასიკ.
– ვთქვათ, ისიც არ იცოდი, უდანაშაულო თუ იყო. მაგრამ ასეთ პატარაზე, ასე პატარა გოგონაზე, როგორ შემართე ბარიანი ხელი.
ერთხანს კი დუმდა, მაგრამ საზრიანი იყო სტასიკი:

ძალიან ბნელოდა! იმ სიბნელეში იგი უფრო უფროსად გამოიყურებოდა!

რამდენისა გეგონა მაინც…

ასე… ასე მთელი ოცი წლის სრულწლოვან დაფიქსირებულ მოქალაქეს გავდა.

რას ჰგავდა?

სრულწლოვანს. ძალიან ცუდად ჩანდა იმ… თქვენი სახელი?

მარიამი.

ძალიან ცუდად ჩანდა იმ სიბნელეში, ამხანაგო მარიამ!

აქ წმინდა ნინოსაც კი გაეღიმა, მოკლედ ჩაიქნია მარცხენა ხელი.

ძალიან ცუდად როგორ ჩანდა, – თქვა მარიამმა, – სანთელი ეკავა ხელში.

ხნიერმა სტასიკმა უმწეოდ მიმოიხედა, მაგრამ იმ პირქუშის თვალებს წააწყდა და, აქ კი კარგა მეათასედით იგრძნო რაც მოელოდა და, ამითაც კი შეძრწუნებული, სხაპასხუპით ალაპარაკდა:

რომელიგამართლებულიკაციმემნახეთ! მეშედარებითპატარაკაცივარ!
მეარაფერშიარგამიმართლა! აგერ, ოცდაათიკაპიკიცკიგამომყვა არადაპივაისემინდოდა… ვერხედავთპალტორორგორიმაცვია! – და, ერთბაშად გასაწყლებულმა, მძიმედ დაამატა: – დედაც, დღეში ორჯერ მცემს.

ვინა გცემს?

დედა. ჩვენში ცოლებს ასე ვეძახით.

დაფიქრებული გოგონა თავისთვის იდგა.

სანამ არ თვრებოდი, ხომ არა გცემდა?

არა. დავუძლურდი და მომერია.

მემრედა, რატომ დაიუძლურე თავი.

აბა, რა მექნა! – აქ კი ცამდე სწორად თვლიდა თავს სტასიკი და, აფეთქდა: – აბა,

მე რა მექნა, ჩვენში მთელი შვიდი თვე იცის ზამთარი და სულ ფეჩზე ხომ არ ვიწვებოდი! ეგ მაგის საქართველოა, კალორიებიანი ვინაგრადი რომ მზამზარეულად ჩასდით მუცელში! ვერ ვიტან მაგათ!!
დაფიქრებული შესცქეროდა გოგონა. ახლაც ყუჩად იდგა.

ყურძნის მოყვანას რა შრომა უნდა, თუ იცი.

რა შრომა უნდა – მხოლოდ დაწურე და დაასხი-დალიე!

გულზე მიიდო ჯვარი სტასიკით შემკრთალმა წმინდა ნინომ.
სიჩუმე იდგა ისეთი რომ, აის დიადი სამხმოვანებაც კი არ ისმოდა.
მაგრამ ღვთისმშობელი ალაპარაკდა. იმას ხმა ჰქონდა რომ? ახლაც კი, ეკლესიაზე მთვარის შუქის დაფენას ჰგავდა.
– ყური დამიგდე. მე აქ არავის ვასამართლებ. არასოდეს. მაგრამ შენი თავი მე გა მომიგზავნეს. ალბათ იმიტომ, რომ ეს გოგონა ჩემი ერთ-ერთი გამორჩეული შვილობილია. საქციელით რომ გახრწნილი იყავი, ეგ შედარებით არაფერი, შენ სიტყვებითაც მეძავი დარჩი, შენი ერის დიდმა შვილმა კი ერთხელ ასეც თქვა, რომ, ყველაფერი შეიძლება ეპატიოს ადამიანს, სიტყვით მრუშობის გარდა. მაგრამ მე არაფრის მისჯა არ შემიძლია, – და გოგონასკენ გაიშვირა ხელი, – დაე, ამან გაგასამართლოს.
და აქ სტასიკი იმ პირქუშმა გოგონას ქეჩოთი მიჰგვარა.
დაფიქრებულიყო ყმაწვილი მსაჯული.
ყველანი, დუმდნენ.
ის სამხმოვანებაც კი, მარადიული, ახლა დადუმებულიყო; არაფერი უბიძგებდა არსაითკენ, მხოლოდ თავისით უნდა გამოეტანა მსჯავრი, უმწეოდ მიმოიხედა გოგონამ და, წმინდა ნინოს ვაზის ნასხლევს რომ მოჰკრა თვალი, წამოიძახა:

გთხოვთ, აპატიოთ, დიდო მარიამ ღვთისმშობელო!

რკინის თითები გაკვირვებისგან მოუდუნდა უცხო პირქუშს!..

კარგად დაფიქრდი.

გთხოვთ, აპატიოთ, შეხედეთ, რა უბედურია…

კარგად დაფიქრდი. მე არაფერს არა გკარნახობ, მაგრამ არ მინდა რომ
აჩქარდე, შვილო.
– აჩქარებით არ მომსვლია ეს, მე მაგაზე ბევრჯერ ვფიქრობდი. ეგ ალბათ ისე დაიბადა, ისე გაზარდეს…
და თუმც თავს ისევ იკავებდა, უფრო მოულბა ხმა:

შენი გამოქვაბული თუ გახსოვს, შვილო? უთვალავწვეთება, გაბზარულქვიანი.

იმ გამოქვაბულში ვფიქრობდი სწორედ, დიდო მარიამ-ღვთისმშობელო.

მერე?

ისევ ისმოდა ის დიადი სამხმოვანება. სახელითა მამისა და ძისა და სულიწმიდისა – უფრო.

გთხოვთ, აპატიოთ, ყველაზე დიდო ქალბატონო. ეგა, ცოდოა…

რატომ, შვილო.

მაგან აქაურობისა არაფერი იცოდა-რა, წარმოდგენაც კი არა ჰქონდა. აპატიეთ
– რა, დიდო მარიამ-ღვთისმშობელო.
ღრმად დაფიქრებულიყო ყველაზე დიდ ქალბატონი, წმინდა მარიამ-ღვთისმშობელი, დიდი მარიამი, მზე.
გოგონასათვის, და თავისათვისაც, სიხარულის ცრემლი სდიოდა.
თქვენ გიძღვნით, დედებს.

ერთი რამის სიყვარული, დაფარვა რომ სჭირდება ანუ მესამე ძმა კეჟერაძე

– რა სჯობია კარგ, წესიერ, ვაჟკაცურად ლამაზ, განათლებულ მამაკაცს? – იკითხა ეკატერინე ხომასურიშვილმა, და, თავის სიმართლეში დარწმუნებულმა, საზოგადოებაში ამაყად მიმოიხედა, – არაფერი.

– რა და კაი ქალი, – მიუგო ბარბაბა ჯაშმა, არც დაფიქრებულა.

ასეა, ვის როგორ…

1

ვაიმე, რა იყო.. რა იყო მაინც ეს – თავი სკდებოდა, გავარვარებულ-აჟრიალებული, რკინის სალტით უმოწყალოდ შემოჯარული, განწირული თავი და ყურებიდან გამოძრომას ლამობდა, და შიშით თვალსაც ვეღარ ვახელდი, ეგება ისევ სიზმრად დარჩეს ყველაფერი ეს-მეთქი, განაწამებ ბინდბუნდში ვფიქრობდი და, კიდევ ის იყო ძალიან ცუდი, გულზედაც წვეტიანიდაყვება მაჯლაჯუნა რომ მაწვა და, ვაიმე დედა, მიშველეთ, ძმებო, თავი იბერებოდა და, ჩემდა გულის გასახეთქად, მევე ვბერავდი უნებურად, თითქოს, ვსუნთქავდი რადგან, მე ბეჩავი, ცოცხალი ვიყავ, კიდეც ვგმინავდი და ვირწეოდი კიდევაც, ძმებო, ჩემს თავს ეს რაა, და მკვეთრი, წყვეტილი ბიძგებით მუქარიანი ახლოვდებოდა ტანკი, და ერთიც რომ ახტა და ისევ დამატყდა თავს მაჯლაჯუნა, შეშინებულმა მიმოვაპყარ საბრალო მზერა – რა დავინახეე… ჯერ, რა თქმა უნდა, ვერაფერს მივხვდი, დათუთქულპირდაღებული მივჩერებოდი მკრთალ ლურჯ ნათურას, საიდუმლოდ რომ დამშტერებოდა და იმ მუქ ლიცლიცში, შეშფოთებულმა, წამოვიწიე და რა აღმოვაჩინე – გადასავარდნი იყო! და მერე, თითქოს შემშვიდებული, ყველაფერს მივხვდი – მატარებელში ვიმყოფებოდი, მესამე თაროზე ვიწექ, მძვინვარედ ცხელ მილზე მედო თავი, და რის წყვეტილბიძგება ტანკი, რა ტანკი – სადღაც ძალუმად ხვრინავდა ვიღაც და, გულზე ძველებური, ხის ჩემოდანი მაწვა!.. მაგრამ მთავარი საშინელება მაინც ის იყო, რომ რაღაც განუზომელ-სასტიკად, კოსმიურად ნამთვრალევი ვიყავ, გვალვადამტყდარ მიწასავით დამსკდომია საყლაპავი და ხახა, მესამე თაროზე ამირანივით ვიწექ, უსუსურობით მიჯაჭვული და დიდი ჩიტი გულღვიძლს კი არა, თავს მიკორტნიდა!.. ჩემოდანი განზე გადავახოხე, ამოვისუნთქე, გაჭირვებულმა, და სულ რაღაც წამით თითქოს ცოტათი მომეშვა, ისევ წამოვიწიე და თავშიაც მაშინვე უხილავი ვითომ ჩაქუჩი, მაგრამ რაღაც უხილავი – ისეთი ცხადი, ჩამცხეს… და დაოსებული შეძრწუნებით გამიელვა – აქ რა ჯანდაბა და… აქ რა მინდა მე, ძალიან რბილი, ორადგილიანი კუპე საკუთრივ მქონდა!

აქ, ამ მესამე თაროზე, რა ძალამ ამაგდო მაინც, გაბრუებულს, დუნედ მიკვირდა და უცებ გულმა რეჩხი მიყო – ფეხსაცმელები არ მეცვა! ვაიმე… ჯიბეზეც სწრაფად მოვისვი ხელი, და გარედანვე შევატყვე – მედო. მომეფონა გულს, და შეგუბებული კვნესით, წვალებით ჩავიხედე – დაბლა, იატაკზე, ჩემი ლურჯი, კრიალა ჩემოდანი წესიერად იდგა, მესიამოვნა, კი, და იქავ ნაცნობი, მშობლიური, წყვილი ფეხსაცმელი ერთიმეორეზე კოხტად მიჯრილი ელაგა, გამეხარდა, აჰ! – უფეხსაცმელოდ, მაინც ძნელია… ჩემს
ჩამოსვლას კი ნუღარ იკითხავთ – თავბრუდახვეული, ძლივძლივობით მივჩოჩავდი დაბლა, მეორე თაროს დავაყრდენი აკანკალებული ხელისგული ჯერ, მერე მუხლი, მესამე თაროს დაბუჟებული ლოყით ჩამოვეყრდენ, და თვალდახუჭული რომ დავხტი, მუცლიდან ლურსმანი ამომერჭო თავში, გამწარებულმა კიდევ უფრო მაგრა მოვხუჭე თვალები და მაინც რომ გავახილე – ცნობისწადილიანნი ვართ – პირველ თაროზე გაწოლილი, კედლისკენ გადაბრუნებული, ვეებად ამობურცულთეძოიანი ქალის კოჭთით მიმჯდარი კაცი წამოდგა, გამიღიმა და ჩურჩულით დამეკითხა:

– ჰა, როგორა ხარ… ძველო?

ვინ ოხერი და… მყისვე გავმკაცრდი:

– მე ძველი არა ვარ.

თავს ვერა ვხრიდი და, გაჭიმულმა, ტერფის ცეცებით მოვძებნე ფეხსაცმელი, მომერგო კოხტად.

– აბა, რა გქვია?

– სიმა.

შეეჭვებულმა ამათვალიერა, და განვუმარტე

– გერასიმე მქვია, ისე.

– ძალიან კარგი. ხომ არ გეწყინებათ, გერასიმე რომ დაგიძახოთ?

და კვლავ დამეხვა მე ბეჩავს თავბრუ, სუსტად მივუგე:

– არა, არა, რატომ…

ბედშავი ყელი ჩემი, გადამწვარი – ოჰოჰო, ჰუჰუ, ლუდი მინდოდა, და კიდევ უფრო – ნაღდი ჰაერი, აბარბაცებულმა გადავაბიჯე ვიღაცის ჩანთას, ვიწრო გზას დავადექი, რელსების ღრჭიალი ამომესმა და გვერდითა თაროს შევეხალე, გავსწორდი ისევ, და პატარა ხანში ვაგონის გამოღებულ კართან ვიდექ, სახელურზე თითებჩაჭიდებული, ნიავს ვუშვერდი წყალშესხმულ სახეს, ოდნავ შევფხიზლდი,და ადგრიალებულ შავეთს რიდით გავცქეროდი, – კი, თენდებოდა თითქოს, კი.. ისიც მომეჩვენა, თითქოს მხარი მექცა, ასე მეგონა, თბილისისკენ ვბრუნდები-მეთქი, ანდა – კახეთში, სულაც; ასე პირველად კი არ მომსვლია, ბადენ-ბადენში, მოგზაურობისას, მატარებლიდან კინაღაც ჩავტხი… აქ მხარზე ფრთხილად დამიკაკუნეს, ელდანაკრავი მოვცილდი გრიალით მიმავალი, განრისხებული მატარებლის კარს, მივიხედე და – ისევ ის კაცი, ოღონდ ახლა – ხელრუკზაკიანი, ღიმილით მითხრა:

– აბდარაუდუ?

– რა? – დავიძახე, ბორბლების ხმაურში ძნელად ისმოდა.

ყურში ჩამყვირა:

– ლუდი ხომ არ გინდათ, გერასიმე?

როგორ მიბედავდა! და მკაცრი პასუხის მოსაფიქრებლად რომ დავძაბე აწეწილი ტვინი, გამახსენდა რომ – ისე ძალიან მინდოდა, ააჰ… ხელი გავუშვირე და, რუკზაკი დადო, ჩაიმუხლა და მარჯვედ გახსნა, „ჟიგულს“ თავსახური ვაგონისეულ რკინის საფერფლეზე წააგდებინა, გამომიწოდა, და უჭიქობას რას დაგიდევდით, პირდაპირ ბოთლით მივიყუდე – ეს მე – და მერე, შვებით რომ ამოვისუნთქე, მაშინვე ვიგრძენი, ღაწვზე რაღაც უნამუსოდ გაკვანძული ყულფი რომ გამეშალა და ფილტვებმაც უცებ იგრძნეს ჰაერი, თავის ტკივილი მყისვე შემეშვა, თვალებში სინათლე ჩამიდგა – კაცი ვხდებოდი…

– ერთიც რომ არ გნებავს, გერასიმე?

ეს მონაცვლეობითი „შენ-თქვენ“-ობითი მომართვა მაღიზიანებდა და, საყვედურს რადგან ვერ ვეტყოდი (გაჭირვებისას ლუდი დამალევინა), გაკრვეული უპირატესობა მაინც მომინდა და „სეიკოზე“ ხაზგასმულად დავიხედე – ხუთი ხდებოდა, ორი საათიღა რჩებოდა ადლერამდე, იქ კი, აეროპორტში, კონიაკის ყუთს გამომიტანდა კაცი, ერთ ჭიქას დავლევდი მხოლოდ, და ლიეპაში საღ-სალამათი ჩავიდოდი, ფუჰ, რამ დამათრო წუხელ ისე…

დაინტერესდა:

– მაგ საათს დაქოქვა არ უნდა, არა?

– არა! – და… წყალგამძლეა?

– დიახ… მაშ, როგორ.

– ცეცხლგამძლეც თუა?

– არის, მე მგონი.

აქ მოიწყინა, ასე მეგონა, შეშურდა-თქო, მაგრამ სევდიანად აღნიშნა:

– გინდაც საერთოდ გაფუჭდეს, დროს ვერაფერი შეაჩერებს.ვბერდებით, ძველო…კიღამ ვიფეთქე, და ისევ ის ერთი ბოთლი გამახსენდა… კიდევ მინდოდა, თანაც…

– კიდევ ხომ არ გსურთ? – მყისვე ამოიცნო.

– რა? – გამეხარდა და, მაინც, ვითომ ვერ მივუხვდი.

– ლუდი – რა…

– რა ვიცი… შეიძლება, შეიძლება.

– აგენაცვალე.

მივიყუდე და, ვსვამდი, აჰ, ვსვამდი, ყელი ლბებოდა, გადამწვარი, გადახრუკული, ქაფი მალამოდ ედებოდა და, თავგადაწეულს რომ შემომესმა: „ცოტაც მოითმინე, გერასიმე, და ჭიათურაში ღვინოსაც დავლევთ“, ჯერ არაფრად ჩავაგდე ნათქვამი, გავმხნევდი კიდეც… და სწრაფად მოვიცილე პირიდან ბოთლი, გაკვირვებული შევაცქერდი:

– ჭიათურაში რა გვინდა… კაცი…

– აბა, მანამდე ჩავიდეთ?

– რატომ მანამდე – ადლერამდე ორი საათის გზაა…

ახლა იმას გაუკვირდა:

– ადლერში რა გვინდა…

– როგორ თუ რა მინდა… – დავიბენი, – იქიდან, ტუთი, ლიეპაში უნდა გავფრინდე.

– აა, – გაეღიმა, – აა, აღარ გახსოვს…

– რა უნდა მახსოვდეს…

– გუშინ რომ დავთქვით, წუხელ…

– რა!..

– ჭიათურაში გამომგზავრება და, როგორც ხედავ, კაცურად შევასრულეთ პირობა კიდეც…

– თქვენ… ჩვენ წუხელ, როგორ, ერთად ვსვამდით?

– როგორ არა, კი. თავისუფლად.

და, გამახსენდა: წამოდი, წამო, მეუბნებოდა, საქართველო, ჩვენი სამშობლო, ვნახოთ; აღტაცებული ჩამჩიჩინებდა რომ, ზემო იმერეთი ყველაზე მეტად საქართველოა, რომ საოცრადაა შეხამებული იქ დასავლეთი და აღმოსავლეთი – ჩვენი; აგერას, აო, გომის გაგრძელებაა კორბოულ-საჩხერეო, იქაურებიც, შედარებით დინჯი მიხრა-მოხრითა და
სიტყვა-პასუხით, ქართლელებს წააგვანანო, და თანაც ნამდვილი იმერლებიც არიანო, და მეც, სულელი, თავს ვუქნევდი, ძალიან საინტერესოა-თქო და, ბეჰ! გამახსენდა – გადავეხვიეთ ერთმანეთს კიდეც, მანამდე კი, ძალიან მწყუროდა (რებეცმა იცის) და მატარებლის მოლოდინში მძღოლი გავუშვი, განაპირა ჯიხურთან, ბნელში, ერთადერთი უწყინარი კათხის გამოცლა გადავწყვიტე, იქ კი ვიღაც შემთვრალი ფილოლოგები ჯგუფად იდგნენ და არ ვიცი, ხუმრობით იყო თუ რა, სამპირიანი ზმნის სადღეგრძელოს სვამდნენ, ფილოლოგები ხომ უცნაური ხალხია, მათგან ერთი კი შორეული თანაკლასელი აღმოჩნდა ჩემი, და მართლა გაგვეხარდა თითქოს ერთიმეორე, ვიწრო დახლზე კათხა მომიჩოჩეს, მოვწრუპე და თავიდან ერთი კი გამიკვირდა – სულ სხვა, მკაცრი გემოსი ყოფილა ეს ჩვენი ლუდი, რადგან ჩეხური, დანიური, არაბული – სხვაა… მაინც გამოვცალე და უჩვეულო აღტყინება ვიგრძენ, ერთიც შემივსეს და ვერ მოვახერხე, დამშვიდობება, არადა, როგორია, შესმა და დაუმშვიდობებლად გაცლა, ვერაფრით ჩავაგდე გახურებულ კამათში სიტყვა, რადგან სამპირიანმა ზმნამ ვიღაც უპირო კაცი გაახსენათ და გაცხარებულნი ალაპარაკდნენ იმ ვიღაცაზე, უცნაურია ჩვენი ენა, ქართული – ზოგი უპიროს რომ ეძახდა, სხვა ორპირს ეძახდა და კიდევ სხვამ, შვიდასპირიანიაო, ოხერია, გაიძვერაა და გარეწარიო, მაგას ეგეთი კარგი სახელი უნდა ერქვასო? – დანანებით იძახდნენ, მე კი მომწყინდა, მეორე კათხაც გამოვცალე და საკმაოდ რომ ავმსუბუქდი, თავაზიანი გამომშვიდობება კვლავ გადავწყვიტე, მაგრამ ბავშვობის სადღეგრძელო შემომთავაზეს, და ბავშვობა ხომ, დამეთანხმებით, კარგია, არა? – მესამეც შევსვი, და ისევ იმ კაცს მიუბრუნდნენ, უპიროსა თუ მრავალპირიანს, ურწმუნოაო, გაიძახოდნენ, თმას იღებავსო, ინჩიბინჩი არაფრისა გაეგებაო, ზოგი რომ ამას ამტკიცებდა, სხვანი ამბობდნენ, რას ამბობ, კი, კი, როგორ არა, ყველფრის აზრზეა, მაგრამ ბოროტია, ხელმოცარულიო, და ხელმოცარულს არავითარი თანამდებობა არ უნდა მისცე, იმიტომ რომ გაბოროტებულია და სხვაც თავისნაირი უნიჭო უნდა გვერდით, ხელმოცარულიო; მხოლოდ ერთი ფილოლოგი გამოექომაგა, მაგრამ ძალიან უნიათოდ – რა ქნას იმანაც, საწყალმაო, მერე არ ვიცი, როგორ შესცვალეს სალაპარაკო თემა, აქვს გურამიშვილი და ვაჟა, ლექსები წარმოსთვას, რას არ გადასწვდნენ, შუბერტიც კი ახსენეს ორჯერ, ახლა კი ვხვდები, ურევდნენ, მოკლედ, მე კი, შებარბაცებული, დედმამიშვილების სადღეგრძელოს ვსვამდი, და ახლა რომ ვუკვირდები, სწორედ დედმამიშვილების სადღეგრძელომ მომიღო ბოლო, ასე მეგონა, რომ ვბარბაცებ, მეჩვენება-მეთქი, ლუდმა რა უნდა მიყოს-მეთქი და, შესამოწმებლად, ხომ არ დავთვერი-მეთქი, ჩემ თავს გუნებაში ვამოწმებდი, ვეკითხებოდი და პასუხსაც სწორად ვცემდი: „აბა, მამაჩემს რა ერქვა-მეთქი?.. – ვახტანგგ-მეთქი… აბა, რომელი წელია ახლა-მეთქი?.. ახლა ათას ცხრაას სამოცდათერთმეტი წელია-მეთქი…“ და ამ ყოფაში რომ ვიყავი, მოულოდნელად დავინახე, რომ ლუდში არაყსაც ამატებდნენ თურმე და, მე სულელს, ბითურს, მეამაყა კიდეც ასეთ ვაჟკაცურ ხალხში ყოფნა და რკინიგზის ბაქანზე, გზისა და მგზავრობის სადღეგრძელო პირველმა შევსვი, და ეს ყმაწვილი, ახლა შეურყვნელი ლუდით რომ მიმასპინძლდებოდა, არ ვიცი, თანამდებობა შეიტყო ჩემი თუ რა, ამეკიდა და საქართველოში გასეირნება შემომთავაზა, მეც, ხბო, დიდად აღგზნებული დავთანხმდი და ხელიხელგადახვეულები მივბარბაცებდით, ვინ ოხერია, ახლა, ვინ იცის, რაიმე გამოსარჩენიც მომთხოვოს ეგებ კიდეც, და მართლა მითხრა: – ერთი თხოვნა მაქვს.
– რა… – დავიძაბე. გაეღიმა და: – შარვლის ღილები შეიკარით, უხერხულია. მსწრაფლ დავიხედე და ვთქვი: – აჰ! მერე საქმეზე გადავედი: – ჭიათურაში ვერტმფრენები ჰყავთ? დაინტერესებულმა ამათვალერა: – რომელი ფერის გნებავთ… ძლიერ გავმკაცრდი: – ნებისმიერი! – არ ვიცი, არა მგონია… რად გინდათ? – ადლერში ცხრაზე უნდა ვიყო. – ლიეპასათვის? – დიახ. ოთხი საათი კიდევა გვაქვს. – ჭიათურაში, – დარწმუნებით მითხრა, – როგორც ყველგან, ღამღამობით სძინავთ. – იქნება ვინმე… მორიგე, პასუხისმგებელი… – კი, კი, იქნება… დალაქულ კედელს აზიზად მოვშორდი, მაგრამ შარვალზე დავიხედე და… აჰ, ჩემ მტერს, მტრისას – ირგვლივ სულ კირით მქონდა მოთხვრილი. ავდექი და, უსუსურობისაგან, ვაგონის კიბეზე დავჯექ. – ყოველი შემთხვევისათვის, მაიც… – მითხრა და რუკზაკს ისევ შეუხსნა თავი, – მორიგე-პასუხისმგებელთან რომ შეხვალთ, წვერგაუპარსაობა არ ივარგებს ნამდვილად… აჰათ, ინებეთ, ჩამრთველი არ უნდა, თქვენი საათისა არ იყოს, თავისით მუშაობს, – და აბზუილებული სამართებელი მომაჩეჩა.
კარგი შესახედი კი ვიქნებოდი მოადგილეებსა და თანამშრომელთათვის ახლა – ვაგონის კიბეზე მჯდარი, ცალი ხელით გაბრუებული ვისვამდი ყელ-ღაწვზე აზუზუნებულ სამართებელს, მეორე ხელით – ლუდის ნახევრად დაცლილი ბოთლი მეჭირა.

– რას მოგიწყენია რომ მოგიწყენია, ა, გერასიმე – გამამხნევა კაცმა, – ეგეთები ხდება?

2

ჭიათურაში, დავითარსე. ჯერ ის იყო და, მატარებლიდან ჩამოსვლისას, ჯარიმა მლეწეს – თბილის-საჩხერეზე, ადლერის ბილეთის ნაცვლად, ჯიბეში გინდაც დღის კინოსეანსის ძველი ბილეთი გდებია. კიდევ კარგი რომ, არავინ დამინახა მაინც. მერე იყო და, რომ გადმოვედი, რა მომელოდაა – იდგა, მიცდიდა… მოვიქუფრე და, რომ ვჭოჭმანობდი, დავემშვიდობო თუ უმძრახად ჩავუარო-მეთქი, მკითხა: – კარგი საათის რომელია, ბოდიში? ეჭვით შევათვალიერე, მაგრამ უცოდველად შემომყურებდა, მივუგე: – რვის ოცი წუთია. კარგად იყავით. ყურიც არ გაუბარტყუნებია: – თუ გინდა, ქიმწმენდაში მიგიყვან, ტკბილო. – არა, არ მინდა. ახალს ვიყიდი… – ათზე იღება უნივერმაღი, გერასიმე. აბა?! ამ მოთხვრილი შარვლით, ვინ ოხერს მივდგომოდი. არადა, რა მექნა… – ვიცი, რომ არ გინდებვარ, გერასიმე, – წამოიწყო, აქ, ჭიათურაში, უკვე იმერულად უქცევდა, მაგრამ დამიგდე აბა ყური – მაგ პიჯაკ-შარვლით, ჩემო, თქვენი ამბავი რომ ვიცი, შორს ვერ წახვალ შენე. აქ, უნივე… გავღიზიანდი: – თუ შეიძლება, ზრდილობიანად ილაპარაკეთ! მე შენე არა ვარ. თავი იმართლა: – მე შენე უზრდელობით არ მიხსენებია.
– აბა? – არამედ აკლიმატიზაციისათვის, გენაცვალე. ელაპარაკე ამას… მერე, განაგრძო: – აქ, უნივერმაღში, ვერც თქვენს საკადრისს იშოვნი რამეს – ხელათ გეტყობა, მზა-ტანსაცმლისათვის დაბადებული რომ არ ხარ. მართალს ამბობდა, ვიგინდარა – სხვადასხვა ზომის შარვალი და პიჯაკი მინდა, ამიტომ, თბილისში, კოსტიუმებს მუდამ ატელიეში ვაკერინებ ხოლმე. – ასე რომ, გერასიმე, – დამაჯერებლად განაგრძო, – ქიმწმენდის გარდა სხვა გზას ვერ ვხედავ, იმის გახსნა-გაღებამდე კი ორსაათ-ნახევარია და, აგერ აქავე, ყურისძირში, სასადილოა ადრეული ერთი და, შევიდეთ ვაჟკაცურად შიგ. აჰ, ესღა მაკლდა, რუკზაკიანი კაცის გვერდით მევლო: – არა, არ მინდა… – კაი ბატონო. აბა, მაშინ ახლა შენ თქვი, რა ვქნათ და – ჩემი კისერი. სასადილოში წავედით, ბოლოს.

3

სად უნდა ვყოფილიყავ და, სად ვეგდე ახლა: კონდიცირებულჰაერიანი, ვერცხლისფერი ლაინერის ნაცვლად, ბინდბუნდიან, გაკვამლულ ოთახში ვაპაჭუნებდი თვალებს, სავარძელში გადაფლვის მაგივრად, ლურსმნებამოჩრილი სკამის კიდეზე დამფრთხალი ვიჯექ, სახელგანთქმული კონიაკი „თბილისი“ კი არა, მჟავე ღვინო მედგა წინ და მომხიბვლელ სტიუარდესასაგან ფრიად განსხვავებული – ყელში ბანჯგვლებამოჯეჯილებული, მძლავრღიპიანი მებუფეტე უნდილად გვემსახურებოდა – აი, რა მიყო წუხანდელმა დედმამიშვილების სადღეგრძელომ, მყავნდნენ მაინც, თორემ კი… სალათა მოგვიტანეს, პური, ყველი – ფიჰ… იგი მადიანად შეექცეოდა. ორიოდ ჭიქა ყოველგვარი სადღეგრძელოს გარეშე აჟრჟოლებულმა (ძალიან მჟავე იყო) შევსვი, თავის ტკივილმა საბოლოოდ გამიარა, გავმხნევდი და ბოთლი განზე მივდგი – გათავდა, მორჩა, ისედაც მეყო ამდენი სმა. იმას ჭიქისთვის პირი არ დაუკარებია, მერე, ანგარიშის მოლოდინში, ამათვალიერა და მკითხა:
თქვენ ცოლშვილიანი ხართ? – რა თქმა უნდა, – მივუგე მე. – ძალიან კარგია, კარგი, ბარაქალა. ისე, სხვათა შორის, დაიარება მოსაზრება, ვითომ ბრინჯაოს ხანაში ქმარი რომ კვდებოდა, ცოლსაც მიაყოლებდნენ ზედ. არ იყო, ალბათ, ცუდი წესი – უნდოდა – არ უნდოდა, უფრო გაგიფრთხილდებოდა ცოლი, შენ ხარ ჩემი ბატონი, მოგივლიდა, შეგინახავდა, აბა, ახლა, ჩვენს დროში, რომ შეიკლავს ზოგ ქმარს ზოგი ცოლი, ზოგიერთმა, პანაშვიდზე, შეიძლება ხელზედაც კი აკოცოს. – ვინ ვის… – დავიბენი. ამიხსნა: – მეპანაშვიდემ – ცოლს. და დააყოლა: – ვხუმრობ, რა თქმა უნდა. – რამ გაგახსენათ… – და სახე პირველად გამებადრა, – აა, თქვენ ალბათ, ძალიან გაწამებთ ცოლი… მაგრამ მომიგო: – უცოლშვილო ვარ. და არც მყოლია. რა უჩვეულო ასოციაციაა, არა? რაღაცას ურევდა… მითხრა: – დადე ეგ შლაპა სკამზე, რომ ჩაგიბღუჯია ხელში. არსად გაგექცევა… სხვათა შორის, გრიშაც და ვასიკოც უცოლშვილოებია. – ვინ ოხრებია… – წავიბუტბუტე. – ძმებია ჩემი. მე – შალვა მქვია. ის მებუფეტე აღარ ჩანდა, თუმცა, სად გვეჩქარებოდა, ცხრაც არ იყო ჯერ, და სწორედ აქედან, ცხრას რომ უკლია ოცი წუთი, ის მიკიბულ-მოკიბული ლაპარაკი წამოიწყო, მის პიროვნებას თურმე მუქ წითელ ხაზად რომ გასდევდა, როგორც იტყვიან. მკითხა: – სპორტი თუ გიყვართ? – რა ვიცი, ისე… კი, როგორ არა, საჭიროა. – კრივშია ერთი ძლიერ ცუდი წესი.
– რომელი… წარბი რომ უსკდებათ? – აარა, კაცო, ეგ წესი არაა. რომელი და, გამარჯვებულს რომ უთვლიან მოგებას. – ეს როგორ… – დავიბენი. – როგორ და, გერასიმე, ერთხელ, ერთადერთხელ, შევესწარი სამართლიან გადაწყვეტილებას: გამოვიდა რინგზე ორი კაცი, გამოწყობილები ისე, როგორც იმათი წესი და რიგია, და ჯერ ერთმანეთს დასცხეს, მერე კი ერთმა დაჯაბნა და ურტყა – თურქის ბარაბანს არ მოხვედრია იმდენი. მაგრამ მერე, მსაჯმა იმ მეორეს, დასიებულს, ცხვირპირდასისხლიანებულს რომ აუწია ხელი, ატყდა სტვენა დარბაზში, მაგრამ რა ატყდა, მაგრამ, მე თუ მკითხავთ, ძალიანაც სწორი გადაწყვეტილება იყო… – ეს როგორ… – როგორ და, კოხტად – აბა, თან უნდა გირტყან და თან უნდა წააგო? – არა, ბატონო, არა… როგორი ამბავია, წარმოდგინე შენ – ვიღაცამ სულ ცხვირპირში გირტყას და ამისათვის ბროლის თასი უნდა მიანიჭონ? არა, ბატონო, არა, მე აქეთურის მომხრე ვარ, უნდა შეიცვალოს კრივში ეს წესი. ურევდა, ურევდა… – ჩვენ, სამ ძმა კეჟერაძეს, მხოლოდ ერთი და გაგვაჩნია, გერასიმე და, დისშვილებიც გვყავს, აცოცხლოს ღმერთმა. ორი მშვენიერი, წესიერი ბავშვია, მესამე კი – უჰუჰუ, მტრისას… მსგავსი ახირებული ეკრანზეც არ მინახავს, ცოტათი მე მამსგავსებენ… სახით. გრიშა და მე ძალიან ვეხმარებით ჩვენს დას ბავშვების აღზრდაში, ვასიკო ისე არა, სულ წიგნებშია ჩაფლული, და ნათესაურ კრებასავით მოვაწყვეთ რაღაც და, რა ვუშველოთ ამ ბავშვსო, ვთათბირობდით და სიძემ ჩვენმა, კაი ხვითოა ჩვენი არ იყოს ისიც, წამოაყენა წინადადება, ჭადრაკზე შევიყვანოთ ბავშვიო, ჭადრაკი – სპორტიცაა, ხელოვნებაც, ფილოსოფიაც, მელიორაციაცო და მე ვითავე ეს საქმე – ხელჩაკიდებული დამყავდა. ვარჯიშებზე არა უშავდა რა, შედარებით წესიერად იქცეოდა, ნიჭიც აღმოაჩნდა, მაგრამ, პირველსავე შეჯიბრებაზე არ მომჭრა თავი? როგორ თუ აფიცერი მომიგეო და, ვიღაცა სათვალიან მოწინააღმდეგეს, გაუშალა და არ გაარტყა ხელი? აბა… იმ სათვალიანს მაშინვე გამარჯვება მიაკუთვნეს… და დააყოლა: – კრივში როგორც უნდა იყოს კანონით, ისე. ნამდვილად ურევდა!.. – საერთოდ, სპორტს, პოეზიასთან შედარებით, დიდი უპირატესობა აქვს… – ფიქრებში წავიდა შალვა, და გამოცოცხლდა: – ფეხბურთი ავიღოთ თუნდაც. ვინმემ რომელიმე
ცნობილი ფეხბურთელის ილეთი რომ გაიმეოროს, გაგიჟდება სიხარულით ხალხი – დიდისავით ჩაახვია „ხმელი ფოთოლი!“, მიშას ფინტი გააკეთა, ვენაცვალე! უხარია მაყურებელს, რადგან პირიქით, უკეთესია, ფეხბურთელი ვინმეს თუ ჰგავხარ, მაგრამ აბა, თუ კაი ბიჭი ხარ, დაწერე ლექსში სადმე – სადაა ხარ, ჩემო ეელიკოო… – სტვენას დაგიწყებს კარგი საზოგადოება, ხალხი. შლაპაზე ბუზი დამჯდარიყო, ხელი ავუქნიე. ისე შეცვალა სალაპარაკო თემა, ვითომც არაფერი: – და, საერთოდაც, ჩვენ, წერა-კითხვის მცოდნეებს, დიდი დანაშაული მიგვიძღვის ეის წინაშე. – რის წინაშე? – ე-წერტილი ი-წერტილის წინაშე, ესე იგის წინაშე, ესე იგი. – რატომ… – გავოცდი. – რატომ და, გერასიმე, დაწერენ ხანდახან მკვლევარები უშველებელ წიგნს, აუარება ზედმეტი მსჯელობით, ვითომ მოსაზრებებიანს, უვარგისს ყოვლად და, აქაოდა, ეკონომიას დიდ პატივს ვცემთო, ესე იგის ამოკლებენ – ე-წერტილი, ი-წერილი-ს წერენ. ესაა, გერასიმე, საქმე? ეკონომია თუ გიყვარს, შე დალოცვილო, ესე იგის რას ერჩი, რატომ ჩეხავ, იყოს თავისთვის, ამას ის არ სჯობდა, კილონახევარი წიგნი ტყვილა არ დაგეწერა? ხომა ვარ სწორი… – რატომ, წესია… – წესი… – ხელი აიქნია, – წესი კი არა, დამნაშავეები ვართ კაცობრიობა ამ სიტყვების წინაშე და, ცოტათი მაინც რომ გამოვისყიდოთ, ამის შემდეგ ასე დაუნ დავწეროთ – ესსსე იგგგი, ხომა ვარ სწორი? – ექვსი მანეთი, – თქვა მებუფეტემ, თავს დაგვდგომოდა, მაგრამ იყურებოდა შორს. ფული არაფრით გადამახდევინა, აკი მე დაგპატიჟეო, შალვამ და, უცნაურად თეთრკანიანი მებუფეტეს შემყურემ, კუპრივით შავი ულვაში რომ ჰქონდა, თქვა: – ისე, ზანგებს, წესით, გერასიმე, თეთრი წამწამები უნდა ჰქონდეთ. გამოჩურჩუტდა, მთლად…

4

ქიმწმენდაში ვიღაც წითური კაცი ტომარას კემსავდა და თან არხეინად ღიღინებდა: – შა-
ავსა შაავი მყვაანს ცხეენიაა… – კაი გამარჯობა! – შესძახა შალვამ. – გაგიმარჯოს? – შეათვალიერა ქიმწმენდელმა. – აგერ, პატივცემულის შარვალ-იდაყვს ვერ მოგვიყვანთ წესრიგში? ამხედა, დამხედა, ეუცხოვა: – რა ნაჭერია, ბატონო? – ინგლისური ტრიკოა. – აჰ, ტრიკოზოლი არ გვაქვს. – აბა, რა გაქვთ, რა… – ამოვიგმინე. – რა და – დაკრონზოლი, შალზოლი, კრეპზოლი, ბუკლეზოლი… ტრიკოზოლი არ გვაქვს. – რასა ჰგავს ეს! – გავფიცხდი, მართლა, – ქიმწმენდაა ეს თუ რა! – რას ჯდებოდი, ძამია, აბა უწესი ადგილას… მე გირჩიე თუ… ამის ძამიაც რომ გავხდი… – ყური დამიგდე, – მკლავზე წავატანე ხელი, – ორ საათში თუ მომიწესრიგებ, ამდენს გაჩუქებ, – თითებით ვაჩვენე. – მანათს? – აიბზუა ტუჩი. – თუმანს, შე კაცო… – სიტყვა სიტყვაა? – ამაღლებულად შემომაცქერდა. – კი. – მაშინ ხვალ არა, ზეგ… ნაშუადღევისთვის. ძალიან ვეცდები. რა თავს იგდებდა! – ორ საათში-მეთქი, ადამიანო! – ორ საათში, პატივცემულო, შეუძლებელია ყოვლად. – რატომ…
– სიმართლე გითხრა? – თქვი. – რა და, გენაცვალე, ამას არავითარი ტრიკოზოლო არ უნდა, უნდა გაიწმინდოს შეძლებისდაგვარად ჯერ, მერე „ნოვოსტში“ გაირეცხოს, გაშრეს და გაუთოვდეს ბოლოს, და, გენაცვალე, ხვალინდელ თერთმეტის ნახევრამდე არ ეშველება არაფერი. „ნოვოსტი“ საღამოთი უნდა მომიტანონ ზესტაფონიდან, ქალაქის კარგი ასეთი, მანამდე, გავწმენდ, შენ ხარ ჩემი ბატონი, გავასუფთავებ, გავუდენ კაშკაშს. იდაყვი მაჩვენე აბა… მივუშვირე, როგორც შემეძლო… ათვალიერებდა, სული შეუბერა, წკიპურტი გაჰკრა, კვლავ აღიღინდა: – შაავსა შაავი მყვაანს ცხეენიაა… ახალთახალს დავამგვანებ. რომ შეგნატროდეს ყრუ-მუნჯი ყველა… რა შუაში იყო… – გაქვს შემოდანში გამოსაცვლელი თუ… – მაქვს, როგორ არა, – მოფარებულში შევედი, შარვალი და ნაქსოვი პერანგი ამოვიღე, გავძახე, – თერთმეტის ნახევარს ხომ არ გადააცილებთ… – საჩივრის წიგნის მადლი გამიწყრეს, ჰიჰ… – ჩაეცინა, და გაუმკაცრდა ხმა, – შენ ხომ არ დაგავიწყდება, – თითები შემოჰყო ფარდაში. – არა, კაცო, არა… სიტყვა სიტყვაა, ხომ გით… – დავბარბაცდი, შარვლის ტოტი ფეხში გამებლანდა. – აკი დაგემართოთ. გამოვედი და, მოგრძო სარკეში ჩავიხედე, არა მიშავდა რა, ჭიათურის პირობაზე… შლაპა დავიხურე, ვუსურვე: – კარგად იყავით. – აგრე იყოს, – თქვა ქიმწმენდელმა. უზრდელი… – თქვენ ნამდვილი ქართველები იყოთ, მეტი არაა ჩემი მტერი, – თქვა შალვამ, ქუჩაში რომ გამოვედით.

5

მაგრამ უგუნებობამ სასწრაფოდ გადაუარა; დარიგებას მოჰყვა, თავისი ჭკუით: – შენ თვალსაჩინო კაცი ხარ, გერასიმე და, ქალს თუ ეტყვი შემთხვევით, მიყვარხარო, და
თუ ის შეგესიტყვება – არ მჯერა, ვაი – არ უნდა უთხრა: „ცოლ-შვილს გეფიცები…“ ამას აჯობებს, ყოჩაღად მიუგო: „დედა ნუ მომიკვდება“, ანდა უბრალოდ: „თუ არ მიყვარდე, ცუდი ვიყო…“ გიჟია, ოხერი… და რადგან ერთხელ და სამუდამოდ უნდა აღმეკვეთა მისი ეს თავგასულობა, თანამდებობა პირში ვუთხარი ჩემი, ასე მეგონა, გადანცვიფრდებოდა ჯერ, და ღრმა პატივისცემით შემომაცქერდებოდა მერე, მაგრამ მშვიდად თქვა: – რა ვუყოთ მერე… – და მანუგეშა, მანუგეშა კიდეც, წარმოგიდგენიათ? – ჯერ მაინც შედარებით ახალგაზრდა ხარ… სულელი იყო. და კარგი აზრი მომივიდა, დადებითი – სისულელეში უნდა ავყოლოდი, სხვა გზა არ იყო – აბა, დადექი ახლა და ესაუბრე ამას სერიოზულად ქვეყნის ავ-კარგზე, როგორც იტყვიან… იქ, კაბინეტში, ამისთანები გამიცურებია? და აგდებულად ავხედ-დავხედე, პირველად შევათვალიერე საფუძვლიანად, დავეკითხე: – შავები რატომ გაცვიათ ამ გაგანიაში, შალვა-უფროსო? „უფროსო“-მეთქი, აჰ; იუმორის შესანიშნავი გრძნობა… მაგრამ არ მოტყუვდა, მაშინვე ბანზე ამიგდო სიტყვა: – შენ საქართველოს გიყვარს, გერასიმე? გამომიჭირა – მე, ჩემდა თავად, ამ შეკითხვაზე ვერ გადავუტანდი სიტყვას, ჩემთვის უხერხულია მაინც საქართველოზე მოყრუება, და დროებით მივუგე: – კი, როგორ არა… მაგრამ აქ წარმოთქვა ყოვლად უხამსი, ერთდერთი: – ისემც… უზრდელი! ხეპრე… მერე, კინოთეატრში შევედით… დრო რომ გაგვეყვანა.

6

კინოთეატრიდან, გედების პარკი დამათვალიერებინა… იმდენი არაფერი – რაღაცნაირი ხეები იდგა და გედები დაცურავდნენ წყალზე. გრძელ მერხზე ჩამოვჯექით, ჩრდილში, რადგან მზეზე უფრო ცხელოდა და, საერთოდაც, ცხელოდა. სინოპტიკოსებიც ერთხმად აღნიშნავდნენ, რომ დიდი სიცხე იყო საქართველოში მიმდინარე 1971 წელს. – უხდება ტირიფი გედს – აღნიშნა, – რა სულელური ფილმი იყო?
– რატომ… – არ დავეთანხმე, – კეთილშობილებაზე იყო, პატიოსნებაზე, სიწმინდეზე… – კარგი, გაჩერდი, თუ კაცი ხარ… – შეიჭმუხნა, – ტყუილი იყო თავიდან ბოლომდე… – რა არ დაიჯერეთ მაინც… – „თქვენობით“ იქით მივმართავდი, წარმოგიდგენიათ? მაგრამ ასე იყო საჭირო… – რა და, ჯერ ერთი, ის ქმარი ტყუილად არ ეჭვიანობდა. – როგორ თუ არა… ხომ გამოირკვა ბოლოს ყველაფერი. – რა ყველაფერი… – რა და, ქალის უბიწოება. – კარგი გაჩერდი, გერასიმე… – აიმრიზა. – როგორ თუ გაჩერდი… – ავიმრიზე მეც. – როგორ და, ნამდვილად მოხდა იმათში რაღაც… – რა რაღაც… რა! – იცი ის შენ. – არაფერიც არ მომხდარა, – გავუსაჩივრე ნათქვამი, – ხომ გაირკვა ბოლოს… – არა, გენაცვალე. მე ყოველთვის ვხვდები, წყვილის დანახვაზე, მომხდარია თუ არა იმათში რამე… ვხვდები და რა ვქნა. – რითი… – ეტყობათ, კოჭებში. აღვშფოთდი: – ახლა, შენ უკეთესად იცი სცენარისტზე? – აბა რა! – გამოცოცხლდა შალვა, – ოთხ თვეს გამნათებლად ვმუშაობდი. – მაგ ფილმზე? – არა, თეატრში.
ელაპარაკე ამას… – არა ხართ სწორი, არა, შალვა, – დამაჯერებლად ვუთხარი. მაგრამ ამ ვაჟბატონზე, შალვაა თუ ვიღაც, ამან არ გასჭრა, და, საერთოდაც, ჩემს არგუმენტებს არ უჯერებდა, მაგრამ მე მაინც დაბეჯითებით განვაგრძობდი: – ბოლოს ხომ გაირკვა ზუსტად ყველაფერი. – ეკრანზე – კი… – აბა, სხვა რა გინდა… – ამოვისუნთქე. – სცენარით გინდაც არაფერი მომხდარიყოს, მაინც მოხდებოდა… იქ. – სად იქ, შალვა, კაცო… – სად და ცხოვრებაში. აყევი ახლა ამას… მაგრამ გავბრაზდი: – რა იცი შალვა შენ! – გაცხარებულს „თქვენობის“ თავი აღარ მქონდა, – რაზე შეატყვე მაინც! – ეტყობათ-მეთქი, კოჭებში… – და დააყოლა, – რა კარგი შლაპაა? იფ… და მყისვე მისი ჩამოცილება გადავწყვიტე. ამეკიდა, რა, იმასავით… აი, იმასავით. აი, აი ტკიპასავით, ჰო. კატეგორიულად დავეკითხე: – თქვენ საით წაბრძანდებით ახლა? – სად მაქვს თქვენს იქით გზა… – არხეინად მომიგო, კიდევ კარგი, „თქვენ“-ობითში რომ მაინც ამყვა, მაგრამ მაშინვე გააბათილა – ხომ გადავწყვიტეთ მე და შენ, ერთად მოგვევლო ჭიათურის რაიონი. – აარა, გენაცვალე, აარა, – ავნერვიულდი, – იძახით აქ სისულელეებს და… – სისულელეებს რომ ვიძახდე, კამათი არ ამყვებოდი. ეტყობა, შენც გენიშნა რაღაც… ტყუილ-უბრალოდ არ კამათობენ. აბა ახლა, მე რომ ვთქვა, მაგალითად, ასეთი რამ – დუშეთის ფლოტი მსოფლიოში უძლიერესია – შემეკამათები, გერასიმე? სულელი იყო ვიღაც… ტუტუცი, შტერი… ვინც დედმამიშვილების სადღეგრძელო კიდევ შესვას, ჩემდა თავად… – აბა, მოვიაროთ, აბა? – სულწასულად დამეკითხა, – აკი დავთქვით და…
– აარა, ბატონო, სრულიადაც აარა, – ისევ ავთრთოლდი, – ის სულ სიმთვრალის ბრალი იყო. – სიმთვრალემ შეგაცდინა, ხომ… – გულდაწყვეტილი დამეკითხა. – დიახ! – ცუდია, არა, ცუდი სიმთვრალე? – ძალიან ცუდი. ვერ ხედავთ, რა დღეში აღმოვჩნდი? სად უნდა ვყოფილიყავ და… – აბა, ცუდია? – დაკვირვებით მიყურებდა. – ცუდ სიმთვრალეზე ცუდი ნამდვილად არაფერია ქვეყნად. – მტკიცედ განვუმარტე. – ერთი რამაა ნამდვილად უფრო ცუდი… დავინტერესდი აქ: – რა, მაინც… შალვა? რაღაცნაირად, სევდიანად შემომცქეროდა, მითხრა: – რა და, გერასიმე, ცუდი სიფხიზლე. გლახა სიმთვრალეს კიდევ ეშველება… ცუდი სიფხიზლე თქვი შენ…

7

სხვა გზა არ იყო – რაღაცით უნდა დამემტკიცებინა ჩემი უპირატესობა, სულ აიგდო თავი, და გამოსავალს ვეძებდი. საათზე დამეხედა? არა, ეს ხომ უკვე ვცადე და, უშედეგოდ, სხვა რამ იყო საჭირო, და მსუბუქად ჟრჟოლადავლილმა კუჭმა მიხსნა – დილით რა ვჭამე, არაფერი და, ცოტათი მშიოდა, და მისი პირველხარისხოვან რესტორანში დაპატიჟება განვიზრახე, თუკი მსგავსი რამ არსებობდა აქ, ჭიათურაში, სადმე. თურმე, ყოფილა და იქით გავსწიეთ, იმან – რუკზაკმოკიდებულმა, მე – ჩემოდნით ხელში, და რადგან გარდერობი ზაფხულობით არ მუშაობდა, ფეხებთან დაიდო იმან თავისი ბარგი, მე – ჩემი მოწყობილობა, მომცრო კაბინაში ვისხედით, ზედ რომელიღაც ამღვრეული მდინარის პირას. აქ, რესტორანში, შალვასთან დაძაბული თამაშისას, თავს საკუთარ მოედანზე ვგრძნობდი, რადგან რესტორნების მაქვს გარკვეული გამოცდილება, დიახ, და ოფიციანტთან მსწრაფლ ხელში ვიგდე ინიციატივა, რადგან არცთუ ისე ქართქათა სუფრა გამოვაცვლევინე, მართალია უარესი მოიტანა, მაგრამ მაინც… ცივი შამპანური დაუდევრად, თითქოსდა უგულისყუროდ ვიკითხე, მოვატანინე ორი, მერე ერთი უკან გავატანე, მაცივრის უმაღლეს თაროში შესადებად, შევუკვეთე ხბოს მწვადი, სუკი (ხიზილალას არ ვენდე) და ორი წიწილა, ერთიც – დედალი; სალათა, კუჭმაჭი,
ბორჯომ-ლიმონათი და ყველი რა სახსენებელია, ანდა – მჟავეული. ბაზარში ოხრახუშისთვის გავაგზავნე დამლაგებელი, წუთში მობრუნდა, და ოხრახუშს ოსტატურად ვურევდი შამპანურით სავსე ჭიქაში, გაზი რომ გასცლოდა – მძიმეა იგი სასმელად, დალოცვილი… მერე ქართულ პურზედაც პროტესტი გამოვთქვი, გასაცხელებლად გავატანე ქუხნაში („კ-“-უხნას კი არ ვამბობ ზოგზოგებივით, ჩვენ, ზოგიერთმა ქართველმა, თუკი საჭიროა, ვიცით მშობლიური ენის ფასიც), და რომ გაივსო მშვენიერი, სხვათაშორის ჭიათურის პირობაზე, საჭმელ-სასმელ-სანოვაგით სუფრა, შალვამ შემაქო: – ყოჩაღ, გერასიმე. მაქსიმალისტი ყოფილხარ, ჭეშმარიტი ქართველის ერთი თვისება ნამდვილად გქონია. – ხომ არ აკლია რამე? – სუფრას გამომცდელად გადავხედე. – კი. ეს პირში მითხრა, გავოცდი ძლიერ: – რა მაინც… – ერთი, თუ კაცი ხარ, – თითი ასწია, – ლობიო ან შემწვარი კარტოფილი მოატანინე. – რა, ამეებს აჯობებს? – ვინც ხორცს არ გეახლება, გერასიმე, იმისთვის – კი. და, თუ არ გეწყინება, მე ღვინოს დავლევ. – რატომ… – გამათამამებს შამპანური. თანაც, მივეჩვევი და… ვინ დამალევინებს მერე. ფუჰ, უპირატესობა ხელიდან მეცლებოდა. გუნება გამიფუჭდა და, რაღაცნაირად, მეუხერხულებოდა კიდეც წიწილის კვნეტა, მარტო კაცი ჭამაშიაც ცოდოაო, გაგიგიათ, ალბათ… მაგრამ უკანდახევა არ მჩვევია, ჭიქა ავწიე: – გაუმარჯოს ყველაფერ კარგს, რაც ქვეყანაზე არის. – ერთი ჭიქით სვამ ამას, გერასიმე? – გაკვირვებული შემომცქეროდა. – ჰა, ორით იყოს, – ვთქვი და მეორე ჭიქაშიც ქაფის უნაზესი ვულკანი ამოვიყვანე, კარგია შამპანური, ვენაცვალე მას. – გაუმარჯოს, – თქვა შალვამ, – მაგის იმედით არ ვართ?!
მადა გამეხსნა. სუკი ჩავკბიჩე, აჰ, ოდნავ ძნელად მნებდებოდა, მე რომ მიყვარს, ისე; ხბოც კარგი იყო, ნაზი, ცვრიანი, და წიწილასაც კურტუმიდან რომ მივადექი, შალვამ იკითხა: – თქვენ ხინკალი თუ გიყვართ, ა, გერასიმე? – გააჩნია გაკეთებულს, – მაინც ვფრთხილობდი, ავწონ-დავწონე სიტყვა. – მე კი, გერასიმე, ხინკალმა ერთ აღმოჩენამდე მიმიყვანა. – აღმოჩენამდე? – გავიკვირვე და წამსვე იუმორი მოვიშველიე, – რა, ნიუტონის კანონია? – არა, ეს კუჭის კანონია, – სერიოზულად მომიგო, – ახლავე აგიხსნი, აგერ ვარ მე და აგერ ხარ შენ. ხინკალი, გერასიმე, რაც უფრო გშია, სანატრელია უფრო, – შეუდგა ახსნას, – ჰოდა, წახვალთ სახინკლეში რამდენიმე ჯეელი, დგახარ რიგში და აჰ, ჯერ სხვებს გამოაქვთ, ნერწყვი გეძალება და შენატრი იმათ. მოაღწევს მერე, როგორც იქნება შენი რიგი და, მოგაწვდის მაგრამ, რას მოგაწვდის მეხინკლე იგი – ცხელს, აორთქლებულს, ჯადოსნურ ლანგარს, სულ ციმციმ მოგაქვს, და მრგვალ მაგიდას წრეს შემოარტყამთ, ფეხზე დამდგარნი; მერე თქვენში ყველაზე დადებითი ადამიანი მეზობლებიდან შავ წიწაკას ინათხოვრებს და მოაყრის, მაგრამ რას მოაყრის – მწვავეს, მადიანს, ველურს – უჰუჰუჰ!.. მთლად ათრთოლდები, მაგრამ ცხელია… მერედა, შე კაცო, ფრთხილად აიღე, შეუბერე სული, კარგად, დაკვირვებით, ცენტრში რომ მოარტყა, უბერე, უბერე, ფრთხილად მოკბიჩე პატარაზე მერე და ახლა იქ ჩაბერე, ოხშივარი, ჰუჰ! ზედ შიგ ცხვირ-პირზე გელამუნება, და მერე ფრთხილად, ფრთხილად შეიწოვე გულბოყვდამთუთქავი წვენი, აჰ, რა ხსნარია, იფჰ! რომ აგრილდება პატარაზე მერე, ღეჭე, ყლაპე და გუნებაში ნეტარებით იფიქრე: აჰმ-ჰჰ, უხხმ-ჰჰ, და მორიგი ხინკალ-ჭიპის ურნაში ჩასაგდებად დახრა რომ გაგიჭირდება, ამოიხვნეშებ და გაიფიქრებ – ე, ხომ არ მეყო? არა, კაცო, რა საკადრისია, აი ის აიღე, ის, გვერდითა ცალი, ოჰოჰ, ცხარეა? – დააყოლე ქაფქაფა ლუდი, ყელს ვერ ჩაგირეცხს კოხტა-ლამაზად თუ… ახლა, იქითას დასწვდი, ძამიკო, როგორ გიყურებს, გიყურებს როგორ, აჰ, გეხვეწება, ნუ ეტყვი უარს, აიი, ასე, რა, სუნთქვა გიჭირს? რა უჭირს მერე, სირბილით ხომ არ დაღლილხარ და, მაინც, მერე, იმ კანონს მაინც აღმოაჩენ – რომ დანაყრდები კი არა, უკაცრავად პასუხია, ვრცლად რომ გაძღები, გენაცვალე, რო დამძიმდები, მოფომფლოვდები და თვალზე რული ჩამოგაწვება, მთვლემარე, ბუნდოვნად იგრძნობ რომ, ისევ ის ბითური ხარ, რაც მანამდე, ხინკლის ჭამამდე იყავი. აბა?! – კუჭის კანონია ეს, გერასიმე. სუფრაზე უხერხული დუმილი ჩამოწვა, ბარკალს ხელი ვუშვი. – რამე ხომ არ მოგართვათ, ბატონო, ხომ არ გამოვაცოცხლოთ სუფრა? – დუნედ იკითხა ოფიციანტმა, ფანჯარაში იყურებოდა. – ჰა… არა, – ვთქვი მე. იმან კი, შალვამ, ასე მომმართა:
– მიირთვით რამე, გერასიმე. ჩემს პურ-მარილზე, მეპატიჟებოდა!

8

სხვა გზა არ იყო – რაღაცით უნდა დამემტკიცებინა ჩემი უპირატესობა, სულ აიგდო თავი, და გამოსავალს ვეძებდი. საათზე დამეხედა? არა, ეს ხომ უკვე ვცადე და, უშედეგოდ, სხვა რამ იყო საჭირო, და მსუბუქად ჟრჟოლადავლილმა კუჭმა მიხსნა – დილით რა ვჭამე, არაფერი და, ცოტათი მშიოდა, და მისი პირველხარისხოვან რესტორანში დაპატიჟება განვიზრახე, თუკი მსგავსი რამ არსებობდა აქ, ჭიათურაში, სადმე. თურმე, ყოფილა და იქით გავსწიეთ, იმან – რუკზაკმოკიდებულმა, მე – ჩემოდნით ხელში, და რადგან გარდერობი ზაფხულობით არ მუშაობდა, ფეხებთან დაიდო იმან თავისი ბარგი, მე – ჩემი მოწყობილობა, მომცრო კაბინაში ვისხედით, ზედ რომელიღაც ამღვრეული მდინარის პირას. აქ, რესტორანში, შალვასთან დაძაბული თამაშისას, თავს საკუთარ მოედანზე ვგრძნობდი, რადგან რესტორნების მაქვს გარკვეული გამოცდილება, დიახ, და ოფიციანტთან მსწრაფლ ხელში ვიგდე ინიციატივა, რადგან არცთუ ისე ქართქათა სუფრა გამოვაცვლევინე, მართალია უარესი მოიტანა, მაგრამ მაინც… ცივი შამპანური დაუდევრად, თითქოსდა უგულისყუროდ ვიკითხე, მოვატანინე ორი, მერე ერთი უკან გავატანე, მაცივრის უმაღლეს თაროში შესადებად, შევუკვეთე ხბოს მწვადი, სუკი (ხიზილალას არ ვენდე) და ორი წიწილა, ერთიც – დედალი; სალათა, კუჭმაჭი,
ბორჯომ-ლიმონათი და ყველი რა სახსენებელია, ანდა – მჟავეული. ბაზარში ოხრახუშისთვის გავაგზავნე დამლაგებელი, წუთში მობრუნდა, და ოხრახუშს ოსტატურად ვურევდი შამპანურით სავსე ჭიქაში, გაზი რომ გასცლოდა – მძიმეა იგი სასმელად, დალოცვილი… მერე ქართულ პურზედაც პროტესტი გამოვთქვი, გასაცხელებლად გავატანე ქუხნაში („კ-“-უხნას კი არ ვამბობ ზოგზოგებივით, ჩვენ, ზოგიერთმა ქართველმა, თუკი საჭიროა, ვიცით მშობლიური ენის ფასიც), და რომ გაივსო მშვენიერი, სხვათაშორის ჭიათურის პირობაზე, საჭმელ-სასმელ-სანოვაგით სუფრა, შალვამ შემაქო: – ყოჩაღ, გერასიმე. მაქსიმალისტი ყოფილხარ, ჭეშმარიტი ქართველის ერთი თვისება ნამდვილად გქონია. – ხომ არ აკლია რამე? – სუფრას გამომცდელად გადავხედე. – კი. ეს პირში მითხრა, გავოცდი ძლიერ: – რა მაინც… – ერთი, თუ კაცი ხარ, – თითი ასწია, – ლობიო ან შემწვარი კარტოფილი მოატანინე. – რა, ამეებს აჯობებს? – ვინც ხორცს არ გეახლება, გერასიმე, იმისთვის – კი. და, თუ არ გეწყინება, მე ღვინოს დავლევ. – რატომ… – გამათამამებს შამპანური. თანაც, მივეჩვევი და… ვინ დამალევინებს მერე. ფუჰ, უპირატესობა ხელიდან მეცლებოდა. გუნება გამიფუჭდა და, რაღაცნაირად, მეუხერხულებოდა კიდეც წიწილის კვნეტა, მარტო კაცი ჭამაშიაც ცოდოაო, გაგიგიათ, ალბათ… მაგრამ უკანდახევა არ მჩვევია, ჭიქა ავწიე: – გაუმარჯოს ყველაფერ კარგს, რაც ქვეყანაზე არის. – ერთი ჭიქით სვამ ამას, გერასიმე? – გაკვირვებული შემომცქეროდა. – ჰა, ორით იყოს, – ვთქვი და მეორე ჭიქაშიც ქაფის უნაზესი ვულკანი ამოვიყვანე, კარგია შამპანური, ვენაცვალე მას. – გაუმარჯოს, – თქვა შალვამ, – მაგის იმედით არ ვართ?!
მადა გამეხსნა. სუკი ჩავკბიჩე, აჰ, ოდნავ ძნელად მნებდებოდა, მე რომ მიყვარს, ისე; ხბოც კარგი იყო, ნაზი, ცვრიანი, და წიწილასაც კურტუმიდან რომ მივადექი, შალვამ იკითხა: – თქვენ ხინკალი თუ გიყვართ, ა, გერასიმე? – გააჩნია გაკეთებულს, – მაინც ვფრთხილობდი, ავწონ-დავწონე სიტყვა. – მე კი, გერასიმე, ხინკალმა ერთ აღმოჩენამდე მიმიყვანა. – აღმოჩენამდე? – გავიკვირვე და წამსვე იუმორი მოვიშველიე, – რა, ნიუტონის კანონია? – არა, ეს კუჭის კანონია, – სერიოზულად მომიგო, – ახლავე აგიხსნი, აგერ ვარ მე და აგერ ხარ შენ. ხინკალი, გერასიმე, რაც უფრო გშია, სანატრელია უფრო, – შეუდგა ახსნას, – ჰოდა, წახვალთ სახინკლეში რამდენიმე ჯეელი, დგახარ რიგში და აჰ, ჯერ სხვებს გამოაქვთ, ნერწყვი გეძალება და შენატრი იმათ. მოაღწევს მერე, როგორც იქნება შენი რიგი და, მოგაწვდის მაგრამ, რას მოგაწვდის მეხინკლე იგი – ცხელს, აორთქლებულს, ჯადოსნურ ლანგარს, სულ ციმციმ მოგაქვს, და მრგვალ მაგიდას წრეს შემოარტყამთ, ფეხზე დამდგარნი; მერე თქვენში ყველაზე დადებითი ადამიანი მეზობლებიდან შავ წიწაკას ინათხოვრებს და მოაყრის, მაგრამ რას მოაყრის – მწვავეს, მადიანს, ველურს – უჰუჰუჰ!.. მთლად ათრთოლდები, მაგრამ ცხელია… მერედა, შე კაცო, ფრთხილად აიღე, შეუბერე სული, კარგად, დაკვირვებით, ცენტრში რომ მოარტყა, უბერე, უბერე, ფრთხილად მოკბიჩე პატარაზე მერე და ახლა იქ ჩაბერე, ოხშივარი, ჰუჰ! ზედ შიგ ცხვირ-პირზე გელამუნება, და მერე ფრთხილად, ფრთხილად შეიწოვე გულბოყვდამთუთქავი წვენი, აჰ, რა ხსნარია, იფჰ! რომ აგრილდება პატარაზე მერე, ღეჭე, ყლაპე და გუნებაში ნეტარებით იფიქრე: აჰმ-ჰჰ, უხხმ-ჰჰ, და მორიგი ხინკალ-ჭიპის ურნაში ჩასაგდებად დახრა რომ გაგიჭირდება, ამოიხვნეშებ და გაიფიქრებ – ე, ხომ არ მეყო? არა, კაცო, რა საკადრისია, აი ის აიღე, ის, გვერდითა ცალი, ოჰოჰ, ცხარეა? – დააყოლე ქაფქაფა ლუდი, ყელს ვერ ჩაგირეცხს კოხტა-ლამაზად თუ… ახლა, იქითას დასწვდი, ძამიკო, როგორ გიყურებს, გიყურებს როგორ, აჰ, გეხვეწება, ნუ ეტყვი უარს, აიი, ასე, რა, სუნთქვა გიჭირს? რა უჭირს მერე, სირბილით ხომ არ დაღლილხარ და, მაინც, მერე, იმ კანონს მაინც აღმოაჩენ – რომ დანაყრდები კი არა, უკაცრავად პასუხია, ვრცლად რომ გაძღები, გენაცვალე, რო დამძიმდები, მოფომფლოვდები და თვალზე რული ჩამოგაწვება, მთვლემარე, ბუნდოვნად იგრძნობ რომ, ისევ ის ბითური ხარ, რაც მანამდე, ხინკლის ჭამამდე იყავი. აბა?! – კუჭის კანონია ეს, გერასიმე. სუფრაზე უხერხული დუმილი ჩამოწვა, ბარკალს ხელი ვუშვი. – რამე ხომ არ მოგართვათ, ბატონო, ხომ არ გამოვაცოცხლოთ სუფრა? – დუნედ იკითხა ოფიციანტმა, ფანჯარაში იყურებოდა. – ჰა… არა, – ვთქვი მე. იმან კი, შალვამ, ასე მომმართა:
– მიირთვით რამე, გერასიმე. ჩემს პურ-მარილზე, მეპატიჟებოდა!

9

ახლა რომ ვუკვირდები, იმჯერადაც დედმამიშვილების სადღეგრძელომ დამღუპა – შექანავებული, ცხვარივით დავდევდი აღგზნებულ შალვას, ვისაც მყისვე დავთანხმდი სოფლად ასვლაზე, მერე მითხრა, რომ სოფელში ჩემი ამ ძვირფასი ტანსაცმლით გამოჩენა შეუსაბამობას გამოიწვევდა ერთგვარს, და მაყიდინა უნივერმაღში ხამი ტილოს შარვალ-ხალათი, ვაი სირცხვილო – სადღაც ბუჩქებში გადავიცვი, მოვჩანდი კიდეც ალბათ, კარგი სამოსი – ჩემოდანში მზურნველად ჩადო, შლაპაღა შემრჩა ძვირფასი თავზე, და მილოცავდა აღჭურვილობას ახალს, რომელსაც, მისი შეხედულებით უბრალოსა და მშობლიურს, „ტყრუშულს“ უწოდებდა, ბიცოლასეული ღობის სახეობიდან ნასესხებ გამოთქმას; ბილეთების აღებდა დამასწრო, რადგან მე ჩემოდანიანა ერთ ადგილას ვიყავ, გაღიმებული შემომეგება: – ა, მაშ, მივდივართ, პატივცემულო ბატონო სიმა?
– კი, – და დავეჭვდი, ნასვამიც კი, საზრიანი ვარ, – კი მაგრამ, იმანო… – სახელი დამავიწყდა, – ჰო, შალვა… – და სახელი კი გავიხსენე, მაგრამ ახლა სათქმელი დამავიწყდა, და გავიხსენე ისიც. – აი, ეგ შენი ბიცოლა, შალვა, რომ არ დაგვხვდეს, ა, შალვა? ერთხანს მიყურა, და გაუბრწყინდა სახე, ჯიბისკენ წაიღო ხელი: – აგერ არა მაქვს იმისი სახლის გასაღები? და ამოაძვრინა კიდეც – პატარა, ოქროსფერი, კოხტა. – კარგი, შალიკო… – დავეთანხმე, პატარას თითქოს ვბარბაცებდი, დიდი ამბავი, მერე რა… და მემშობლიურა შალვა მერე უცებ, რა იყო მაინც, რა ჭირი მეტაკა, მხარზე მოვხვიე ტყრუშულსახელოიანი ხელი: – ჩი-იტი გვრი-ტი მო-ოხ! ვეეუულშიიი… – ზემო იმერეთს, ბატონო სიმა, ნამდვილ იმერეთს, საქართველოს ვნახავთ… – აღტაცებული იმეორებდა, გავაწყვეტინე: – ძალიანაც კარგი. და ავტობუსთან, უკანასკნელად შეჭოჭმანებულს, ისეთნაირი ვედრებით მითხრა: – წავიდეთ, რაა… წავიდეთ, ჯანდაბას, კარგი, – ხელი ჩავიქნიე და ისე – უბრალოდ, ჰაი-ჰარაზე რომ არ დავთანხმებულიყავ, რიხიანად დავასაბუთე კიდეც, ასე ვთქვი მე: – ლუკმა გავარდეს, ჯამში ჩავარდეს. აი ასე ვთქვი მე, მიყვარს ხალხური პოეზია. პატარა ავტობუსში ჯერ თითქოს სიხალვათე იყო, ჩვენ-ჩვენ ადგილას მოვკალათდით, მაგრამ როგორც კი დაიქოქა მანქანა, იხუვლა ხალხმა, სად იყვნენ იქამდე მაინც, შეშფოთებული ზეწამოვიჭერ, მაგრამ ნურას უკაცრავად, ვეღარ ჩავიდოდი, ადამიანი კი არა, ლაზერის სხივი ვეღარ გააღწევდა გარეთ, და ისევ მოწყვეტით დავჯექი, რადგან ვიღაცა ქალი მიზანსწრაფულად წამოვიდა ჩემი ადგილისკენ, თავიდან ჯერ ცოტათი ამან გამომაფხიზლა; შალვამ დაუთმო იმ ქალს თავისი სკამი, და მეც მომიხდა ცოტა ხანში წამოდგომა, რადგან ქათმები დამადეს მხარზე, ფუჰ, ცოცხალ ქათმებს ვერ ვიტან, ქათმები შემწვარი ან მოხარშულია მხოლოდ კარგი, ნასვამმა, მძიმედ ავათრიე წელი და ქათმებიანი ქალი, ჩემს კუთვნილ ადგილზე, არხეინად მოკალათდა! ვიღაცის ფეხებზე კი ვიდექ, მაგრამ მეც ფეხზე ვიღაცა მადგა, საშინლად ჭყვიტინებდა სადღაც კუთხეში ცოცხალი გოჭი, აღმართში გაჭირვებით მიხროტინებდა ავტობუსი, და უცებ სადღაციდან შალვას ხმა შემომესმა: – რავაა საქმე, გერასიმე, ვინმემ ხომ არ დაგაბიჯა ფეხზე!
ჰაიი, თაღლითი… კვლავ „გერასიმეზე“ გადავიდა, აქ რომ დამიგულა, ამ ხალხში ჩაჭედილი. თვითონ არ ჩანდა, სადღაც წაეღო მძლავრ ნაკადს, გავიტრუნე და, ისევ, კვლავაც არ შემომესმა?! – სად ხარ, გერასიმე, ხომ წაგივიდა ამ შეუჩვევლობაში გული! ხამსები ყუთში, კიდევ რაღაც წესრიგისდამიხედვით აწყვიან, ალბათ, მე კი, საცოდავს, ბეჩავს, გადაჩვეულს საერთო ტრანსპორტს, ამ სისასტიკეში გამქირდავი სიტყვების მოსმენაც მიხდებოდა, მთლად გავიხვითქე, ხალხი კი შალვას ყოველ წამოძახილზე მე მიყურებდა – ჩემი ტყრუშული შარვალ-ხალათის მიუხედავად, შემიცნეს, უცხო… და ერთხელაც რომ დამიძახა: „როგორ ხარ, გერასიმე!“ „კარგად“ – ვითომც ომახიანად გავეპასუხე, მაგრამ ჩემს ფეხებზე მდგარი კაცი ძალიან შეიჭმუხნა და მისაყვედურა: „რაა, ბატონო, მთლად გამიხეთქე ყურის ბარაბანი“ – ელაპარაკე, ამათ… იგი კი, შალვა, აღარ იშლიდა: „მოსახვევია ახლა, გერასიმე, გამაგრდი იცოდე კაჟივით!“, „ორმოა აქ მოსალოდნელი მკვეთრად გადამხრელი, გერასიმე, არ შემარცხვინო!“, „ვინმეს ტომარა ხომ არ მოგედო, გერასიმე, იმ ნაღრძობ ფეხზე!“, იმდენი იძახა, შემომეცალა ხალხი თანაც ჩავიდნენ ზოგ-ზოგები და, უფრო უცხოდ და ყასიდად ვიდექ… მერე, გაჩუმდა, როგორც იქნა და, სიმთვრალეს, თუნდაც გაბზარულს, მაინც თავისი გააქვს – სულ ცოტათი წინ გადავინაცვლე და ვიღაც ბავშვიან ახალგაზრდა ქალს, თავთით დავადექი, გულისპირი ჰქონდა შემთხვევით მოღეღილი, წამძლია სულა და თვალი დავადგი, და რომ ვერ შეემჩნია ჩემი მზერა, აქამდე ხელში ჩაბღუჯული, დაჭმუჭვნილი შლაპა გავასწორე და ჩამოვიფხატე, და თუმც დაჟინებით, მაინც შენიღბვით ჩავცქეროდი, მაგრამ ქალი საერთოდ ალღოიანია ხანდახან ოხერი, მაინც მიმიხვდა და, რა ქნა, თუ იცით? – არ დამიჯერებთ – მთლად ამოიღო ცალი ძუძუ, ბავშვს პირში ჩაუდო და, ხალხის გასაგონად – წარმოგიდგენიათ? – მიმართა: ჭამე, გენაცვალე, თორემ ბიძია წაგართმევს… და ამომხედა, აჰ, ჩემი ბედი! მაინცდამაინც ასეთს უნდა გადავყროდი? ატყდა სიცილი ავტობუსში, მაგრამ რა ატყდა… იმანაც, შალვამ, წამსვე გამომძახა: „რაშია საქმე, გერასიმე, შენზე ხომ არ იცინიან, ხომ არ მომჭერი თავი!“ ხედავდა ალბათ, ყველაფერს, ოხერი, მაგრამ რა დავაშავე მაინც ასეთი, დასაცინ-მასხრად რომ ამიგდეს, გამექცა ისე, უბრალოდ, თვალი, აკი თქვა კიდეც ცნობილმა პოეტმა აკაკიმ – „საამო არის საცქერლად, დიაცის უბესავითა…“ ექსპონატივით ვიდექ, სიცილით ცრემლმორეული მთელი ხალხი დიაცის უბესავით ახლა მე შემომყურებდა, კიდევ კარგი რომ, ის ქალი სადღაც ახლოს ჩავიდა, თუმცა კიდევ კარგი კი არა, პირიქით, უარესი გამოდგა ეს, რადგან მე მტკიცედ მქონდა გადაწყვეტილი ავტობუსის დატოვება და ჭიათურაში დაბრუნება, ლიეპა თითქმის აღარ მახსოვდა, ჭიათურაზე ვოცნებობდი, წარმოგიდგენიათ? – მაგრამ იმ ქალს ხომ ვერ ჩავსდევდი, შემდეგი სოფლისთვის გადავდე ჩემი ეს განზრახვა, და გადაუხვია კიდევ ავტობუსმა, რაღაც დანჯღრეულ, საცალფეხო გზაზე ახრიგინდა. ვაჰ, ჩემი ბედი, და საბოლოოდ იმან გამომაფხიზლა, რაღაც ტომარა რომ შეხტა უცებ და ჩემსკენ გადმოხტა, და სანამ შექანებული გული დამიმშვიდდებოდა, კიდევ კარგი რომ, მივხვდი – გოჭი ეყოლებოდათ შიგ, თანაც, ფუიჰ, ცოცხალი.
…ჩემი საათი შვიდის ნახევარს აჩვენებდა, ავტობუსიდან რომ გადმოვედით. მაინც ძალიან ცხელოდა, მთლად დამისველდა გადახახუნებული შუბლზე მწარედ, ცხირსახოცი. ეს შალვა ისე დაძაბული იცქირებოდა ირგვლივ, ასე მეგონა, ვიღაცას ეძებს-მეთქი, უნებურად თვალი გავაყოლე, მეც დავტრიალდი ადგილზე, მაგრამ აჰ, არა, არავინ ჩანდა. რა ჯანდაბა და ოხრობა აფაციცებდა აბა, სულ ვერ გავიგე… როგორც იქნა და, მომიბრუნდა, მითხრა: – ბატონო სიმა, არ გეწყინოთ და, საქართველოს პატარა მონაკვეთი ფეხით გვაქვს გასავლელი… მსწრაფლ შევიცხადე: – ძლიერ შორსაა? – აგერ იქ, იქით, მანდ არა, აი იქით, სახლები რომ მოჩანს… კარგა გვარიანი მანძილი ჩანდა, უკმაყოფილოდ ამოვიხვნეშე. ჩემოდანს დავწვდი, გაბრაზებული ვიყავ. მოსახვევთან ვიღაც ბებერი შემოგვეფეთა, როგორღაც, დაეჭვებულმა მოგვმართა: – გამარჯობათ თქვენი?! – კაი გამარჯობათ, ბატონო, – ხალისიანად შეაგება შალვამ, – როგორი ამინდებია აქეთ? – რა უჭირს, კარგი, – უთხრა ბებერმა და, თითქოს რიო დე ჟანეიროს გარეუბანში შევხვედროდეთ ერთმანეთს, გახარებულმა გვკითხა: – ქართველები ხართ, ბიჭებო? ალბათ შალვას რუკზაკმა თუ შეაეჭვა, ან – ჩემმა შლაპამ, გავღიზიანდი, მივუგე: – არა! აის ბებერი დაკვირვებით შემომაცქერდა, მერე დამიყვავა, თავისი ჭკუით: „კაი ბატონო, კაი ბატონო, კაი ბატონო…“ შალვამ კი, ჩემით ძალიან აშკარად გულდამწვარმა, ვითომ გამოსავალი იპოვნა: – ნუ გეწყინებათ, ბიძაჩემო, ნერვიულია… – რა უჭირს მერე, – თქვა ბებერმა და მხარზე ტომარა შეისწორა, – მასეთები ხდება? მშვიდობით გევლოთ… – კარგად ბრძანდებოდეთ, ბატონო, – დაადევნა შალვამ და მაშინვე დაბალის ხმით მისაყვედურა: – გეთქვა, რაღა – ჰო…
– რატომ უნდა მეთქვა! – გავცხარდი, ნერვიული ვარ, – ქართულად გამოველაპარაკეთ და რა უნდოდა მეტი! კუდს ხომ არ გავუქიცინებდი კიდევ… უზრდელი, თავხედი – აქ ორიოდ ნაბიჯით დაიხია და ერთ ადგილას დაკვირვებით, ხაზგასმულად შემომხედა. წელში გაიმართა, მისაყვედურა მერე: – უნდა გეთქვა – ჰო… – არ უნდა მეთქვა, არა! – შენ იცი შენი საქმე… – სწრაფად დათმო და, კვლავ იაგრესიულა, – მაგრამ შენ შენი საქმე იცოდე, მეტი არაა ჩემი მტერი… საცა არა სჯობს გაცლა სჯობსო, უთქვამს ბრძენს, გაჩუმება ვამჯობინე. მაგრამ მთლიანად ვერ გავეცლებოდი, დედმამიშვილების სადღეგრძელოს გადამკიდე, იმის ტერიტორიაზე ვიყავ. – აბა, შევუდგეთ ჩვენ-ჩვენ კუთვნილ გზას, – მხნედ გამოაცხადა შალვამ, – აი, ეს სიმინდის ყანა გვაქვს გადასალახი, შენ იცი, გერასიმე, როგორც მშრალადაც გამოხვალ, ხომ არ გეშინია მაჩვის? – მაჩვის კი არა… – წავიბუზღუნე. შრიალ-შრიალში, ოღროჩოღროზე მივაბიჯებდი, გული მიცემდა. სად ვიყავ მაინც, საით მივდიოდი, მაღალ სიმინდში არაფერი ჩანდა, მიცემდა გული. მარტო ვიყავი, შალვა არსად ილანდებოდა, წახრილს, ქურდულად მიმქონდა ჩემი საკუთარი ჩემოდანი, ალაბედობით მივიკვლევდი გზას. – როგორაა საქმე! – როგორც იქნა, შემომესმა. – კარგად, კარგად! – გახარებული შევეხმიანე. – ასე იარე, ასე, ჩემი ხმისკენ! ხომ არ გიჭირს რამე! – არა! – გავძახე. – თუ გაგიჭირდება რამე, დამიძახე – ვაშლიი! კარგი? – კარგი, შალიკო! როგორც იქნა და, გავაღწიე იმ ყანას თავი, და შემომესმა წყლის რაკრაკი, როგორც იტყვიან. მომცრო ღელესთან შალვა იდგა, დაფიქრებული დასცქეროდა წყალს მერე მე მიყურა ერთხანს, და გულით მთხოვა:
– ხუთ წუთს ვერ დამითმობთ, პატივცემულო? – რაშია… საქმე… – ვიპკურო მინდა, გერასიმე, წყალი… მხრები ავიჩეჩე. შალვა კი იქვე, მაღალ ბუჩქებში შეიმალა და, პატარა ხნის მერე, საცურაო ტრუსში გამოწყობილი წარმოსდგა ღელის პირას. რად უნდოდა ასეთი საგანგებო აღჭურვილობა, კოჭებამდე თუ მისწვდებოდა წყალი; ფეხი რომ შედგა, იმის მაგივრად მე გამაჟრჟოლა, მაგრამ შალვა მხნედ დაიხარა, ორთავ პეშვით ამოიღო წყალი, გაიმართა და, ისევ გემრიელად შეისხა მკერდზე, გული დამწყდა და, გაკვირვებული, თანაც შურით შევქცეროდი, როგორ გრილდებოდა ამ პაპანაქებაში – მთელი ეშხით… მერე ღელეში საერთოდ გაწვა, ხელ-ფეხს იქნევდა, კოტრიალობდა, მზეზ კი წყალში ნებივრობდა, ოხერი, და რომ შემომხედა, თითქოს მიმიხვდა შურსა და სურვილს, ნელა წამოდგა, ხელით მოიჩრდილა სველი სახე, დაკვირვებით მათვალიერებდა, და მერე მკითხა: – გული ხომ არ გაქვს ცუდი და გლახა? – არა, მე მგონი. და უცხო რამ ბგერები, ნაზი და მოთბო, გაერია ხმაში: – მოდი აბა გერასიმე, წყალში. …ვხვანჩალობდით, ჰეჰ!

10

სანამ იმ საშინელ ამბავს მეტყოდა, სუყველაფერი კარგად იყო – მასპინძლის სახლი შორიახლო მეგულებოდა, გაგრილებული, ჩამავალი მზის სხივებქვეშ ვიწექით, ორთავე თვალი მილულული მქონდა, უგუნებობა გადამეყარა – წყლით. სოველ სახეზე მოთბო შუქი მადგა, სიგრილეს მწოვდა, ნაზად მთენთავ ნეტარებას მმატებდა, კარგია მაინც, რაც უნდა უნდა იყოს, მზე. მერე პირქვე გავწექ, ხელები გავშალე, კოხტად დავმძიმდი და, აი სწორედ მაშინ, მადიანად რომ გავიზმორე, ასე წამოიწყო: – თუ არ გეწყინებათ, ბატონო სიმა, სიმართლეს გეტყვით. ვინ თქვა, წინათგრძნობა არ არისო, ნამდვილად არის, რაღაცა ცუდი მაშინვე მიგრძნო გულმა. – რა სიმართლეს… კაცო? – რა და… შემომხედე ჯერ, ვაჟკაცურად, თვალში.
ღელის პირას წამოვჯექი და, მოლოდინით მივაპყარ მზერა, იმას კი განზე გაიხედა, თითქოს ცოტათი დამორცხვებულმა, თითით აჩიჩქნა მიწა, და მითხრა მერე: – მე ამ სოფელში არავითარი ბიცოლა არ მყავს, გერასიმე. სანამ რაიმეს მოვისაზრებდი, და ამოვიღებდი ხმას, იმ ციცქნა ღელის კალაპოტში ბლომად წყალმა ჩაიარა. – როგორ თუ… – არ მყავს და, რა ვქნა. – და ვითომ, ამიხსნა: – თავს ზემოთ ძალა არ არის. – რანაირად… ა… ბიცოლა ხომ… – და, გაოგნებულმა, უცებ ვიფეთქე, გონება დამებინდა: – როგორ თუ არ გყავს! რაშია საქმე, ბოლოს და ბოლოს! რაღაც მაპეტიჟებოდი აქეთ… მე შენ გიჩვენებ! სადაა ტელეფონი! აქ გაიბადრა, ღიმილ-ღიმილით მითხრა: – აგერ იქ, ჭალაში, მესამე ხეზე ჰკიდია, გერასიმე. მაგრამ არ მიმიხედია, არ მოვტყუვდი; გამახსენდა: – ეს გასაღები რომ მაჩვენე? არა, არა, კი გყავს, როგორ არა, – ათრთოლებული, თავს ვიმხნევებდი, – კი გყავს ბიცოლა აქ შენ, ეე… – შალვა, ბატონო. – კი გყავს ბიცოლა შალვა, აქ, შენ… – ის გასაღები, ბატონო სიმა, ჩემი ღვიძლი ძმის, ვასიკოს ფოტოატელიისაა. თბილისში, ღამღამობით, იქ მძინავს ყარაულივით, უხელფასოდ, კოხტად… – ვინ ვასიკოა… რა ფოტოატელიე… გაკვირვებულმა, დამანამუსა: – როგორ, არ გახსოვს ნუთუ, ბატონო სიმა, დედმამიშვილების სადღეგრძელო? გულშემოყრილი, წყლის პირას ვიჯექ.

11

კარგა ხანი გავიდა, სანამ ვიტყოდი, ხმადაბლა, სხვათა შორის:
– კი მაგრამ, მე აქ რატომ წამომიყვანეთ? – არ გეწყინება, გამოგიტყდე? შევხედე: – არა. მყისვე წამოდგა, გაიარ-გამოიარა, მითხრა: – კარგი ადამიანი ხარ შეიძლება შენ, გერასიმე, მაგრამ უნდა გაგაადამიანურო უფრო. – გამა… ამამადამიანო? – ავიბენი, რაებს ამბობდა, – ისეთი რა მჭირს… – შენს საქციელში, გერასიმე, გავზალშიც და ისეც, საერთოდ, სამშობლოდავიწყებული კაცი იგრძნობოდა. – რადავიწყებული? – გაიგე, კოხტად. ერთხანს სიძულვილით შევცქეროდი; რომ შემძლებოდა, ცემით გავასიებდი, მაგრამ დაკუნთული იყო ოხერი, ტანზე. – რაზე შემატყვე, მაინც… – ეტყობათ ხოლმე კოჭებზე, გერასიმე. თანაც, ისე ამაყად, ისე ქედმაღლურად გაუშვი მძღოლი… – ეს მაინც როგორ… – წმინდად გაპარსული ნიკაპი მცირედ და მკვეთრად რომ ასწიე მხოლოდ. – და შენ… ახლა… უნდა გამამადამ… ადამუნო… იანამურო? – კვლავ ავიბენი, ფუჰ, ეს მრავალპირიანი ზმნები, მაგრამ მიმიხვდა: – დიახ. – კი მაგრამ, როგორ! – როგორ და, აქ, ზემო იმერეთში ხომ ამოგიყვანე… მიპასუხე, მითხარი! – კი! – ხომ გაგაბანინე ტანფეხი საქართველოს წყლით?
– სულ საქართველოს წყალში არ ვარ, შალვა? – სად, დაკარგულო… – აბაზანაში, სად… – აჰ, ის სულ სხვაა. – რატომ, ვითომ… – იძახე ახლა რატომ და ვითომ… სხვაა და, რა ვქნა. აქ რაღაც ჩიტმა უეცრად – ფრთხ და, წამოვიკრიფე, ეჭვებმა დამსერა, ფრთხილად, შეპარვით დავეკითხე: – კი მაგრამ, ახლა რაღას მიპირებ… – ერთი ღამე უნდა გაგათევინო აქ, ზემო იმერეთის ცის ქვეშ, და მერე წადი, სადაც გენებოს. – კი მაგრამ, რატომ! და ისევ ის არ მომიგო, მრავალპირიანი? – გასაადამიანურებლად, ტკბილო. აგერ, შეხედე, როგორ ღამდება… იხილე საოცრება იგი, გერასიმე ჩემო! რა საოცრება, რის საოცრება – უბრალოდ, ბნელდებოდა. – იცოცხლე, კაია, კარგი, ლიეპა და კარლსრუე, გერასიმე, მაგრამ სამშობლოც უნდა გიყვარდეს, და რომ გიყვარდეს, უნდა იცნობდე, აბა, იქითკენ გაიხედე, რა ხაზებია, გერასიმე, და რა სირბილე… აგეე, იქით, ჩრდილებს შეხედე… სად ნახავ ამას, ამ იმერეთს, ზემო იმერეთის გარდა… რისი ხაზები, რაის სირბილე… განაგრძობდა ის: – რა სიმწვანეა, რა უცნაური… მწვანე იქნებოდა ბალახი და ყანა, რა იქნებოდა აბა… ხმას დაუდაბლა: – აქ დედამიწა არაა ავად, გერასიმე. ჩურჩულ-ჩურჩულზე გადავიდა და, საცურაო ტრუსში გამოწყობილი, ათვალიერებდა არემარეს, როგორც იტყვიან; აღარ მესმოდა იმისი უთავბოლო სიტყვები, ისევ მეტაკა
ჩემი დარდი, ისევ ვიფეთქე: – კი მაგრამ, რა უფლეა გქონდათ მაინც, აქ რომ წამომიყვანე? მსწრაფლ გაიკვირვა: – რა უფლება მასწავლებლობას უნდა… დავანამუსე: – მასწავლებელი ხარ ჩემი შენ, შალვა? – ამ მიდამოში, კი. – და მე – შეგირდი? – არა. – მითხრა და, შემომაჩერდა, ამხედ-დამხედა, მათვალიერებდა როგორ… – რა ვარ, შალიკო, აბა… – არ გეწყინოს და, ბითური ხარ გერასიმე, შენ. მაგრამ დაკუნთული იყო ოხერი, ტანზე… – მიწას კი ნუ ჩაჩერებიხარ, გერასიმე, იყურე ირგვლივ… და არ წააგებ. ეეჰ, რას გავებდი, მე კი ვიცოდი, დრო ხომ – ფულია… ტყრუშულ ხალათმოხურული, თავჩაქინდრული ვიჯექი ისევ, იმან კი, შალვამ – თავხედმა, ბრიყვმა, მხარზე ვითომ ნუგეშის ნიშნად დამადო ხელი: – რას მოგიწყენია, რომ მოგიწყენია, ა, გერასიმე, რასაა რომ მოგიწყენია, შე კაი კაცო, – მცირედ შემაჯანჯღარა და, ვითომც გამამხნევა, თავისი ჭკუით, მერე: – ეგ არაფერი, სიმა-ბატონო, ნამდვილად ვიცი, ორი-სამი საუკუნის შემდეგ შესაძლოა სულერთი იყოს, მე ამ სოფელში ბიცოლა მყავდა თუ არ მყავდა, აბაა, გერასიმე.

12

კარგა ხანი გავიდა, სანამ ვიტყოდი, ხმადაბლა, სხვათა შორის:
– კი მაგრამ, მე აქ რატომ წამომიყვანეთ? – არ გეწყინება, გამოგიტყდე? შევხედე: – არა. მყისვე წამოდგა, გაიარ-გამოიარა, მითხრა: – კარგი ადამიანი ხარ შეიძლება შენ, გერასიმე, მაგრამ უნდა გაგაადამიანურო უფრო. – გამა… ამამადამიანო? – ავიბენი, რაებს ამბობდა, – ისეთი რა მჭირს… – შენს საქციელში, გერასიმე, გავზალშიც და ისეც, საერთოდ, სამშობლოდავიწყებული კაცი იგრძნობოდა. – რადავიწყებული? – გაიგე, კოხტად. ერთხანს სიძულვილით შევცქეროდი; რომ შემძლებოდა, ცემით გავასიებდი, მაგრამ დაკუნთული იყო ოხერი, ტანზე. – რაზე შემატყვე, მაინც… – ეტყობათ ხოლმე კოჭებზე, გერასიმე. თანაც, ისე ამაყად, ისე ქედმაღლურად გაუშვი მძღოლი… – ეს მაინც როგორ… – წმინდად გაპარსული ნიკაპი მცირედ და მკვეთრად რომ ასწიე მხოლოდ. – და შენ… ახლა… უნდა გამამადამ… ადამუნო… იანამურო? – კვლავ ავიბენი, ფუჰ, ეს მრავალპირიანი ზმნები, მაგრამ მიმიხვდა: – დიახ. – კი მაგრამ, როგორ! – როგორ და, აქ, ზემო იმერეთში ხომ ამოგიყვანე… მიპასუხე, მითხარი! – კი! – ხომ გაგაბანინე ტანფეხი საქართველოს წყლით?
– სულ საქართველოს წყალში არ ვარ, შალვა? – სად, დაკარგულო… – აბაზანაში, სად… – აჰ, ის სულ სხვაა. – რატომ, ვითომ… – იძახე ახლა რატომ და ვითომ… სხვაა და, რა ვქნა. აქ რაღაც ჩიტმა უეცრად – ფრთხ და, წამოვიკრიფე, ეჭვებმა დამსერა, ფრთხილად, შეპარვით დავეკითხე: – კი მაგრამ, ახლა რაღას მიპირებ… – ერთი ღამე უნდა გაგათევინო აქ, ზემო იმერეთის ცის ქვეშ, და მერე წადი, სადაც გენებოს. – კი მაგრამ, რატომ! და ისევ ის არ მომიგო, მრავალპირიანი? – გასაადამიანურებლად, ტკბილო. აგერ, შეხედე, როგორ ღამდება… იხილე საოცრება იგი, გერასიმე ჩემო! რა საოცრება, რის საოცრება – უბრალოდ, ბნელდებოდა. – იცოცხლე, კაია, კარგი, ლიეპა და კარლსრუე, გერასიმე, მაგრამ სამშობლოც უნდა გიყვარდეს, და რომ გიყვარდეს, უნდა იცნობდე, აბა, იქითკენ გაიხედე, რა ხაზებია, გერასიმე, და რა სირბილე… აგეე, იქით, ჩრდილებს შეხედე… სად ნახავ ამას, ამ იმერეთს, ზემო იმერეთის გარდა… რისი ხაზები, რაის სირბილე… განაგრძობდა ის: – რა სიმწვანეა, რა უცნაური… მწვანე იქნებოდა ბალახი და ყანა, რა იქნებოდა აბა… ხმას დაუდაბლა: – აქ დედამიწა არაა ავად, გერასიმე. ჩურჩულ-ჩურჩულზე გადავიდა და, საცურაო ტრუსში გამოწყობილი, ათვალიერებდა არემარეს, როგორც იტყვიან; აღარ მესმოდა იმისი უთავბოლო სიტყვები, ისევ მეტაკა
ჩემი დარდი, ისევ ვიფეთქე: – კი მაგრამ, რა უფლეა გქონდათ მაინც, აქ რომ წამომიყვანე? მსწრაფლ გაიკვირვა: – რა უფლება მასწავლებლობას უნდა… დავანამუსე: – მასწავლებელი ხარ ჩემი შენ, შალვა? – ამ მიდამოში, კი. – და მე – შეგირდი? – არა. – მითხრა და, შემომაჩერდა, ამხედ-დამხედა, მათვალიერებდა როგორ… – რა ვარ, შალიკო, აბა… – არ გეწყინოს და, ბითური ხარ გერასიმე, შენ. მაგრამ დაკუნთული იყო ოხერი, ტანზე… – მიწას კი ნუ ჩაჩერებიხარ, გერასიმე, იყურე ირგვლივ… და არ წააგებ. ეეჰ, რას გავებდი, მე კი ვიცოდი, დრო ხომ – ფულია… ტყრუშულ ხალათმოხურული, თავჩაქინდრული ვიჯექი ისევ, იმან კი, შალვამ – თავხედმა, ბრიყვმა, მხარზე ვითომ ნუგეშის ნიშნად დამადო ხელი: – რას მოგიწყენია, რომ მოგიწყენია, ა, გერასიმე, რასაა რომ მოგიწყენია, შე კაი კაცო, – მცირედ შემაჯანჯღარა და, ვითომც გამამხნევა, თავისი ჭკუით, მერე: – ეგ არაფერი, სიმა-ბატონო, ნამდვილად ვიცი, ორი-სამი საუკუნის შემდეგ შესაძლოა სულერთი იყოს, მე ამ სოფელში ბიცოლა მყავდა თუ არ მყავდა, აბაა, გერასიმე.

13

ჯერ ის იყო და, შემოგვაბნელდა, სახლები შუქად გადაიქცა, პატარა ხანში მაგრად ბნელოდა. მე ჩემი თხელი სვიტრი გადავიცვი, მერე – ნაქსოვი პერანგი, მერე – ჩვეულებრივი იშვიათად კარგი პერანგი (სად ვაფუჭებდი?) და, ისე ძალიან აცივდა, გაჭირვებულმა მაისურიც კი წვალებით ჩამოვიჭიმე, მაკანკალებდა მაინც, მუხლებზე ხელებშემოხვეული, მოკუნტული და უმძრახად ვიჯექ. იგი კი, შალვა, რაღა თქმა უნდა, ახლა – ჩაცმული, მუქშაც აჩრდილად მიმოდიოდა და, მე, ზაფხულის სუსხით ათრთოლებულს, თავისი ჭკუით, ჭკუას მარიგებდა, მეუბნებოდა ასე:
– იცოდე, თუ გსურს, გაიგო, შენს ირგვლივ მყოფთაგან ვინ როგორია, რაიმე ცუდი ჩაიდინე, ოღონდ ისეთი კი არა, ქვეყანა რომ დააქციო, არა, მცირედი, გაგიჭირდება თუ არა შენ ეს, გერასიმე – ხანდახან განგებ რაიმე სისულელე წამოროშე, მოკლედ, ილაპარაკე მოფიქრებულად და ვინც ყველაზე სულელია, ყველაზე მეტად გაიცინებს ის, წავა, მოჰყვება ათასგან შენსას, თავისი თავი რომ აღიმაღლოს. უუჰ, ციოდა… იგი კი მეუბნებოდა ასე: – ანდა, გერასიმე, ღმერთმა დაგვიფაროს და, შენისთანა გამოსული კაცი უხამსი ფოტოსურათების შეგროვებას თუ დაიწყებ, ყველაზე მრუში ვინცაა, სხვების დასანახად ყველაზე მეტად აღშფოთდება ის. ეს იმიტომ რომ, რა ქნას, იმანაც – ჩვენ, ადამიანთა დიდ უმეტესობას, რატომღაც გვინდა, მუდამ იმაზე უკეთესები ვჩანდეთ, ვიდრე სინამდვილეში ვაგდივართ, მაგრამ, მსგავს შემთხვევებში მიუხედავად აღშფოთებისა, სინამდვილეში ვიყიდებით უფრო, ტკბილო. ფუჰუჰ, ციოდა… საათს დავხედე, თერთმეტის ნახევარი ხდებოდა, ჩემი საათი – ფოსფორიფიცირებულია, შალვა კი, თავხედი, მეუბნებოდა ასე: – შენ, გერასიმე, გამომეტყველებაზე გეტყობა ახლაც კი, ბნელში, რაღაც წარმატებისთვის რომ მიგიღწევია, შენი გაგებით. მაგრამ მორბენალები ავიღოთ თუნდაც, ბატონო სიმა. თავს რომ დაადებს და რომ გაიქცევა გრძელ მანძილზე შვიდასი კაცი, და საბოლოოდ სწორის ბოლოს პირველი რომ მიიჭრება ვინმე, აღფრთოვანებულები ვართ ჩვენ, შემყურე ადამიანები – აჰ, შვიდას კაცში მაინცდამაინც როგორ გაიმარჯვა… მაგრამ, გერასიმე, სხვანაირად რომ მივუდგეთ საკითხს, ვთქვათ, გავიფიქროთ, რომ ვინმე ერთი, რომელიღაცა, პირველი ხომ უნდა ყოფილიყო აუცილებლად და ყოველ მიზეზს გარეშე იმ ზღვა ხალხში, უფრო უბრალოდ მოგვეჩვენება მისი გამარჯვება. არაა ასე? ბჰ!-რრ, ბუჰრრ… როგორ ციოდა, ციოდა როგორ… იგი კი აგრეთვე მეუბნებოდა ასე: – …რადგან საერთო ტრანსპორტსაც აქვს თავისი კარგი მხარეები, გერასიმე. კი, კი ბატონო, გეთანხმები, არაა კარგი, ავტობუსში ვინმე მტკივან ფეხზე რომ დაგაბიჯებს, მაგრამ გამოჭედილ ტრანსპორტში, სამაგიეროდ, ადამიანები უნებურად ახლოვდებიან და ერთმანეთის გულისცემა ესმით, თანაც, საერთო ტრანსპორტში, გერასიმე, ადამიანები ერთ ჭერქვეშ არიან… ილაპარაკოს, რა… ლაპარაკობდა კიდეც, მაგრამ აი ასე: – მარტივი საზომით თუ მივუდგებით, ნებისმიერი ადამიანისთვის ადგილის მიკუთვნება არაა ძნელი, გერასიმე – ყოველი ადამიანი თავისზე უარესს სჯობს, ხოლო უკეთესთან შედარებით, უარესია, წყალი არ გაუვა ამას. მაგრამ დიდი საზომით თუ მივუდგებით, ძალიან ძნელია ამისი განსჯა, რადგან ადამიანები მეტად სხვადასხვანაირები არიან, თითოეული ადამიანიც კი – მრავალფეროვანია, მაგრამ ერთნი ვართ მაინც დაახლოებით ყველა, რადგან ადამიანი არაა მარტო.
ააქ კი, გაავცხარდი, გავცხარდი მართლა: – ადამიანი მარტოა, მარტო, – გესლიანად წავიჩურჩულე, და თავს ავყევი, არ უნდა მექნა, – ყველამ იცის, რომ მარტო უნდა დაიბადო, მარტოკა უნდა დაადგე ძნელ გზას, პირში გიცინიან და ზურგს უკან გლანძღავენ. გილოცავენ და შურთ, მარტოკა უნდა მოკვდე ბოლოს და, ოცდაცხრამეტი და ექვსი რომ გაქვს, ლოგინზე მისავათებული, მარტო ხარ, აბა, რა ხარ, მარტო… მყისვე ვიგრძენი, როგორ საოცრად დაინტერესდა, იმ სიბნელეში დაბერილი ნესტოებიც კი დავუნახე, გაფაციცებით მოელოდა ჩემგან კიდევ რაიმეს გაგონებას, მაგრამ გავჩუმდი, ნურას უკაცრავად, ისედაც ბევრი ვილაპარაკე. არ დააყოვნა: – მომვლელს, ექიმს და მსგავს წვრილმანებს, მოდი, გერასიმე, დავანებოთ თავი და, რა იცი შენ, რომ მარტო ხარ… მითხარი. – რა ცოდნა უნდა ამას. ასე არის ეს. – არა, კეთილო, მხოლოდ შენ ფიქრობ ასე, გერასიმე, და გეჩვენება, რომ მართალი ხარ. – მხოლოდ მე კი არა, ყოველი ჭკუათმყოფელი ასე ფიქრობს და, სხვადასხვა ქვეყნის ფილოსოფოსებსაც გამოუთქვათ ასეთი აზრი. – რომ ადამიანი მარტოა? – დიახ! აქ ნაღვლიანი ხმა შემომესმა, მაგრამ თურმე თვალთმაქცობდა, როგორც მალე დავრწმუნდი, ოხერი: – ესე იგი, ბევრნი ხართ არა, ასეთი აზრის? – დიახ! – ამაყად გავუმეორე, მაგრამ მომიგო: – მაშინ, გამოდის, თუნდაც ამიტომ არა ხართ მარტო. კი, გერასიმე.

14

რომ გამაღვიძეს, ჩემი საათი ხუთის თხუთმეტ წუთს აჩვენებდა, არა მიშავდა რა, ცოტათი მაინც ხომ წავუძინე. მხნედ წამოვდექი, ამტანი ვარ მე, ხელებიც კი ერთი-ორჯერ გავიქნ-გამოვიქნიე, მაგიდისაკენ გავეშურე, იქ კი, შემწვარი ქათამი დაემატებინათ, ხაჭაპური, ნადუღი, გეენაცვალეე, ტყემალი, თონის პური, ღვინოც, აბა რა, რა ასმევს ამ ხალხს ამდენს. კარგად არც მეყურებოდა, რა სადღეგრძელოები ითქვა – შემწვარ ქათამს მივადექი და, გაუმარჯოს-მეთქი, ამას ვამბობდი მხოლოდ და ოდნავ ვყლუპავდი – კიდევ დათრობა მინდოდა? აარა, ბატონო, აღარ შევცდებოდი, მეყო ისედაც, ამ ორ თუ სამ დღეში ამდენი, ისე კი, სევერიონემ ჯერ მგონი ჩვენი მობრძანებისა შესვა, იძახა ვითომ გულითადი რაღაც-რაღაცეები. არა უშავდა რა, არ სცოდნია აქაც მთლად ურიგო ქათმები, ნადუღიც მესიამოვნა. ასევ ხალისიანად ლაპარაკობდნენ, ის – სევერიონი და, ეს – შალვა, ყური მივუგდე, ღვინოს აქებდნენ. ჰეჰ, ბითურები – კონიაკი ქვეყნად იყოს და… მაგრამ აიმ კაცს ვიპოვნიდი ვითომ, ადლერში რომ უნდა დამხვედროდა? – ვინ იცის… ჩვენ, ადამიანებმა, ხანდახან არ ვიცით, რა მოხდება… თუნდაც, აი, ეს ფაქტი – სევერიონემ სამი თუ ოთხი ჭიქის შემდეგ თქვა: – ეჰეჰ, დავთვერი მგონია, ბატონო… – ჩვენი ბრალია, – შეწუხდა შალვა, – ნამუშევარი იქნებოდით მთელი დღის და, შუაღამეზე გაგაღვიძეთ და… – მაგ არაფერი, – გულით მიუგო სევერიონემ, ცოტა თვალები ეხუჭებოდა. მაგრამ უეცრად გამოფხიზლდა, – კაცო, გავიხედე ამას წინათ და, მესმის კრიახი, მაგრამ რა მესმის, ასე, ეს დრო თუ იქნებოდა… ავდექი ხელათ, მელა მეგონა, მელა ბევრია, ძალიან ჩვენში, ცალი ხელით ჯოხი მოვიმარჯვე, მეორეთი… ჯიბის ფარანი, პოლონურია, შევედი ფრთხილად
საქათმეში, დავანთე და – რას ვხედავ, მაჩვი! ერთი ქათმისთვის მოესწრო უკვე ყელის გამოჭმა, და გაქცევა უნდოდა… – რას ბრძანებთ, ბატონო, – ზომიერად გაიკვირვა შალვამ – მაჩვი და, ქათმისმჭამელი? – მეც ეგ არ მიკვირს? – აღნიშნა სევერიონმაც, ძალიან პატარა ყურები ჰქონდა, – მელა არ გვეყოფოდა? გადაგვარებასაა ეს ბუნება თუ რაშია საქმე, არ ვიცი სწორედ… – უჰ, ვერ მოგსვლიათ ეგ კარგი ამბავი. – ეს ჩვენ-ჩვენ მშობლებს გაუმარჯოს, ვისაც გვყავს, ჯამრთელად გვიმ… ახლაღა გავსინჯე ხაჭაპური და, თითქოს არ იყო ურიგო, წარმოიდგინეთ. გუნება ცოტა გამომიკეთდა, არადა, კარგად დავნაყრდი უკვე, სუფრასთან ჯდომა აღარ მინდოდა, ადამიანი უშუალო უნდა იყოს, ვთქვი: – ახლა პატარას წავუძინებ ისევ, ავტობუსის გასვლამდე კია საათ-ნახევარი. მაინც არ ვსვამ და შვიდის ნახევარზე გამაღვიძეთ. სევერიონმა შემომხედა, არაფერი უთქვამს. შალვამ კი, მეტიჩარამ, მყისვე შემარცხვინა: – არაა ზრდილობა, გერასიმე, ეგ… ეს კაციც მშვენივრად გამოიძინებდა, ჩვენ რომ არ მოვდგომოდით. ჰმ, რა გამოჰყავდა? უშუალობა ცუდი ყოფილა, ესე იგი. გავბრაზდი აქ, მაგრამ სევერიონემ წამოიწყო: ჩვენს ადათ-წესებს გაუმარჯოს, ძველი დროიდან მოყოლებული და ეს ჩვენი კუთხის ისტორიასაც გაუმარჯოს, ბატონო. აგერ აქ, ქვემოთ, – ფანჯრისკენ ხელი გაიშვირა სულელმა, თვალი გავაყოლე – იმ სიბნელეში, ძალიან რამეს არ დავინახავდი? ხელგაშვერილი განაგრძობდა: – მდინარის პირას, მღვიმეა ერთი, ხერგულას ვეძახით, ველური ადამიანი ნაცხოვრება ადრე, გეოლოგები ჩამოვიდნენ, გათხრები ჰქონდათ… – გეოლოგები კი არა, არქეოლოგები ყოფილან, – შევუსწორე, სახელმწიფო უნივერსიტეტის ისტორიის ფაკულტეტი მაქვს დამთავრებული მე. – სწორი ბრძანებაა, მოკლედ, თხრიდნენ იმ გამოქვაბულში და ხნიერი ქალი ჰყავდათ უფროსად, იმ ქალმა გაგვაოცა სწორედ მთელი სოფელი, ისე რომ ადამიანს ჰყვარებოდა თავისი საქმე? არ გამიგია… ყოველ ნაპოვნ კაჟს დასციცინებდა, დილიდან საღამომდე ფეხზე იდგა და, რა მშრომელი და, რა ძვირფასი ადამიანი თანაც; ერთი ჩვენებური ქალი ესტუმრა თბილისში თურმე და, მშვენიერი კარგად ყოფილა მოწყობილი, მაგრამ აქ, ამ ჩვენ სოფელში მოუწევდა მაინც სულ გული, ერთ ზამთარს და ოთხ ზახფულს მუშაობდა აქ, თბილისში მანქანა ჰყოლია საკუთარი, სულ არ ახსოვდა, აქ, ამ აღმართ-დაღმართში ერთი დილა-საღამოს სიარული, ხერგულას კლდეში ტრიალი, თანაც, გვიხსნიდა ჩვენ-
ჩვენ წარსულს, როგორც კი თავისუფალ დროს მოიხელთებდა და, თავიდან თუ ჩუმ-ჩუმად გვეცინებოდა, ამხელა ქალს კაჟის მოსაბოჭად როგორ მოუცლიაო, მერე, თანდათანობით, შეგვაყვარა ჩვენც თავისი საქმე, და ბოლოს მივხვდით, რომ ჩვენი საქმეც კი ყოფილა ეს – მშობელი კუთხის ისტორია, და სიყვარული. შალვას შევხედე. ისეთი გაბადრული და გაამაყებული იჯდა, იმას აქებდნენ ვითომ. სულელი… – ოქროს და ვერცხლს რომ პოულობენ სხვა გეოლოგები, იმათი აღტაცება, ჩემო ბატონო, არცაა გასაკვირი, მაგრამ ეს ქალი, პატივცემულებო, კაჟს დაეძებდა, პირველყოფილი ადამიანის შესასწავლად. სხვა არაფერი უპოვიათ ჯერჯერობით მაინცდამაინც ისეთი ჩვენში, მაგრამ იმ ქალმა დაამტკიცა, თავიდანვე რომ ცხოვრობდნენ აქ, თავიდანვე რომ გული დაუდია ადამიანს აქაურობაზე თურმე. ჩვენს ისტორიასთან ერთად შალვა-ბატონო, მოდით, იმ ქალსაც გაუმარჯოს, ქალბატონ ნინოს… შალვა მოწიწებით წამოდგა, რაღაცეებს ამბობდა, სუფრაზე მედო თავი, ჩამთვლიმა, ცოტათი… – დიდი განათლებული კაცი იყო, – ამბობდა სევერიონე, თვალები უჟუჟუნებდა, სულ წასულიყო ხელიდან, – ჩოთქი არ სჭირდებოდა, ანგარიშობდა ისე… ექვსის ნახევარი ხდებოდა. გავღიზიანდი, ამათ რაიმე თუ არ უთხარი, გაუნათლებლად ჩაგთვლიან და, ჩემი სადიპლომო ნაშრომი გამახსენდა, „კატილინას შეთქმულება“, ძაღლის ნაკბენივით მახსოვს. – ჩაცმა-დახურვის ყადრიც იცოდა, – განაგრძობდა სევერიონე, ვიღაცას გულმოდგინედ აქებდა. – კატილინა შეძლებული ოჯახიდან იყო, – წამოვიწყე მე, – და დიდი გაფუჭებული. იმდროინდელ რომში სახელი ჰქონდა გავარდნილი, როგორც ყველაფერზე ხელის მომწერს… – ძალიან სასიამოვნოა, ბატონო, – ჩამომართვა სიტყვა სევერიონემ, – ყოველთვის გალსტიკი ეკეთა. – რა ეკეთა? – გამეღიმა. – ჰალნსტუნხი, – გაღიზიანებულად მომიგო შალვამ, – გასაგებია? – და უცბად გამოიცვალა, დატკბა, – წავიდეთ ახლა, გერასიმე, გათენება ვნახოთ. – რა გათენება… არავითარ შემთხვევაში! – გინა წვიმა ყოფილიყო, გინა ქარი, ყოველთვის გალსტიკი ეკეთა, – განაგრძობდა სევერიონი.
– კატილინამ თავის გარშემო შემოიკრიფა ისეთივე აღვირახსნილი ამხანაგები, როგორც თვითონ იყო. – წავიდეთ, გერასიმე, რა იქნება, გათენება ვნახოთ… – რადიოთი სულ მუსიკებს უსმენდა და, თვითონაც იცოდა პიანინოზე დაკვრა, ცალი ხელით… – იმდროინდელ ძველ რომში ძალიან ცუდ, აღვირახსნილ ცხოვრებას ეწეოდნენ. ხანდახან მამაკაცი, – ხმას დავუდაბლე, – ქაილს მაგივრობას ნებაყოფლობით ასრულებდა. აქ სევერიონი დაინტერესდა: – რავა, რომში ხაჭაპურს კაცი აცხობდა? ჩემსავით ყოფილან მაგინი, ბატონო… სულ ვერ გამიგო… – შენ რომ იცოდე, გერასიმე, აქ, ზემო იმერეთში, როგორ თენდება… ცხონდები კაცი! – მე ღმერთი არ მწამს, – კოხტად მოვუჭერი, – კატილინა მთელი სენატის ამოჟლეტას აპირებდა, მაგრამ არც ციცერონი იყო დოყლაპია. – ერთხელ, კამპანიაში, ძალიან რომ დათვრა, ორი ხელითაც კი დაუკრა… – ამისთვის ამოგიყვანე აქ, გერასიმე, და ახლა, საქმე საქმეზე რომ მიდგა, უარს მეუბნები? ყური არ ვათხოვე: – კვინტუს კურიუსს რომ არ წამოეყრანტალებინა შეთქმულების ამბავი ქალთან, უარყოფითად იქნებოდა სენატის საქმე. – არ მოდიხარ, გერასიმე, აბა? – იმის სამკერდე ნიშნებს აღარ იკითხავთ? – ამაოდ გვიწვევდა სევერიონი. – არასადაც არ მოვდივარ, ადრეა ჯერ, კატილინამ რომ… – პოლონეთის ემბლემიდან დაწყებული… – რა გინდა აბა, აქ – არა სვამ, აღარ ჭამ, გავიდეთ, გერასიმე, ბუნებაში… – არა. ცივა იქ…
– ტყის მეგობრის ირმიანი ნიშნით გათავებული… – აბა, ერთი სადღეგრძელო მაქვს და, – ფეხზე წამოდგა შალვა, – ერთი, ერთადერთი და, უნდა გამოვცალოთ ეს ჭიქა ბოლომდე ყველამ. – აგრე იყოს, გისმენთ ბატონო, – დოქს წაატანა ხელი სევერიონმა. – დალევთ თქვენც, გერასიმე? – მხოლოდ ერთ ჭიქას? – ერთადერთს, კი. რას მიზამდა ახლა, მაინცდამაინც, ის ერთი ჭიქა? მეც დავეთანხმე: – ჯანი გავარდეს, დავლევ. შალვამ კი მაღლა შემართა ხელი, და იცით, რა თქვა? – ეს ჩვენ-ჩვენ დედმამიშვილებს გაუმარჯოს. აუუჰ, წამოვხტი, კინაღამ ვიკივლე. დავფაცურობდი: „სადაა შლატა… ჩემი სვიტრი რა იქნა… ჰო, აგერაა… ახლავე მივდივარ!..“ – გაწყენინეთ რამე, ბატონო? – შეიცხადა სევერიონემ, გაელმებული თვალებით შემომცქეროდა, – რავა ზოგიერთი მაჩვივით იქცევით თქვენ…

15

ძალიანაც კარგი, ესეც, შალვას ჯინზე – გათენებულიყო საკმაოდ, ყოველ შემთხვევაში, კარგად მოჩანდა ბილიკი; ჩემოდნით ხელში, გულდაჯერებული მივყვებოდი გზას. ხოლო იგი, შალვა, ზურგრუკზაკიანი, უკან მოდიოდა. მისი დანახვა აღარ მინდოდა, პატარა ხანს უმძრახად ვიარეთ, ერთხელაც არ წავბორძიკებულვარ, და შემომესმა: – ასწიე თავი. კი, მეტი საქმე არა მქონდა, ისედაც გაჭყეპილი ვიყავი აქაურობით, ის არ მერჩია, დაბლა მეცქირა, ორმოში რომ არ ჩამცდენოდა ფეხი? მაგრამ სერი რომ ავიარეთ, მჭახედ გაისმა: – გერასიმე, სდექ! შეცბუნებულმა, მოვიხედე და გავშრი – აჰ, ისე მკაცრად შემომცქეროდა… – სანამ ლაპარაკს დავამთავრებ, ფეხი რომ მოიცვალო, – განრისხებული მიმზერდა, –
ცუდად იქნება შენი საქმე, იცოდე. გიჟია, მოძალადე, ოხერი… ადგილზე გავქვავდი, იმან კი სამიოდ ნაბიჯი ქვემოთ ჩაინაცვლა, შედგა, დაფიქრებული ამომყურებდა, მე – სერზე ვიდექ. – ჩემი და შენი წინაპრები, გერასიმე, – ხმას დაუდაბლა, – ამ მიწისათვის მუდამ იბრძოდნენ, და თუ არ რაიმე ღირებული, ვინ სულელს მოეპრიანება ერთთავად მოღერებული ხმლის ქვეშ ყოფნა. მიხვდი რაიმეს? მე სერზე ვიდექი. – რა სისხლისღვრაში გადარჩენილან, რამდენ ბრძოლაში, შენ ყოფილ ისტორიკოსს, ჩამოგითვალო შემოსევები? და შენს უშუალო წინაპართაგან ერთი მაინც რომ დაღუპულიყო იმ აურაცხელ, უთვალავ ხიფათში, ნამდვილად არ იქნებოდა ახლა აქ, აი ამ მიწაზე, ამჟამად მშვენიერი ფეხსაცმელებით რომ დგახარ, გამიგე თუ არა, ა, გერასიმე! მაგრამ სულაც არ გახსოვს ისინი… ვიდექი მე სერზე. – ჩემი და შენი წინაპრები კი, ძმებს და მეზობლებს უდროოდ აი ამ მიწაში მარხავდნენ, შენ რომ ამ ქვეყნად მოსულიყავ, და საქართველო ჩვენი, გქონოდა. შენთვის, გერასიმე, ერთმანეთი ცხოვრებაშიც და ბრძოლის ველიდან გაჰქონდათ, იმათითაა სწორედ ეს მიწა გაპოხიერებული, და მთელი მიდამო, რომელსაც ერთხელაც არ გადაავლე მოწყალე თვალი შენ, გერასიმე! სულ რომ არაფერი, ამ საოცარ კუთხეში თვალნათლივი სილამაზეც კი ვერ დაინახე და, ნახშირს რომ ათვისება უნდა, ამაში დამეთანხმე, და რომ ასეთ სამშობლოს ნახშირზე მეტად უნდა ათვისება, ეს აღარ იცი, ა, გერასიმე? სერზე ვიდექი მე. – აქ, ამ მიწაზე, რომელსაც ეგზემასავთი არ მოდებია ჯერაც ასფალტი, დაგაბიჯებინე ფეხი, უმადურო, ვერაფერს მიხვდი; ნამდვილი გლეხი გაგაცანი, ამ გლეხით გიდგას პირში სული, მაგრამ რა ამაყად, რა ამაყად, აჰ, შეიფერე ყველაფერი, რითაც ქანცგაწყვეტილი, ნაშრომ-ნაჯაფი, შუაღამით გაღვიძებული, გაგვიმასპინძლდა, როგორ გგონია, იმართა იმას ჩვენი რაიმე? მე ვიდექი სერზე. – და არც ის იცი, რომ სამშობლო მხოლოდ მინდორ-ველი და მთები არაა, სამშობლო ადამიანიცაა, გერასიმე. და, სუფრასთანაც, როგორ იქცეოდი – სამშობლოს შეცნობა რომ გდომებოდა, მჭადზე პრასს შემოახვევდი და ლობიოში ჩააწობდი, შენ კი, მელასავით, სხვის გაზრდილ ქათამს არხეინად მიადექი და არაფერია ამაში ცუდი, მადლობა მაინც რომ გეთქვა, მაგრამ აარა, არა, კუთვნილივით მიიღე, თითქოს დაამადლე კიდეც სტუმრობა და შენ, ვისი წინაპარიც დიდგორის შემდეგ ჭრილობებში მარილს იყრიდა, კატალინაზე გვაწვდიდი ბრტყელ-ბრტყელ ცნობებს, შეგირცხვა ნამუსი!
ვიდექი მე სერზე. – წვიმისას, გერასიმე, – ავალწუნებით ამომცქეროდა, – ქუჩაში მანქანიდან თუ გადაგიხედავს, შეამჩნევდი, რომ ზოგიერთ გამვლელს შარვლის ცალი ტოტი ტალახით მთლად დაწინწკლული აქვს, მეორე კი – სუფთა. და თუმცა შარვლის ის ტოტი გაცილებით პეწიანად გამოიყურება, ერთმანეთზე ორივეს თანაბრად მიუძღვით ბრალი – იმ დასვრილს სუფთატოტიანი ფეხი სტყორცნის ტალახს და ის ამოთხვრილი წესიერად რომ მიაბიჯებს, იმიტომ გამოიყურება მეორე მშვენივრად და კარგად. მე და შენც ასე ვართ, გერასიმე, მე თუ რამ ხინჯი მემჩნევა, ისევ შენს გამო და თავად რომ გამოიყურები კოხტად, ჩემი და ამ გლეხის წყალობითაა, იცოდე. ჩვენ, ადამიანები, მრავალფეხა არსება ვართ, სხვადასხვა წესით მოარული, და არ ვართ, როგორც შენ ეს გგონია, მარტო, რადგანაც დიდი სიტყვა – ერი გვქვია, და მე, ვისაც მუდამ მახსოვს ეს, შენ, სამშობლოდავიწყებული, მხოლოდ პირადი კეთილდღეობით გატაცებულ-აღტაცებული, წამოგიყვანე აქ, ჩემთვის დროებით რომ აგეწყო ფეხი, ამ წმინდა ღელეშიც კი გაგაბანინე ტანი, გაყოყოჩებულს, ყინული რომ შემოგცლოდა, მაგრამ, აჰ, ნურას უკაცრავად, მაინც ვერ შეგაგნებინე ის სითბო, რითაც მე ვცხოვრობ და რითაც ვსუნთქავ. შენ, შენის ჭკუით, კვლავაც ჩემზე ამაღლებული, გაპრანჭული დარჩი. მაგრამ იცოდე, უსამშობლოდ – კაცი არა ხარ. სერზე ვიდექი მე. – ახლა კი, გერასიმე, უაკანსკნელ არჩევანს გთავაზობ. აგერ, გახედე, ავტობუსი მოემართება და, თუ იკადრებ, მოაჯექი და წადი, ხოლო, თუ ისურვებ, ორიოდ დღით აქ, ამ სოფელში დავრჩეთ და იმ ჩვენს მასპინძელს ყანის გათოხნაში მოვეხმაროთ. მიწის სუნი რომ გეცემა, ეგებ კიდევ გამოვიდეს რაიმე შენგან, გერასიმე. ძალას არ გატან, როგორც გინდა, ისე მოიქეცი. ასე აჯობებს… – და დარცხვენილმა დაამატა, – საშობლოსათვის. – მთლად აირია, – რა ვქნა, მიჭირს ხოლმე ამ სიტყვის წარმოთქმა, ეს ხომ ისეთი სიყვარულია, დაფარვა რომ სჭირდება, იმდენად ნაღდი და ნათელია, უხერხულიცაა თქმა… მაგრამ, მაიძულე… ჰოიი, ავტობუსი – ჭიათურაში ქიმწმენდელი კაცი მელოდება, კოსტუმი უნდა გამომეტანა ჩემი და ის, ლიეპაში, ვინ იცის, როგორ ღელავდნენ, ეგენ ოჯახშიც ედეპეშნათ, ძალიან მაფასებს და გაგიჟდება ცოლი, ამ შალვას, მოცლილს, ხომ ვერ ავყვებოდი, თვალი ავარიდე და, ფრთხილად, კიდევ რაიმე რომ არ ეთქვა, ავი მოლოდინით მხრებაწურულმა ავიარე სერი, ავტობუსს ხელი დავუქნიე, გამიჩერდა და სკამზეც არ ვიყავი ჯერ დამჯდარი, შალვამ თავი შემოჰყო ფანჯარაში და, ასე მეგონა, ბრიყვი, უზრდელი, ერთს გემრიელად შემომაგინებდა, მაგრამ, წარმოიდგინეთ, სულ სხვა რამ შემძახა: – ნახვამდის, სიმიკოო! ქიმწმენდაში ყველაფერი რიგზე იყო, ჩემი კოსტუმი კოხტად მოვირგე, ტყრუშული
შარვალ-ხალათი იქვე ჩავაგდე, მდინარეში, და ზესტაფონამდე ტაქსით მივედი, უკანა სავარძელზე ცოტათი წავუძინე კიდეც. ზესტაფონში მატარებელი დაბარებულივით დამხვდა, და საბოლოოდ მაშინ გამომიკეთდა გუნება, თვითმფრინავში რომ შევედი; თავიდან, ადრე, გამოუცდელს, თვითმფრინავის ძალიან მეშინოდა, მერე ნაკლებად მეშინოდა, მერე შევეჩვიე და სულ აღარ მეშინოდა, მერე კი, პირიქით, მიხაროდა, რადგან თვითმფირნავი – გზაა, ხოლო გზას, გამოზომილ-დაგეგმილს, შედეგი მოაქვს, და ახლა, ამჟამად, საბოლოოდ მაშინ მოვედი ხასიათზე, სიმაღლე რომ ავიღეთ, როცა შესანიშნავ კავკასიონს ზემოდან დავცქერი. ბოლოთქმის მაგიერ საქართველო მთაგორიანი ქვეყანაა. გვხვდება დაბლობებიც. წარმოიდგინეთ, მიკრო-უდაბნოც კი მოიძევება. მოჰყავთ ვაზი, ჩაი, ციტრუსები, კომბოსტო. მოსახლეობის მოზრდილი ნაწილი ქართველებია. ეროვნულ ტანსაცმელს აღარ ატარებენ. როგორც ყოველგან, წყაროს წყალი აქაც სჯობს ონკანისას. მოსახლეობა უმეტესწილად ქალაქად, ხუთ-რვა-ცხრა-თოთხმეტ-თექვსმეტსართულიან სახლებში ცხოვრობს. და ხანდახან სოფელი ენატრებათ. ქართველებში, ისევე როგორც მსოფლიოს ყოველ კუთხეში, ხანდახან თავისებური ადამიანებიც შეინიშნებიან. თავისებური ადამიანი, როგორც წესი, უბოროტოა და ერთგვარი ცნობისწადილის აღმძვრელი, თუმცა გამონაკლისი, როგორც ყველგან და ყველაფერში, აქაც დასაშვებია. მაგრამ არც ერთი ძმა კეჟერაძე ბოროტი ნამდვილად არ იყო. და თავ-თავიანთი მიდრეკილება ჰქონდათ. ღმერთო, კეთილად გეტარებინოს სამთავე საქართველოს ძნელ, მიმოხვეულ გზებზე…

სამოსელი პირველი(ამონარიდები)

კიდევ სხვა რამეებიც გაიგო სოფლელმა დომენიკომ ლამაზ-ქალაქში. ქალაქის რიტმი შეიგრძნო და ქალაქის სიყალბე. დიახ, რიტმი და სიყალბე. უცნაური ტრადიცია ჰქონდათ ლამაზქალაქელებს: ღამის დარაჯი ლეპოლდინო ყოველ საათში ამცნობდა თანაქალაქელებს, რომ, სიტყვაზე, “დილის რვა საათზე მეტია, და ყველაფერი რიგზეა”. საქმე ისაა, რომ არც ამ ქალაქში იძვრის დრო. ანუ ყველაფერი ხდება. ეს უძრაობა და ერთფეროვნება აწყობს ყველას. ერთმანეთს ენაცვლება ზაფხულის, ზამთრის და გაზაფხულის თამაშები. ცხოვრება თამაშსა და დროსტარებაში გადის. იქ ყველაფერი ყალბია – სიყვარულიც, მეგობრობაც. ეს სიყალბე შეიცნო დომენიკომ.